〜カリスマ医学生の蹉跌と懊悩〜　荒川英輔　�\　

裕福で謹厳実直な民族系銀行幹部の長男として生を受ける。
あの養老孟司や細川護煕を輩出した、筑駒、開成と並ぶ首都圏最難関校栄光学園中・高出身。
鎌倉の地で、神より選ばれしエリートとの自覚とともに「公立出身者は品性下劣」との強固なる信念を育む。
そして学校や自宅でもほとんど勉強せず、唯一受験した東大理�Uにあっさりと現役合格。
精神科医を志し、進振りで医学科に進学するためという名目で２年留年。
この時同じ難関中高一貫校出身であり、同じ「勝ち組」として肩を並べることとなる堀江貴文氏や田島敏樹氏との知己を得る。
同大教育学部教育心理学科教育心理学コース中退後、駿台東大理系スーパーに在籍。毎日本屋とゲーセンと風俗に入り浸る。
しかし成績は、常に駿台内で上位２位をキープ。「理�V後期楽勝合格」を高らかに宣言する。
全国より選ばれし受験秀才すらも恐れさせるほどにベテランの貫禄をまざまざと見せつけつつ、幼少より憧れ続けてきた志望校、東大理�Vに照準を定める。

…そして東北大学医学部医学科に１０年間在籍しようとしている、かっての誉れ高き「神童」は、
カリスマ医学生として何を想い何を我々に語りかけ、遺そうとしているのか。
神に帰依することで人類救済の道を見出そうと、東大入学後カトリックの洗礼を受けた敬虔なクリスチャンでもある荒川。
その３４年間もの信仰に裏打ちされた「公立出身者は品性下劣」という強固なる信念と
総印税収入２０００万以上を誇る大ベストセラー受験本の著者としての建前との葛藤は
彼の内的世界にどのような煩悶を残すのだろうか。

東大生より東大を愛した男、荒川英輔。

ここはアカデミックな話題を扱う板です

◆以下の話題は板違いです。適切な板に移動して下さい。
　◇受験の話　⇒　大学受験板
　◇学歴の話　⇒　学歴板
　◇都留厨の話　⇒　厨房板

ここはアカデミックな話題を扱う板です

◆以下の話題は板違いです。適切な板に移動して下さい。
　◇受験の話　⇒　大学受験板
　◇学歴の話　⇒　学歴板
　◇慈誠厨の話　⇒　厨房板

逆ギレ＆パニックｷﾀ━━━━(ﾟ∀ﾟ)━━━━!!!!ｗ

必死だなｗｗｗ

人間のクズ達が国立医学部を目指してみるスレ
http://school5.2ch.net/test/read.cgi/jsaloon/1110643270/
850 名前：へたれマン ◆vfJGuDoRTU 投稿日：2005/07/08(金) 23:13:41 ID:FRl2VJjq0
うざいかもしれないけど、
これだけは報告させてくれ。

英語　７８．５
数学　７１．９
国語　７３．３
物理　６２．１
化学　７２．２

英数国理２　７６．７

東大理三　A判定
九大　　　　A判定

俺は、犬のような２０代を送ってきた。
無職童貞高卒２８歳・・・・
数え上げればきりがないほどの欠点を持つ。
しかし、せめて一度だけでも、花を咲かせたい・・・
一生に一度だけでいいから、輝いてみたい・・・
もう何もいらない。
もう何も見えない。
理三以外は・・・


こいつってもしかしてｗｗｗｗ

>>6
今年こそ理�V合格か？ｗ＞mir

mirって33じゃないの？

34

前科者age

国試の勉強進み具合についてだけ語るｽﾚ4
http://school5.2ch.net/test/read.cgi/doctor/1106305201/
こっちも盛り上げろや

もう盛り上がらないね。
群馬大不合格を裁判で何とかしようとしてる55歳には敵わない。

◯ 01/10/18　毎日地方版／北海道　「東大に学んだ日々、小説に−−浜中町・浜中診療所長の小川克也さん」

　釧路管内浜中町の町立浜中診療所長の小川克也さん（40）が、「小田桐聖」のペンネームで、このほど自伝的小説「鉄路の果て―もうひとつの東大物語」を出版した。
　小川さんは、北大中退、東大教養学部を卒業。29歳で再び東大医学部に入学し、医師となって生まれ故郷に戻ってきたという経歴の持ち主。（中略）
　物語は、釧路出身の主人公が恋人を追いかけて北大文学部を中退、東京に出るため東大に入る場面から始まる。東大駒場寮に入寮した主人公を待ち受けていたのは、
友人たちが四六時中、部屋に出入りし、全くプライバシーのない生活。他学部の学生のほか、大学入学を目指しながら挫折した友人、
東大への入退学を繰り返す詩人などさまざまな人物と出会いながら、やがて医師を志していく。（中略）
　発行は文芸社、定価1300円。各地の書店で取り扱っている。

この本は読み応えあるよ

鉄門の果て？

ここはアカデミックな話題を扱う板です

◆以下の話題は板違いです。適切な板に移動して下さい。
　◇受験の話　⇒　大学受験板
　◇学歴の話　⇒　学歴板

ここはアカデミックな話題を扱う板です

◆以下の話題は板違いです。適切な板に移動して下さい。
　◇受験の話　⇒　大学受験板
　◇学歴の話　⇒　学歴板
　◇慈誠厨の話　⇒　厨房板

60 ：ttt＠研修中 ：02/08/20 09:48 ID:???
ども。
Ｔ大病院ギネのＴ島Ｔ樹です。皆からは略してtttと呼ばれています。
東大って、世間で思われているほど凄くないんだけどね（笑）
東大法学部時代に公認会計士と司法試験の１次受かっちゃって、暇だしお金も余ってるんで医者になっただけなんだけどね。
こんなにアソコ見られるとは思わなかった（笑）
昨日は尿道に割り箸１０ｃｍ突っ込んだ２０代の女性が運ばれてきて、出し入れしてるうちに医者としての使命感をつくづく感じました。
たまにはパンティー穿いた女性が見たいです（笑）
再受験している皆さん、頑張って下さい。努力はきっと報われます。
質問は　0*0-8*7*-2*1*　まで。女性限定です（笑）
ＨＰにも遊びに来てください。


http://ns.s*k*r*soft.co.jp/~tt*j*m*/cgi-bin/gatex.cgi

【田舎】■東北臨床研修病院情報■
http://school5.2ch.net/test/read.cgi/doctor/1117719890/
こっちにも顔出しなｗｗｗ

荒川英輔氏流の勉強法について語ろう
http://etc4.2ch.net/test/read.cgi/kouri/1107508474/

　　　　　　　　　v――.､ 　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　
　　　　　　／　　!　　　　 ＼
　　 　 　 /　　 ,ｲ　　　　　　ヽ
　　　　 /　 _,,,ﾉ !）ﾉﾘﾊ　　　　i 　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　
　　　　i　　jr三ミ__r;三ミ_　　 ヽ 　　　　　　　　 　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　
　　　　l　 ,iヾ二ノ ヽ二 ハ　　 ﾉ　　 ／￣￣￣￣￣￣￣￣￣￣￣￣￣￣
　　　　ヽ､.l　　,.r､_,っ､　　!_, 　　　＜　 >>1 糞スレ立てんな、蛆虫、氏ね。
　　　　　　 !　 rrrrrrrｧi!　L.　　　　　＼＿＿＿＿＿＿＿＿＿＿＿＿＿＿
　　　　　　 ゝ､^'ｰ=~''"' ;,∧入 　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　
　　　,r‐‐'"／ >､＿_,r‐ﾂ./ 　 ヽ_ 　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　
　　/　　／　 i"　i,　..:　 /　　/　 ヽ-､ 　　　　　　　　　　 　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　
　./　　ヽ＞　l　　　　／　　 i　　　　　＼ 　　

ヽ　　ﾉ　　 　　 　　｀ヽ r´　　　　　　 ヾ　ソ
　 ~ヽヽ　　 　　　 　　Ｕ　　　　　　 　/ノ
　　　ヽﾉ

　　　　　　　　　／:::::::::::::::::::::＼　
　　　　　　　／::::::::::::::::::::::::::::::::＼　
　　　　　　　|:::::::::::|＿|＿|＿|＿|＿|　
-´⌒二⊃.　|＿|＿ノ∪　＼,, ,,／ ヽ　　　⊂二⌒丶
　＿ソ.　　　|::（ 6　　ー─◎─◎　） 　　　　ヾ_＿
.　 　 　　　|ﾉ　　（∵∴∪（ o o）∴）
　　　　　　|　　　<　　∵　　 ３　∵>
　　　　　／＼　└　　　　＿＿_　ノ
　　　　　　 .＼＼U　 　＿＿＿ノ＼
　　　　　　　　 ＼＼＿＿>>1＿）　　ヽ
今までの調査によって明らかになった>>1の実態は、
1．勉強も仕事もしていない童貞。
２．１日中ＰＣの前でティンポを握り締めている変態。
３．２５にもなって親に金を無心（これは度々出てくる>>1のトラウマ）
４．友達は全くいない孤独なヒキコモリ。
５．ルックスはデブ、不潔、不細工、バーコードハゲ
６．服装は３年前のコミケで買ったラムちゃんのＴシャツにケミカルジーンズ（黄ばみ付き）
７．家族にも見放されている。
８．コンパに行けないことを僻んでいるロリータアニメ好き。
９．外出恐怖症（ヒキー）
１０．居留守魔（対人恐怖症、人と面と向って話せない。だからＰＣだけが唯一の拠り所）
１１．卒業アルバムでオナる変質者。
１２．実態に見合わない分不相応な病的プライド。
１３．コンプレックスの権化。

都留出身者に

「ちょびちょびって何ですか？」

と聞いたら、

「わにわにずら〜」

と言われたので、

「わにわにって何ですか？」

と聞くと、

「ちょびちょびずら〜」

と言われた。

同じようなパターンで、

「しゅわい」と「のぶい」。

ここはアカデミックな話題を扱う板です

◆以下の話題は板違いです。適切な板に移動して下さい。
　◇受験の話　⇒　大学受験板
　◇学歴の話　⇒　学歴板
　◇慈誠厨の話　⇒　厨房板

>>23
ちょびちょびって何ですか？

>>23
しゅわいって何ですか？

>>24
tttがタンポンに付着した経血すすってるときの効果音。

>>23
わにわにって何ですか？

mirが毎日やってる＞手猥

>>23
のぶいって何ですか？

60 ：ttt＠研修中 ：02/08/20 09:48 ID:???
ども。
Ｔ大病院ギネのＴ島Ｔ樹です。皆からは略してtttと呼ばれています。
東大って、世間で思われているほど凄くないんだけどね（笑）
東大法学部時代に公認会計士と司法試験の１次受かっちゃって、暇だしお金も余ってるんで医者になっただけなんだけどね。
こんなにアソコ見られるとは思わなかった（笑）
昨日は尿道に割り箸１０ｃｍ突っ込んだ２０代の女性が運ばれてきて、出し入れしてるうちに医者としての使命感をつくづく感じました。
たまにはパンティー穿いた女性が見たいです（笑）
再受験している皆さん、頑張って下さい。努力はきっと報われます。
質問は　0*0-8*7*-2*1*　まで。女性限定です（笑）
ＨＰにも遊びに来てください。


http://ns.s*k*r*soft.co.jp/~tt*j*m*/cgi-bin/gatex.cgi

甲州弁用例集

今日は川にあいっていくか
なんで飲みすぎけえ？
ふんじゃあ、あげちめえし。
あっこに行くずらか？
あんだしと釣りにいくのけ？
いまいくじでぇ〜
いくじのねえぼこだね
魚がどっかいっちもう〜、いごくな
は〜、いちらにしとけしね
あ〜あ、イワナどっかいっちもうよ
今日はいっさら釣れんな〜
おまん、いまちっとこっちへこうし
いまっさらほんなこん言ったてしょうがねえら
おまん、はんでうっちゃれし〜
うてげえしこいちょ
このヤマメうんとデカいずら
ええからげんにしとけしよ
ええからげんの事、いっちょし
あの淵にはええかんでかいのがいるぞ
あいつええしらうのやめた
あした川にえべし
あいつと釣りに行くとえらいぞ
モンキチくんえらい色男ずら〜
ほこへえれとけし
あ〜あ、にし〜竿おえちゃった
おまん、おさっさずら〜
ほの話誰におさわったで
おまん、今日はおしんめ〜にするずら
ほんねんおっかねえこんいっちょし
酒、おっこぼれてるぞ〜もっていねえな

ここはアカデミックな話題を扱う板です

◆以下の話題は板違いです。適切な板に移動して下さい。
　◇受験の話　⇒　大学受験板
　◇学歴の話　⇒　学歴板
　◇慈誠厨の話　⇒　厨房板

本当は都留厨の正体知ってるんだろ？＞田島敏樹
ばらしてやれよ

あれ、おっぺしといて
おまんの竿、俺のとおなしじゃんけ
このおばかっちょ！ていげいにしろ！
おまんこっちこいよ
おまん・おめっさら叩いちょし
コゾ〜、父ちゃんの竿おやしたな
おらげじゃ百姓が忙しいずら
鍵かったか確かめろし
ちょっと、背中かっじってくりょ〜
がとう腹も減っちゃあいんけんどパンでもくうけぇ
おれのこん、そんねんかまって面白いか
今日はこの淵からかってみるか
わりいねちょっとかんげいごとしてたもんで。
きにょう、あっこに行ったけ？
くいぶち稼いできたぞ〜
ぐじぐじしちょし、みっともねえな
糸がぐでになちゃた
おまん、なにょーくどくどいってるで！
おまん俺の魚とくまない
くんでくりょ〜、頼むよ
かい〜、虫にくわれた
おまんのむすめけ？
お〜い、けえるぞ
ケットラの荷台にけけといて
あ〜あ、けったりい、けったりい
そんねんけんまくでおこっちょし
きょうは、めた寒いでごいすね
モンキチ、こうしゃっぽい格好だな
この部屋ゴキンドくせぇ〜ずら
ウソをこいちょし
そのはしをこぐるとでるぞ
ばかっこぞ〜、こつかぁ〜

またtttの自作自演か！！！
患者のｳﾝｺでも喰ってろｗ

ごっちょだからやめるずら
ほんなに飯をこってさら盛らんでもいいよ
小度胸だね！一人で便所にもいけんだか
ごもしんだけんどたのむじゃんけ！
そんねんはしるところげるぞ
ほんな約束はさくっちめーし
おまんはいつもささらほうさらずら
尺なんか釣るのさもねえこんだよ
おまんどこのしで？
おまんやれし〜
おまんはなんでじくがねえだ！
ごみをそんなとこにぶっちゃちょし
服の裾がしっちゃばけてるぞ
これ見て、しにちゃった
しゃあだにうてげえしばっかこいちょ
しゃっらかまわんからかってにしろ
しゃんと背筋をのばせし
いいかげんにしんとしょうずけるぞ
しわいやつだな〜
ずくんねえやつだな
ずで今日は釣れんな〜
そりゃ〜ずっこいずら
じゃぁ、この車とそっくみずら
せいたらばっかりしやがって
あの女と別れてせえせえしたぜ
せっこんで飯をくっちょし
せんころ行ったですじゃん
釣りなんかぞうさねえこんじゃん
そけえぶちゃっとけし
おまんの服はそぼいな

Commentariorum Libri III de Bello Civili
C. IVLI CAESARIS COMMENTARIORVM DE BELLO CIVILI LIBER PRIMVS
[1] Litteris C. Caesaris consulibus redditis aegre ab his impetratum est summa tribunorum plebis contentione, ut in senatu recitarentur; ut vero
ex litteris ad senatum referretur, impetrari non potuit. Referunt consules de re publica [in civitate]. [Incitat] L. Lentulus consul senatu rei
publicae se non defuturum pollicetur, si audacter ac fortiter sententias dicere velint; sin Caesarem respiciant atque eius gratiam sequantur, ut
superioribus fecerint temporibus, se sibi consilium capturum neque senatus auctoritati obtemperaturum: habere se quoque ad Caesaris
gratiam atque amicitiam receptum. In eandem sententiam loquitur Scipio: Pompeio esse in animo rei publicae non deesse, si senatus
sequatur; si cunctetur atque agat lenius, nequiquam eius auxilium, si postea velit, senatum imploraturum.
[2] Haec Scipionis oratio, quod senatus in urbe habebatur Pompeiusque aberat, ex ipsius ore Pompei mitti videbatur. Dixerat aliquis leniorem
sententiam, ut primo M. Marcellus, ingressus in eam orationem, non oportere ante de ea re ad senatum referri, quam dilectus tota Italia habiti
et exercitus conscripti essent, quo praesidio tuto et libere senatus, quae vellet, decernere auderet; ut M. Calidius, qui censebat, ut Pompeius in
suas provincias proficisceretur, ne qua esset armorum causa: timere Caesarem ereptis ab eo duabus legionibus, ne ad eius periculum
reservare et retinere eas ad urbem Pompeius videretur; ut M. Rufus, qui sententiam Calidii paucis fere mutatis rebus sequebatur. Hi omnes
convicio L. Lentuli consulis correpti exagitabantur. Lentulus sententiam Calidii pronuntiaturum se omnina negavit. Marcellus perterritus
conviciis a sua sententia discessit. Sic vocibus consulis, terrore praesentis exercitus, minis amicorum Pompei plerique compulsi inviti et coacti

Scipionis sententiam sequuntur: uti ante certam diem Caesar exercitum dimittat; si non faciat, eum adversus rem publicam facturum videri.
Intercedit M. Antonius, Q. Cassius, tribuni plebis. Refertur confestim de intercessione tribunorum. Dicuntur sententiae graves; ut quisque
acerbissime crudelissimeque dixit, ita quam maxime ab inimicis Caesaris collaudatur.
[3] Misso ad vesperum senatu omnes, qui sunt eius ordinis, a Pompeio evocantur. Laudat promptos Pompeius atque in posterum confirmat,
segniores castigat atque incitat. Multi undique ex veteribus Pompei exercitibus spe praemiorum atque ordinum evocantur, multi ex duabus
legionibus, quae sunt traditae a Caesare, arcessuntur. Completur urbs et ipsum comitium tribunis, centurionibus, evocatis. Omnes amici
consulum, necessarii Pompei atque eorum, qui veteres inimicitias cum Caesare gerebant, in senatum coguntur; quorum vocibus et concursu
terrentur infirmiores, dubii confirmantur, plerisque vero libere decernendi potestas eripitur. Pollicetur L. Piso censor sese iturum ad Caesarem,
item L. Roscius praetor, qui de his rebus eum doceant: sex dies ad eam rem conficiendam spatii postulant. Dicuntur etiam ab nonnullis
sententiae, ut legati ad Caesarem mittantur, qui voluntatem senatus ei proponant.
[4] Omnibus his resistitur, omnibusque oratio consulis, Scipionis, Catonis opponitur. Catonem veteres inimicitiae Caesaris incitant et dolor
repulsae. Lentulus aeris alieni magnitudine et spe exercitus ac provinciarum et regum appellandorum largitionibus movetur, seque alterum fore
Sullam inter suos gloriatur, ad quem summa imperii redeat. Scipionem eadem spes provinciae atque exercituum impellit, quos se pro
necessitudine partiturum cum Pompeio arbitratur, simul iudiciorum metus, adulatio atque ostentatio sui et potentium, qui in re publica
iudiciisque tum plurimum pollebant. Ipse Pompeius, ab inimicis Caesaris incitatus, et quod neminem dignitate secum exaequari volebat, totum

se ab eius amicitia averterat et cum communibus inimicis in gratiam redierat, quorum ipse maximam partem illo affinitatis tempore iniunxerat
Caesari; simul infamia duarum legionum permotus, quas ab itinere Asiae Syriaeque ad suam potentiam dominatumque converterat, rem ad
arma deduci studebat.
[5] His de causis aguntur omnia raptim atque turbate. Nec docendi Caesaris propinquis eius spatium datur, nec tribunis plebis sui periculi
deprecandi neque etiam extremi iuris intercessione retinendi, quod L. Sulla reliquerat, facultas tribuitur, sed de sua salute septimo die cogitare
coguntur, quod illi turbulentissimi superioribus temporibus tribuni plebis octavo denique mense suarum actionum respicere ac timere
consuerant. Decurritur ad illud extremum atque ultimum senatus consultum, quo nisi paene in ipso urbis incendio atque in desperatione
omnium salutis sceleratorum audacia numquam ante descensum est: dent operam consules, praetores, tribuni plebis, quique pro consulibus
sint ad urbem, ne quid res publica detrimenti capiat. Haec senatusconsulto perscribuntur a.d. VII Id. Ian. Itaque V primis diebus, quibus haberi
senatus potuit, qua ex die consulatum iniit Lentulus, biduo excepto comitiali et de imperio Caesaris et de amplissimis viris, tribunis plebis,
gravissime acerbissimeque decernitur. Profugiunt statim ex urbe tribuni plebis seseque ad Caesarem conferunt. Is eo tempore erat Ravennae
exspectabatque suis lenissimis postulatis responsa, si qua hominum aequitate res ad otium deduci posset.
[6] Proximis diebus habetur extra urbem senatus. Pompeius eadem illa, quae per Scipionem ostenderat agit; senatus virtutem constantiamque
collaudat; copias suas exponit; legiones habere sese paratas X; praeterea cognitum compertumque sibi alieno esse animo in Caesarem
milites neque eis posse persuaderi, uti eum defendant aut sequantur. Statim de reliquis rebus ad senatum refertur: tota Italia delectus

habeatur; Faustus Sulla propere in Mauretaniam mittatur; pecunia uti ex aerario Pompeio detur. Refertur etiam de rege Iuba, ut socius sit
atque amicus; Marcellus vero passurum se in praesentia negat. De Fausto impedit Philippus, tribunus plebis. De reliquis rebus
senatusconsulta perscribuntur. Provinciae privatis decernuntur duae consulares, reliquae praetoriae. Scipioni obvenit Syria, L. Domitio Gallia;
Philippus et Cotta privato consilio praetereuntur, neque eorum sortes deiciuntur. In reliquas provincias praetores mittuntur. Neque exspectant,
quod superioribus annis acciderat, ut de eorum imperio ad populum feratur paludatique votis nuncupatis exeant. Consules, quod ante id
tempus accidit nunquam, ex urbe proficiscuntur, lictoresque habent in urbe et Capitolio privati contra omnia vetustatis exempla. Tota Italia
delectus habentur, arma imperantur; pecuniae a municipiis exiguntur, e fanis tolluntur: omnia divina humanaque iura permiscentur.
[7] Quibus rebus cognitis Caesar apud milites contionatur. Omnium temporum iniurias inimicorum in se commemorat; a quibus deductum ac
depravatum Pompeium queritur invidia atque obtrectatione laudis suae, cuius ipse honori et dignitati semper faverit adiutorque fuerit. Novum in
re publica introductum exemplum queritur, ut tribunicia intercessio armis notaretur atque opprimeretur, quae superioribus annis armis esset
restituta. Sullam nudata omnibus rebus tribunicia potestate tamen intercessionem liberam reliquisse. Pompeium, qui amissa restituisse
videatur, dona etiam, quae ante habuerint, ademisse. Quotienscumque sit decretum, darent operam magistratus, ne quid res publica
detrimenti caperet (qua voce et quo senatus consulto populus Romanus ad arma sit vocatus), factum in perniciosis legibus, in vi tribunicia, in
secessione populi templis locisque editioribus occupatis: atque haec superioris aetatis exempla expiata Saturnini atque Gracchorum casibus

docet; quarum rerum illo tempore nihil factum, ne cogitatum quidem. nulla lex promulgata, non cum populo agi coeptum, nulla secessio facta.
Hortatur, cuius imperatoris ductu VIIII annis rem publicam felicissime gesserint plurimaque proelia secunda fecerint, omnem Galliam
Germaniamque pacaverint, ut eius existimationem dignitatemque ab inimicis defendant. Conclamant legionis XIII, quae aderat, milites?hanc
enim initio tumultus evocaverat, reliquae nondum convenerant?sese paratos esse imperatoris sui tribunorumque plebis iniurias defendere.
[8] Cognita militum voluntate Ariminum cum ea legione proficiscitur ibique tribunos plebis, qui ad eum profugerant, convenit; reliquas legiones
ex hibernis evocat et subsequi iubet. Eo L. Caesar adulescens venit, cuius pater Caesaris erat legatus. Is reliquo sermone confecto, cuius rei
causa venerat, habere se a Pompeio ad eum privati officii mandata demonstrat: velle Pompeium se Caesari purgatum, ne ea, quae rei
publicae causa egerit, in suam contumeliam vertat. Semper se rei publicae commoda privatis necessitudinibus habuisse potiora. Caesarem
quoque pro sua dignitate debere et studium et iracundiam suam rei publicae dimittere neque adeo graviter irasci inimicis, ut, cum illis nocere
se speret, rei publicae noceat. Pauca eiusdem generis addit cum excusatione Pompei coniuncta. Eadem fere atque eisdem verbis praetor
Roscius agit cum Caesare sibique Pompeium commemorasse demonstrat.
[9] Quae res etsi nihil ad levandas iniurias pertinere videbantur, tamen idoneos nactus homines, per quos ea, quae vellet, ad eum perferrentur,
petit ab utroque, quoniam Pompei mandata ad se detulerint, ne graventur sua quoque ad eum postulata deferre, si parvo labore magnas
controversias tollere atque omnem Italiam metu liberare possint. Sibi semper primam rei publicae fuisse dignitatem vitaque potiorem. Doluisse

se, quod populi Romani beneficium sibi per contumeliam ab inimicis extorqueretur, ereptoque semenstri imperio in urbem retraheretur, cuius
absentis rationem haberi proximis comitiis populus iussisset. Tamen hanc iacturam honoris sui rei publicae causa aequo animo tulisse; cum
litteras ad senatum miserit, ut omnes ab exercitibus discederent, ne id quidem impetravisse. Tota Italia delectus haberi, retineri legiones II,
quae ab se simulatione Parthici belli sint abductae, civitatem esse in armis. Quonam haec omnia nisi ad suam perniciem pertinere? Sed tamen
ad omnia se descendere paratum atque omnia pati rei publicae causa. Proficiscatur Pompeius in suas provincias, ipsi exercitus dimittant,
discedant in Italia omnes ab armis, metus e civitate tollatur, libera comitia atque omnis res publica senatui populoque Romano permittatur.
Haec quo facilius certisque condicionibus fiant et iureiurando sanciantur, aut ipse propius accedat aut se patiatur accedere: fore uti per
colloquia omnes controversiae componantur.
[10] Acceptis mandatis Roscius cum L. Caesare Capuam pervenit ibique consules Pompeiumque invenit; postulata Caesaris renuntiat. Illi
deliberata re respondent scriptaque ad eum mandata per eos remittunt; quorum haec erat summa: Caesar in Galliam reverteretur, Arimino
excederet, exercitus dimitteret; quae si fecisset, Pompeium in Hispanias iturum. Interea, quoad fides esset data Caesarem facturum, quae
polliceretur, non intermissuros consules Pompeiumque delectus.
[11] Erat iniqua condicio postulare, ut Caesar Arimino excederet atque in provinciam reverteretur, ipsum et provincias et legiones alienas
tenere; exercitum Caesaris velle dimitti, delectus habere; polliceri se in provinciam iturum neque, ante quem diem iturus sit, definire, ut, si
peracto consulatu Caesar profectus esset, nulla tamen mendacii religione obstrictus videretur; tempus vero colloquio non dare neque

accessurum polliceri magnam pacis desperationem afferebat. Itaque ab Arimino M. Antonium cum cohortibus V Arretium mittit; ipse Arimini
cum duabus subsistit ibique delectum habere instituit; Pisaurum, Fanum, Anconam singulis cohortibua occupat.
[12] Interea certior factus Iguvium Thermum praetorem cohortibus V tenere, oppidum munire, omniumque esse Iguvinorum optimam erga se
voluntatem, Curionem cum tribus cohortibus, quas Pisauri et Arimini habebat, mittit. Cuius adventu cognito diffisus municipii voluntati Thermus
cohortes ex urbe reducit et profugit. Milites in itinere ab eo discedunt ac domum revertuntur. Curio summa omnium voluntate Iguvium recepit.
Quibus rebus cognitis confisus municipiorum voluntatibus Caesar cohortes legionis XIII ex praesidiis deducit Auximumque proficiscitur; quod
oppidum Attius cohortibus introductis tenebat delectumque toto Piceno circummissis senatoribus habebat.
[13] Adventu Caesaris cognito decuriones Auximi ad Attium Varum frequentes conveniunt; docent sui iudicii rem non esse; neque se neque
reliquos municipes pati posse C. Caesarem imperatorem, bene de re publica meritum, tantis rebus gestis oppido moenibusque prohiberi;
proinde habeat rationem posteritatis et periculi sui. Quorum oratione permotus Varus praesidium, quod introduxerat, ex oppido educit ac
profugit. Hunc ex primo ordine pauci Caesaris consecuti milites consistere coegerunt. Commisso proelio deseritur a suisVarus; nonnulla pars
militum domum discedit; reliqui ad Caesarem perveniunt, atque una cum eis deprensus L. Pupius, primi pili centurio, adducitur, qui hunc
eundem ordinem in exercitu Cn. Pompei antea duxerat. At Caesar milites Attianos collaudat, Pupium dimittit, Auximatibus agit gratias seque
eorum facti memorem fore pollicetur.
[14] Quibus rebus Romam nuntiatis tantus repente terror invasit, ut cum Lentulus consul ad aperiendum aerarium venisset ad pecuniamque

Pompeio ex senatusconsulto proferendam, protinus aperto sanctiore aerario ex urbe profugeret. Caesar enim adventare iam iamque et
adesse eius equites falso nuntiabantur. Hunc Marcellus collega et plerique magistratus consecuti sunt. Cn. Pompeius pridie eius diei ex urbe
profectus iter ad legiones habebat, quas a Caesare acceptas in Apulia hibernorum causa disposuerat. Delectus circa urbem intermittuntur;
nihil citra Capuam tutum esse omnibus videtur. Capuae primum se confirmant et colligunt delectumque colonorum, qui lege Iulia Capuam
deducti erant, habere instituunt; gladiatoresque, quos ibi Caesar in ludo habebat, ad forum productos Lentulus spe libertatis confirmat atque iis
equos attribuit et se sequi iussit; quos postea monitus ab suis, quod ea res omnium iudicio reprehendebatur, circum familias conventus
Campani custodiae causa distribuit.
[15] Auximo Caesar progressus omnem agrum Picenum percurrit. Cunctae earum regionum praefecturae libentissimis animis eum recipiunt
exercitumque eius omnibus rebus iuvant. Etiam Cingulo, quod oppidum Labienus constituerat suaque pecunia exaedificaverat, ad eum legati
veniunt quaeque imperaverit se cupidissime facturos pollicentur. Milites imperat: mittunt. Interea legio XII Caesarem consequitur. Cum his
duabus Asculum Picenum proficiscitur. Id oppidum Lentulus Spinther X cohortibus tenebat; qui Caesaris adventu cognito profugit ex oppido
cohortesque secum abducere conatus magna parte militum deseritur. Relictus in itinere cum paucis incidit in Vibullium Rufum missum a
Pompeio in agrum Picenum confirmandorum hominum causa. A quo factus Vibullius certior, quae res in Piceno gererentur, milites ab eo
accipit, ipsum dimittit. Item ex finitimis regionibus quas potest contrahit cohortes ex delectibus Pompeianis; in his Camerino fugientem Lucilium
Hirrum cum sex cohortibus, quas ibi in praesidio habuerat, excipit; quibus coactis XII efficit. Cum his ad Domitium Ahenobarbum Corfinium

60 ：ttt＠研修中 ：02/08/20 09:48 ID:???
ども。
Ｔ大病院ギネのＴ島Ｔ樹です。皆からは略してtttと呼ばれています。
東大って、世間で思われているほど凄くないんだけどね（笑）
東大法学部時代に公認会計士と司法試験の１次受かっちゃって、暇だしお金も余ってるんで医者になっただけなんだけどね。
こんなにアソコ見られるとは思わなかった（笑）
昨日は尿道に割り箸１０ｃｍ突っ込んだ２０代の女性が運ばれてきて、出し入れしてるうちに医者としての使命感をつくづく感じました。
たまにはパンティー穿いた女性が見たいです（笑）
再受験している皆さん、頑張って下さい。努力はきっと報われます。
質問は　0*0-8*7*-2*1*　まで。女性限定です（笑）
ＨＰにも遊びに来てください。


http://ns.s*k*r*soft.co.jp/~tt*j*m*/cgi-bin/gatex.cgi

magnis itineribus pervenit Caesaremque adesse cum legionibus duabus nuntiat. Domitius per se circiter XX cohortes Alba, ex Marsis et
Paelignis, finitimis ab regionibus coegerat.
[16] Recepto Firmo expulsoque Lentulo Caesar conquiri milites, qui ab eo discesserant, delectumque institui iubet; ipse unum diem ibi rei
frumentariae causa moratus Corfinium contendit. Eo cum venisset, cohortes V praemissae a Domitio ex oppido pontem fluminis
interrumpebant, qui erat ab oppido milia passuum circiter III. Ibi cum antecursoribus Caesaris proelio commisso celeriter Domitiani a ponte
repulsi se in oppidum receperunt. Caesar legionibus transductis ad oppidum constitit iuxtaque murum castra posuit.
[17] Re cognita Domitius ad Pompeium in Apuliam peritos regionum magno proposito praemio cum litteris mittit, qui petant atque orent, ut sibi
subveniat: Caesarem duobus exercitibus et locorum angustiis facile intercludi posse frumentoque prohiberi. Quod nisi fecerit, se cohortesque
amplius XXX magnumque numerum senatorum atque equitum Romanorum in periculum esse venturum. Interim suos cohortatus tormenta in
muris disponit certasque cuique partes ad custodiam urbis attribuit; militibus in contione agros ex suis possessionibus pollicetur, quaterna in
singulos iugera, et pro rata parte centurionibus evocatisque.
[18] Interim Caesari nuntiatur Sulmonenses, quod oppidum a Corfinio VII milium intervallo abest, cupere ea facere, quae vellet, sed a Q.
Lucretio senatore et Attio Peligno prohiberi, qui id oppidum VII cohortium praesidio tenebant. Mittit eo M. Antonium cum legionis XIII cohortibus
V. Sulmonenses simul atque signa nostra viderunt, portas aperuerunt universique, et oppidani et milites, obviam gratulantes Antonio exierunt.
Lucretius et Attius de muro se deiecerunt. Attius ad Antonium deductus petit ut ad Caesarem mitteretur. Antonius cum cohortibus et Attio

eodem die, quo profectus erat, revertitur. Caesar eas cohortes cum exercitu suo coniunxit Attiumque incolumem dimisit. Caesar primis diebus
castra magnis operibus munire et ex finitimis municipiis frumentum comportare reliquasque copias exspectare instituit. Eo triduo legio VIII ad
eum venit cohortesque ex novis Galliae dilectibus XXII equitesque ab rege Norico circiter CCC. Quorum adventu altera castra ad alteram
oppidi partem ponit; his castris Curionem praefecit. Reliquis diebus oppidum vallo castellisque circummunire instituit. Cuius operis maxima
parte effecta eodem fere tempore missi a Pompeio revertuntur.
[19] Litteris perlectis Domitius dissimulans in consilio pronuntiat Pompeium celeriter subsidio venturum hortaturque eos, ne animo deficiant
quaeque usui ad defendendum oppidum sint parent. Ipse arcano cum paucis familiaribus suis colloquitur consiliumque fugae capere constituit.
Cum vultus Domiti cum oratione non consentiret, atque omnia trepidantius timidiusque ageret, quam superioribus diebus consuesset,
multumque cum suis consiliandi causa secreto praeter consuetudinem colloqueretur, concilia conventusque hominum fugeret, res diutius tegi
dissimularique non potuit. Pompeius enim rescripserat: sese rem in summum periculum deducturum non esse, neque suo consilio aut
voluntate Domitium se in oppidum Corfinium contulisse; proinde, si qua fuisset facultas, ad se cum omnibus copiis veniret. Id ne fieri posset,
obsidione atque oppidi circummunitione fiebat.
[20] Divulgato Domiti consilio milites, qui erant Corfinii, prima vesperi secessionem faciunt atque ita inter se per tribunos militum
centurionesque atque honestissimos sui generis colloquuntur: obsideri se a Caesare, opera munitionesque prope esse perfectas; ducem
suum Domitium, cuius spe atque fiducia permanserint, proiectis omnibus fugae consilium capere: debere se suae salutis rationem habere. Ab

his primo Marsi dissentire incipiunt eamque oppidi partem, quae munitissima videretur, occupant, tantaque inter eos dissensio exsistit, ut
manum conserere atque armis dimicare conentur; post paulo tamen internuntiis ultro citroque missis quae ignorabant, de L. Domiti fuga,
cognoscunt. Itaque omnes uno consilio Domitium productum in publicum circumsistunt et custodiunt legatosque ex suo numero ad Caesarem
mittunt: sese paratos esse portas aperire, quaeque imperaverit facere et L. Domitium vivum in eius potestati tradere.
[21] Quibus rebus cognitis Caesar, etsi magni interesse arbitrabatur quam primum oppido potiri cohortesque ad se in castra traducere, ne qua
aut largitionibus aut animi confirmatione aut falsis nuntiis commutatio fieret voluntatis, quod saepe in bello parvis momentis magni casus
intercederent, tamen veritus, ne militum introitu et nocturni temporis licentia oppidum diriperetur, eos, qui venerant, collaudat atque in oppidum
dimittit, portas murosque adservari iubet. Ipse eis operibus, quae facere instituerat, milites disponit non certis spatiis intermissis, ut erat
superiorum dierum consuetudo, sed perpetuis vigiliis stationibusque, ut contingant inter se atque omnem munitionem expleant; tribunos
militum et praefectos circummittit atque hortatur, non solum ab eruptionibus caveant, sed etiam singulorum hominum occultos exitus adservent.
Neque vero tam remisso ac languido animo quisquam omnium fuit, qui ea nocte conquieverit. Tanta erat summae rerum exspectatio, ut alius
in aliam partem mente atque animo traheretur, quid ipsis Corfiniensibus, quid Domitio, quid Lentulo, quid reliquis accideret, qui quosque
eventus exciperent.
[22] Quarta vigilia circiter Lentulus Spinther de muro cum vigiliis custodibusque nostris colloquitur; velle, si sibi fiat potestas, Caesarem
convenire. Facta potestate ex oppido mittitur, neque ab eo prius Domitiani milites discedunt, quam in conspectum Caesaris deducatur. Cum eo

de salute sua agit, orat atque obsecrat, ut sibi parcat, veteremque amicitiam commemorat Caesarisque in se beneficia exponit; quae erant
maxima: quod per eum in collegium pontificum venerat, quod provinciam Hispaniam ex praetura habuerat, quod in petitione consulatus erat
sublevatus. Cuius orationem Caesar interpellat: se non maleficii causa ex provincia egressum, sed uti se a contumeliis inimicorum defenderet,
ut tribunos plebis in ea re ex civitate expulsos in suam dignitatem restitueret, ut se et populum Romanum factione paucorum oppressum in
libertatem vindicaret. Cuius oratione confirmatus Lentulus, ut in oppidum reverti liceat, petit: quod de sua salute impetraverit, fore etiam reliquis
ad suam spem solatio; adeo esse perterritos nonnullos, ut suae vitae durius consulere cogantur. Facta potestate discedit.
[23] Caesar, ubi luxit, omnes senatores senatorumque liberos, tribunos militum equitesque Romanos ad se produci iubet. Erant quinquaginta;
ordinis senatorii L. Domitius, P. Lentulus Spinther, L. Caecilius Rufus, Sex. Quintilius Varus quaestor, L. Rubrius; praeterea filius Domiti aliique
complures adulescentes et magnus numerus equitum Romanorum et decurionum, quos ex municipiis Domitius evocaverat. Hos omnes
productos a contumeliis militum conviciisque prohibet; pauca apud eos loquitur, [queritur] quod sibi a parte eorum gratia relata non sit pro suis
in eos maximis beneficiis; dimittit omnes incolumes. HS |LX|, quod advexerat Domitius atque in publico deposuerat, allatum ad se ab IIII viris
Corfiniensibus Domitio reddit, ne continentior in vita hominum quam in pecunia fuisse videatur, etsi eam pecuniam publicam esse constabat
datamque a Pompeio in stipendium. Milites Domitianos sacramentum apud se dicere iubet atque eo die castra movet iustumque iter conficit
VII omnino dies ad Corfinium commoratus, et per fines Marrucinorum, Frentranorum, Larinatium in Apuliam pervenit.

[24] Pompeius his rebus cognitis, quae erant ad Corfinium gestae, Luceria proficiscitur Canusium atque inde Brundisium. Copias undique
omnes ex novis dilectibus ad se cogi iubet; servos, pastores armat atque eis equos attribuit; ex his circiter CCC equites conficit. L. Manlius
praetor Alba cum cohortibus sex profugit, Rutilius Lupus praetor Tarracina cum tribus; quae procul equitatum Caesaris conspicatae, cui
praeerat Vibius Curius, relicto praetore signa ad Curium transferunt atque ad eum transeunt. Item reliquis itineribus nonnullae cohortes in
agmen Caesaris, aliae in equites incidunt. Reducitur ad eum deprensus ex itinere N. Magius Cremona, praefectus fabrum Cn. Pompei. Quem
Caesar ad eum remittit cum mandatis: quoniam ad id tempus facultas colloquendi non fuerit, atque ipse Brundisium sit venturus, interesse rei
publicae et communis salutis se cum Pompeio colloqui; neque vero idem profici longo itineris spatio, cum per alios condiciones ferantur, ac si
coram de omnibus condicionibus disceptetur.
[25] His datis mandatis Brundisium cum legionibus VI pervenit, veteranis III et reliquis, quas ex novo dilectu confecerat atque in itinere
compleverat; Domitianas enim cohortes protinus a Corfinio in Siciliam miserat. Reperit consules Dyrrachium profectos cum magna parte
exercitus, Pompeium remanere Brundisii cum cohortibus viginti; neque certum inveniri poterat, obtinendine Brundisii causa ibi remansisset,
quo facilius omne Hadriaticum mare ex ultimis Italiae partibus regionibusque Graeciae in potestate haberet atque ex utraque parte bellum
administrare posset, an inopia navium ibi restitisset, veritusque ne ille Italiam dimittendam non existimaret, exitus administrationesque
Brundisini portus impedire instituit. Quorum operum haec erat ratio. Qua fauces erant angustissimae portus, moles atque aggerem ab utraque

ここはアカデミックな話題を扱う板です

◆以下の話題は板違いです。適切な板に移動して下さい。
　◇受験の話　⇒　大学受験板
　◇学歴の話　⇒　学歴板
　◇慈誠厨の話　⇒　厨房板

parte litoris iaciebat, quod his locis erat vadosum mare. Longius progressus, cum agger altiore aqua contineri non posset, rates duplices
quoquo versus pedum XXX e regione molis collocabat. Has quaternis ancoris ex IIII angulis destinabat, ne fluctibus moverentur. His perfectis
collocatisque alias deinceps pari magnitudine rates iungebat. Has terra atque aggere integebat, ne aditus atque incursus ad defendendum
impediretur. A fronte atque ab utroque latere cratibus ac pluteis protegebat; in quarta quaque earum turres binorum tabulatorum excitabat, quo
commodius ab impetu navium incendiisque defenderet.
[26] Contra haec Pompeius naves magnas onerarias, quas in portu Brundisino deprehenderat, adornabat. Ibi turres cum ternis tabulatis
erigebat easque multis tormentis et omni genere telorum completas ad opera Caesaris adpellebat, ut rates perrumperet atque opera
disturbaret. Sic cotidie utrimque eminus fundis, sagittis reliquisque telis pugnabatur. Atque haec Caesar ita administrabat, ut condiciones pacis
dimittendas non existimaret; ac tametsi magnopere admirabatur Magium, quem ad Pompeium cum mandatis miserat, ad se non remitti, atque
ea res saepe temptata etsi impetus eius consiliaque tardabat, tamen omnibus rebus in eo perseverandum putabat. Itaque Caninium Rebilum
legatum, familiarem necessariumque Scriboni Libonis, mittit ad eum colloquii causa; mandat, ut Libonem de concilianda pace hortetur;
imprimis, ut ipse cum Pompeio colloqueretur, postulat; magnopere sese confidere demonstrat, si eius rei sit potestas facta, fore, ut aequis
condicionibus ab armis discedatur. Cuius rei magnam partem laudis atque existimationis ad Libonem perventuram, si illo auctore atque agente
ab armis sit discessum. Libo a colloquio Canini digressus ad Pompeium proficiscitur. Paulo post renuntiat, quod consules absint, sine illis non
posse agi de compositione. Ita saepius rem frustra temptatam Caesar aliquando dimittendam sibi iudicat et de bello agendum.

[27] Prope dimidia parte operis a Caesare effecta diebusque in ea re consumptis VIIII naves a consulibus Dyrrachio remissae, quae priorem
partem exercitus eo deportaverant, Brundisium revertuntur. Pompeius sive operibus Caesaris permotus sive etiam quod ab initio Italia
excedere constituerat, adventu navium profectionem parare incipit et, quo facilius impetum Caesaris tardaret, ne sub ipsa profectione milites
oppidum irrumperent, portas obstruit, vicos plateasque inaedificat, fossas transversas viis praeducit atque ibi sudes stipitesque praeacutos
defigit. Haec levibus cratibus terraque inaequat; aditus autem atque itinera duo, quae extra murum ad portum ferebant, maximis defixis
trabibus atque eis praeacutis praesepit. His paratis rebus milites silentio naves conscendere iubet, expeditos autem ex evocatis, sagittariis
funditoribusque raros in muro turribusque disponit. Hos certo signo revocare constituit, cum omnes milites naves conscendissent, atque eis
expedito loco actuaria navigia relinquit.
[28] Brundisini Pompeianorum militum iniuriis atque ipsius Pompei contumeliis permoti Caesaris rebus favebant. Itaque cognita Pompei
profectione concursantibus illis atque in ea re occupatis vulgo ex tectis significabant. Per quos re cognita Caesar scalas parari militesque
armari iubet, ne quam rei gerendae facultatem dimittat. Pompeius sub noctem naves solvit. Qui erant in muro custodiae causa collocati, eo
signo, quod convenerat, revocantur notisque itineribus ad naves decurrunt. Milites positis scalis muros ascendunt, sed moniti a Brundisinis, ut
vallum caecum fossasque caveant, subsistunt et longo itinere ab his circumducti ad portum perveniunt duasque naves cum militibus, quae ad
moles Caesaris adhaeserant, scaphis lintribusque reprehendunt, reprehensas excipiunt.
[29] Caesar etsi ad spem conficiendi negotii maxime probabat coactis navibus mare transire et Pompeium sequi, priusquam ille sese

transmarinis auxiliis confirmaret, tamen eius rei moram temporisque longinquitatem timebat, quod omnibus coactis navibus Pompeius
praesentem facultatem insequendi sui ademerat. Relinquebatur, ut ex longinquioribus regionibus Galliae Picenique et a freto naves essent
exspectandae. Id propter anni tempus longum atque impeditum videbatur. Interea veterem exercitum, duas Hispanias confirmari, quarum erat
altera maximis beneficiis Pompei devincta, auxilia, equitatum parari, Galliam Italiamque temptari se absente nolebat.
[30] Itaque in praesentia Pompei sequendi rationem omittit, in Hispaniam proficisci constituit: duumviris municipiorum omnium imperat, ut
naves conquirant Brundisiumque deducendas curent. Mittit in Sardiniam cum legione una Valerium legatum, in Siciliam Curionem pro praetore
cum legionibus duabus; eundem, cum Siciliam recepisset, protinus in Africam traducere exercitum iubet. Sardiniam obtinebat M. Cotta,
Siciliam M. Cato; Africam sorte Tubero obtinere debebat. Caralitani, simul ad se Valerium mitti audierunt, nondum profecto ex Italia sua sponte
Cottam ex oppido eiciunt. Ille perterritus, quod omnem provinciam consentire intellegebat, ex Sardinia in Africam profugit. Cato in Sicilia naves
longas veteres reficiebat, novas civitatibus imperabat. Haec magno studio agebat. In Lucanis Brutiisque per legatos suos civium Romanorum
delectus habebat, equitum peditumque certum numerum a civitatibus Siciliae exigebat. Quibus rebus paene perfectis adventu Curionis cognito
queritur in contione sese proiectum ac proditum a Cn. Pompeio, qui omnibus rebus imparatissimis non necessarium bellum suscepisset et ab
se reliquisque in senatu interrogatus omnia sibi esse ad bellum apta ac parata confirmavisset. Haec in contione questus ex provincia fugit.
[31] Nacti vacuas ab imperiis Sardiniam Valerius, Curio Siciliam, cum exercitibus eo perveniunt. Tubero cum in Africam venisset, invenit in

provincia cum imperio Attium Varum; qui ad Auximum, ut supra demonstravimus, amissis cohortibus protinus ex fuga in Africam pervenerat
atque eam sua sponte vacuam occupaverat delectuque habito duas legiones effecerat, hominum et locorum notitia et usu eius provinciae
nactus aditus ad ea conanda, quod paucis ante annis ex praetura eam provinciam obtinuerat. Hic venientem Uticam navibus Tuberonem portu
atque oppido prohibet neque adfectum valetudine filium exponere in terra patitur, sed sublatis ancoris excedere eo loco cogit.
[32] His rebus confectis Caesar, ut reliquum tempus a labore intermitteretur, milites in proxima municipia deducit; ipse ad urbem proficiscitur.
Coacto senatu iniurias inimicorum commemorat. Docet se nullum extraordinarium honorem appetisse, sed exspectato legitimo tempore
consulatus eo fuisse contentum, quod omnibus civibus pateret. Latum ab X tribunis plebis contradicentibus inimicis, Catone vero acerrime
repugnante et pristina consuetudine dicendi mora dies extrahente, ut sui ratio absentis haberetur, ipso consule Pompeio ; qui si improbasset,
cur ferri passus esset? Si probasset, cur se uti populi beneficio prohibuisset? Patientiam proponit suam, cum de exercitibus dimittendis ultro
postulavisset; in quo iacturam dignitatis atque honoris ipse facturus esset. Acerbitatem inimicorum docet, qui, quod ab altero postularent, in se
recusarent, atque omnia permisceri mallent, quam imperium exercitusque dimittere. Iniuriam in eripiendis legionibus praedicat, crudelitatem et
insolentiam in circumscribendis tribunis plebis; condiciones a se latas, expetita colloquia et denegata commemorat. Pro quibus rebus hortatur
ac postulat, ut rem publicam suscipiant atque una secum administrent. Sin timore defugiant, illis se oneri non futurum et per se rem publicam
administraturum. Legatos ad Pompeium de compositione mitti oportere, neque se reformidare, quod in senatu Pompeius paulo ante dixisset,

ad quos legati mitterentur, his auctoritatem attribui timoremque eorum, qui mitterent significari. Tenuis atque infirmi haec animi videri. Se vero,
ut operibus anteire studuerit, sic iustitia et aequitate velle superare.
[33] Probat rem senatus de mittendis legatis: sed, qui mitterentur, non reperiebantur, maximeque timoris causa pro se quisque id munus
legationis recusabat. Pompeius enim discedens ab urbe in senatu dixerat eodem se habiturum loco, qui Romae remansissent et qui in castris
Caesaris fuissent. Sic triduum disputationibus excusationibusque extrahitur. Subicitur etiam L. Metellus, tribunus plebis, ab inimicis Caesaris,
qui hanc rem distrahat, reliquasque res, quascumque agere instituerit, impediat. Cuius cognito consilio Caesar frustra diebus aliquot
consumptis, ne reliquum tempus amittat, infectis eis, quae agere destinaverat, ab urbe proficiscitur atque in ulteriorem Galliam pervenit.
[34] Quo cum venisset, cognoscit missum a Pompeio Vibullium Rufum, quem paucis ante diebus Corfinio captum ipse dimiserat; profectum
item Domitium ad occupandam Massiliam navibus actuariis septem, quas Igilii et in Cosano a privatis coactas servis, libertis, colonis suis
compleverat; praemissos etiam legatos Massilienses domum, nobiles adulescentes, quos ab urbe discedens Pompeius erat adhortatus, ne
nova Caesaris officia veterum suorum beneficiorum in eos memoriam expellerent. Quibus mandatis acceptis Massilienses portas Caesari
clauserant; Albicos, barbaros homines, qui in eorum fide antiquitus erant montesque supra Massiliam incolebant, ad se vocaverant; frumentum
ex finitimis regionibus atque ex omnibus castellis in urbem convexerant; armorum officinas in urbe instituerant; muros portas classem
reficiebant.
[35] Evocat ad se Caesar Massilia XV primos; cum his agit, ne initium inferendi belli a Massiliensibus oriatur: debere eos Italiae totius

60 ：ttt＠研修中 ：02/08/20 09:48 ID:???
ども。
Ｔ大病院ギネのＴ島Ｔ樹です。皆からは略してtttと呼ばれています。
東大って、世間で思われているほど凄くないんだけどね（笑）
東大法学部時代に公認会計士と司法試験の１次受かっちゃって、暇だしお金も余ってるんで医者になっただけなんだけどね。
こんなにアソコ見られるとは思わなかった（笑）
昨日は尿道に割り箸１０ｃｍ突っ込んだ２０代の女性が運ばれてきて、出し入れしてるうちに医者としての使命感をつくづく感じました。
たまにはパンティー穿いた女性が見たいです（笑）
再受験している皆さん、頑張って下さい。努力はきっと報われます。
質問は　0*0-8*7*-2*1*　まで。女性限定です（笑）
ＨＰにも遊びに来てください。


http://ns.s*k*r*soft.co.jp/~tt*j*m*/cgi-bin/gatex.cgi

auctoritatem sequi potius quam unius hominis voluntati obtemperare. Reliqua, quae ad eorum sanandas mentes pertinere arbitrabatur,
commemorat. Cuius orationem legati domum referunt atque ex auctoritate haec Caesari renuntiant: intellegere se divisum esse populum
Romanum in partes duas; neque sui iudicii neque suarum esse virium discernere, utra pars iustiorem habeat causam. Principes vero esse
earum partium Cn. Pompeium et C. Caesarem patronos civitatis; quorum alter agros Volcarum Arecomicorum et Helviorum publice iis
concesserit, alter bello victos Sallyas attribuerit vectigaliaque auxerit. Quare paribus eorum beneficiis parem se quoque voluntatem tribuere
debere et neutrum eorum contra alterum iuvare aut urbe aut portibus recipere.
[36] Haec dum inter eos aguntur, Domitius navibus Massiliam pervenit atque ab eis receptus urbi praeficitur; summa ei belli administrandi
permittitur. Eius imperio classem quoquo versus dimittunt; onerarias naves, quas ubique possunt, deprehendunt atque in portum deducunt,
parum clavis aut materia atque armamentis instructis ad reliquas armandas reficiendasque utuntur; frumenti quod inventum est, in publicum
conferunt; reliquas merces commeatusque ad obsidionem urbis, si accidat, reservant. Quibus iniuriis permotus Caesar legiones tres Massiliam
adducit; turres vineasque ad oppugnationem urbis agere, naves longas Arelate numero XII facere instituit. Quibus effectis armatisque diebus
XXX, a qua die materia caesa est, adductisque Massiliam his D. Brutum praeficit, C. Trebonium legatum ad oppugnationem Massiliae relinquit.
[37] Dum haec parat atque administrat, C. Fabium legatum cum legionibus III, quas Narbone circumque ea loca hiemandi causa disposuerat,
in Hispaniam praemittit celeriterque saltus Pyrenaeos occupari iubet, qui eo tempore ab L. Afranio legato praesidiis tenebantur. Reliquas

legiones, quae longius hiemabant, subsequi iubet. Fabius, ut erat imperatum, adhibita celeritate praesidium ex saltu deiecit magnisque
itineribus ad exercitum Afrani contendit.
[38] Adventu L.Vibulli Rufi, quem a Pompeio missum in Hispaniam demonstratum est, Afranius et Petreius et Varro, legati Pompei, quorum
unus Hispaniam citeriorem tribus legionibus, alter ulteriorem a saltu Castulonensi ad Anam duabus legionibus, tertius ab Ana Vettonum agrum
Lusitaniamque pari numero legionum optinebat, officia inter se partiuntur, uti Petreius ex Lusitania per Vettones cum omnibus copiis ad
Afranium proficiscatur, Varro cum eis, quas habebat, legionibus omnem ulteriorem Hispaniam tueatur. His rebus constitutis equites auxiliaque
toti Lusitaniae a Petreio, Celtiberiae, Cantabris barbarisque omnibus, qui ad Oceanum pertinent, ab Afranio imperantur. Quibus coactis
celeriter Petreius per Vettones ad Afranium pervenit, constituuntque communi consilio bellum ad Ilerdam propter ipsius opportunitatem gerere.
[39] Erant, ut supra demonstratum est, legiones Afranii tres, Petreii duae, praeterea scutatae citerioris provinciae et caetratae ulterioris
Hispaniae cohortes circiter LXXX equitumque utriusque provinciae circiter V milia. Caesar legiones in Hispaniam praemiserat VI, auxilia
peditum V milia, equitum III milia, quae omnibus superioribus bellis habuerat, et parem ex Gallia numerum, quam ipse pacaverat, nominatim
ex omnibus civitatibus nobilissimo et fortissimo quoque evocato, huc optimi generis hominum ex Aquitanis montanisque, qui Galliam
provinciam attingunt addiderat. Audierat Pompeium per Mauretaniam cum legionibus iter in Hispaniam facere confestimque esse venturum.
Simul a tribunis militum centurionibusque mutuas pecunias sumpsit; has exercitui distribuit. Quo facto duas res consecutus est, quod pignore
animos centurionum devinxit et largitione militum voluntates redemit.

[40] Fabius finitimarum civitatum animos litteris nuntiisque temptabat. In Sicori flumine pontes effecerat duos distantes inter se milia passuum
IIII. His pontibus pabulatum mittebat, quod ea quae citra flumen fuerant, superioribus diebus consumpserat. Hoc idem fere atque eadem de
causa Pompeiani exercitus duces faciebant, crebroque inter se equestribus proeliis contendebant. Huc cum cotidiana consuetudine
congressae pabulatoribus praesidio propiore ponte legiones Fabianae duae flumen transissent, impedimentaque et omnis equitatus
sequeretur, subito vi ventorum et aquae magnitudine pons est interruptus et reliqua multitudo equitum interclusa. Quo cognito a Petreio et
Afranio ex aggere atque cratibus, quae flumine ferebantur, celeriter suo ponte Afranius, quem oppido castrisque coniunctum habebat, legiones
IIII equitatumque omnem traiecit duabusque Fabianis occurrit legionibus. Cuius adventu nuntiato L. Plancus, qui legionibus praeerat,
necessaria re coactus locum capit superiorem diversamque aciem in duas partes constituit, ne ab equitatu circumveniri posset. Ita congressus
impari numero magnos impetus legionum equitatusque sustinet. Commisso ab equitibus proelio signa legionum duarum procul ab utrisque
conspiciuntur, quas C. Fabius ulteriore ponte subsidio nostris miserat suspicatus fore id, quod accidit, ut duces adversariorum occasione et
beneficio fortunae ad nostros opprimendos uterentur. Quarum adventu proelium dirimitur, ac suas uterque legiones reducit in castra.
[41] Eo biduo Caesar cum equitibus DCCCC, quos sibi praesidio reliquerat, in castra pervenit. Pons, qui fuerat tempestate interruptus, paene
erat refectus; hunc noctu perfici iussit. Ipse cognita locorum natura ponti castrisque praesidio sex cohortes reliquit atque omnia impedimenta et
postero die omnibus copiis triplici instructa acie ad Ilerdam proficiscitur et sub castris Afranii constitit et ibi paulisper sub armis moratus facit

aequo loco pugnandi potestatem. Potestate facta Afranius copias educit et in medio colle sub castris constituit. Caesar, ubi cognovit per
Afranium stare, quo minus proelio dimicaretur, ab infimis radicibus montis intermissis circiter passibus CCCC castra facere constituit et, ne in
opere faciundo milites repentino hostium incursu exterrerentur atque opere prohiberentur, vallo muniri vetuit, quod eminere et procul videri
necesse erat, sed a fronte contra hostem pedum XV fossam fieri iussit. Prima et secunda acies in armis, ut ab initio constituta erat,
permanebat; post has opus in occulto a III acie fiebat. Sic omne prius est perfectum, quam intellegeretur ab Afranio castra muniri. Sub
vesperum Caesar intra hanc fossam legiones reducit atque ibi sub armis proxima nocte conquiescit.
[42] Postero die omnem exercitum intra fossam continet et, quod longius erat agger petendus, in praesentia similem rationem operis instituit
singulaque latera castrorum singulis attribuit legionibus munienda fossasque ad eandem magnitudinem perfici iubet; reliquas legiones in armis
expeditas contra hostem constituit. Afranius Petreiusque terrendi causa atque operis impediendi copias suas ad infimas montis radices
producunt et proelio lacessunt, neque idcirco Caesar opus intermittit confisus praesidio legionum trium et munitione fossae. Illi non diu
commorati nec longius ab infimo colle progressi copias in castra reducunt. Tertio die Caesar vallo castra communit; reliquas cohortes, quas in
superioribus castris reliquerat, impedimentaque ad se traduci iubet.
[43] Erat inter oppidum Ilerdam et proximum collem, ubi castra Petreius atque Afranius habebant, planities circiter passuum CCC, atque in hoc
fere medio spatio tumulus erat paulo editior; quem si occupavisset Caesar et communisset, ab oppido et ponte et commeatu omni, quem in
oppidum contulerant, se interclusurum adversarios confidebat. Hoc sperans legiones III ex castris educit acieque in locis idoneis instructa

unius legionis antesignanos procurrere atque eum tumulum occupare iubet. Qua re cognita celeriter quae in statione pro castris erant Afranii
cohortes breviore itinere ad eundem occupandum locum mittuntur. Contenditur proelio, et quod prius in tumulum Afraniani venerant, nostri
repelluntur atque aliis submissis subsidiis terga vertere seque ad signa legionum recipere coguntur.
[44] Genus erat pugnae militum illorum, ut magno impetu primo procurrerent, audacter locum caperent, ordines suos non magnopere
servarent, rari dispersique pugnarent; si premerentur, pedem referre et loco excedere non turpe existimarent cum Lusitanis reliquisque
barbaris barbaro genere quodam pugnae assuefacti; quod fere fit, quibus quisque in locis miles inveteraverit, ut multum earum regionum
consuetudine moveatur. Haec tum ratio nostros perturbavit insuetos huius generis pugnae: circumiri enim sese ab aperto latere procurrentibus
singulis arbitrabantur; ipsi autem suos ordines servare neque ab signis discedere neque sine gravi causa eum locum, quem ceperant, dimitti
censuerant oportere. Itaque perturbatis antesignanis legio, quae in eo cornu constiterat, locum non tenuit atque in proximum collem sese
recepit.
[45] Caesar paene omni acie perterrita, quod praeter opinionem consuetudinemque acciderat, cohortatus suos legionem nonam subsidio
ducit; hostem insolenter atque acriter nostros insequentem supprimit rursusque terga vertere seque ad oppidum Ilerdam recipere et sub muro
consistere cogit. Sed nonae legionis milites elati studio, dum sarcire acceptum detrimentum volunt, temere insecuti longius fugientes in locum
iniquum progrediuntur et sub montem, in quo erat oppidum positum Ilerda, succedunt. Hinc se recipere cum vellent, rursus illi ex loco superiore
nostros premebant. Praeruptus locus erat utraque ex parte derectus ac tantum in latitudinem patebat, ut tres instructae cohortes eum locum

explerent, ut neque subsidia ab lateribus submitti neque equites laborantibus usui esse possent. Ab oppido autem declivis locus tenui fastigio
vergebat in longitudinem passuum circiter CCCC. Hac nostris erat receptus, quod eo incitati studio inconsultius processerant; hoc pugnabatur
loco, et propter angustias iniquo et quod sub ipsis radicibus montis constiterant, ut nullum frustra telum in eos mitteretur. Tamen virtute et
patientia nitebantur atque omnia vulnera sustinebant. Augebatur illis copia, atque ex castris cohortes per oppidum crebro submittebantur, ut
integri defessis succederent. Hoc idem Caesar facere cogebatur, ut submissis in eundem locum cohortibus defessos reciperet.
[46] Hoc cum esset modo pugnatum continenter horis quinque nostrique gravius a multitudine premerentur, consumptis omnibus telis gladiis
destrictis impetum adversus montem in cohortes faciunt, paucisque deiectis reliquos sese convertere cogunt. Submotis sub murum cohortibus
ac nonnullam partem propter terrorem in oppidum compulsis facilis est nostris receptus datus. Equitatus autem noster ab utroque latere, etsi
deiectis atque inferioribus locis constiterat, tamen summa in iugum virtute connititur atque inter duas acies perequitans commodiorem ac
tutiorem nostris receptum dat. Ita vario certamine pugnatum est. Nostri in primo congressu circiter LXX ceciderunt, in his Q. Fulginius ex primo
hastato legionis XIIII, qui propter eximiam virtutem ex inferioribus ordinibus in eum locum pervenerat; vulnerantur amplius DC. Ex Afranianis
interficiuntur T. Caecilius, primi pili centurio, et praeter eum centuriones IIII, milites amplius CC.
[47] Sed haec eius diei praefertur opinio, ut se utrique superiores discessisse existimarent: Afraniani, quod, cum esse omnium iudicio
inferiores viderentur, comminus tam diu stetissent et nostrorum impetum sustinuissent et initio locum tumulumque tenuissent, quae causa

pugnandi fuerat, et nostros primo congressu terga vertere coegissent; nostri autem, quod iniquo loco atque impari congressi numero quinque
horis proelium sustinuissent, quod montem gladiis destrictis ascendissent, quod ex loco superiore terga vertere adversarios coegissent atque
in oppidum compulissent. Illi eum tumulum, pro quo pugnatum est, magnis operibus munierunt praesidiumque ibi posuerunt.
[48] Accidit etiam repentinum incommodum biduo, quo haec gesta sunt. Tanta enim tempestas cooritur, ut numquam illis locis maiores aquas
fuisse constaret. Tum autem ex omnibus montibus nives proluit ac summas ripas fluminis superavit pontesque ambo, quos C. Fabius fecerat,
uno die interrupit. Quae res magnas difficultates exercitui Caesaris attulit. Castra enim, ut supra demonstratum est, cum essent inter flumina
duo, Sicorim et Cingam, spatio milium XXX, neutrum horum transiri poterat, necessarioque omnes his angustiis continebantur. Neque civitates,
quae ad Caesaris amicitiam accesserant, frumentum supportare, neque ei, qui pabulatum longius progressi erant, interclusi fluminibus reverti
neque maximi commeatus, qui ex Italia Galliaque veniebant, in castra pervenire poterant. Tempus erat autem difficillimum, quo neque
frumenta in hibernis erant neque multum a maturitate aberant; ac civitates exinanitae, quod Afranius paene omne frumentum ante Caesaris
adventum Ilerdam convexerat, reliqui si quid fuerat, Caesar superioribus diebus consumpserat; pecora, quod secundum poterat esse inopiae
subsidium, propter bellum finitimae civitates longius removerant. Qui erant pabulandi aut frumentandi causa progressi, hos levis armaturae
Lusitani peritique earum regionum cetrati citerioris Hispaniae consectabantur; quibus erat proclive tranare flumen, quod consuetudo eorum
omnium est, ut sine utribus ad exercitum non eant.
[49] At exercitus Afranii omnium rerum abundabat copia. Multum erat frumentum provisum et convectum superioribus temporibus, multum ex

omni provincia comportabatur; magna copia pabuli suppetebat. Harum omnium rerum facultates sine ullo periculo pons Ilerdae praebebat et
loca trans flumen integra, quo omnino Caesar adire non poterat.
[50] Hae permanserunt aquae dies complures. Conatus est Caesar reficere pontes; sed nec magnitudo fluminis permittebat, neque ad ripam
dispositae cohortes adversariorum perfici patiebantur. Quod illis prohibere erat facile cum ipsius fluminis natura atque aquae magnitudine, tum
quod ex totis ripis in unum atque angustum locum tela iaciebantur; atque erat difficile eodem tempore rapidissimo flumine opera perficere et
tela vitare.
[51] Nuntiatur Afranio magnos commeatus, qui iter habebant ad Caesarem, ad flumen constitisse. Venerant eo sagittarii ex Rutenis, equites ex
Gallia cum multis carris magnisque impedimentis, ut fert Gallica consuetudo. Erant praeterea cuiusque generis hominum milia circiter VI cum
servis liberisque; sed nullus ordo, nullum imperium certum, cum suo quisque consilio uteretur atque omnes sine timore iter facerent usi
superiorum temporum atque itinerum licentia. Erant complures honesti adulescentes, senatorum filii et ordinis equestris; erant legationes
civitatum; erant legati Caesaris. Hos omnes flumina continebant. Ad hos opprimendos cum omni equitatu tribusque legionibus Afranius de
nocte proficiscitur imprudentesque ante missis equitibus aggreditur. Celeriter sese tamen Galli equites expediunt proeliumque committunt. Ei,
dum pari certamine res geri potuit, magnum hostium numerum pauci sustinuere; sed ubi signa legionum appropinquare coeperunt, paucis
amissis sese in proximos montes conferunt. Hoc pugnae tempus magnum attulit nostris ad salutem momentum; nacti enim spatium se in loca
superiora receperunt. Desiderati sunt eo die sagittarii circiter CC, equites pauci, calonum atque impedimentorum non magnus numerus.

[52] His tamen omnibus annona crevit; quae fere res non solum inopia praesentis, sed etiam futuri temporis timore ingravescere consuevit.
Iamque ad denarios L in singulos modios annona pervenerat, et militum vires inopia frumenti deminuerat, atque incommoda in dies
augebantur; et ita paucis diebus magna erat facta rerum commutatio ac se fortuna inclinaverat, ut nostri magna inopia necessariarum rerum
conflictarentur, illi omnibus abundarent rebus superioresque haberentur. Caesar eis civitatibus, quae ad eius amicitiam accesserant, quod
minor erat frumenti copia, pecus imperabat; calones ad longinquiores civitates dimittebat; ipse praesentem inopiam quibus poterat subsidiis
tutabatur.
[53] Haec Afranius Petreiusque et eorum amici pleniora etiam atque uberiora Romam ad suos perscribebant; multa rumor affingebat, ut paene
bellum confectum videretur. Quibus litteris nuntiisque Romam perlatis magni domum concursus ad Afranium magnaeque gratulationes fiebant;
multi ex Italia ad Cn. Pompeium proficiscebantur, alii, ut principes talem nuntium attulisse, alii ne eventum belli exspectasse aut ex omnibus
novissimi venisse viderentur.
[54] Cum in his angustiis res esset, atque omnes viae ab Afranianis militibus equitibusque obsiderentur, nec pontes perfici possent, imperat
militibus Caesar, ut naves faciant, cuius generis eum superioribus annis usus Britanniae docuerat. Carinae ac prima statumina ex levi materia
fiebant; reliquum corpus navium viminibus contextum coriis integebatur. Has perfectas carris iunctis devehit noctu milia passuum a castris XXII
militesque his navibus flumen transportat continentemque ripae collem improviso occupat. Hunc celeriter, priusquam ab adversariis sentiatur,
communit. Huc legionem postea traicit atque ex utraque parte pontem instituit, biduo perficit. Ita commeatus et qui frumenti causa
processerant tuto ad se recipit et rem frumentariam expedire incipit.

[55] Eodem die equitum magnam partem flumen traiecit. Qui inopinantes pabulatores et sine ullo dissipatos timore aggressi magnum
numerum iumentorum atque hominum intercipiunt cohortibusque cetratis subsidio missis scienter in duas partes sese distribuunt, alii ut
praedae praesidio sint, alii ut venientibus resistant atque eos propellant, unamque cohortem, quae temere ante ceteras extra aciem
procurrerat, seclusam ab reliquis circumveniunt atque interficiunt incolumesque cum magna praeda eodem ponte in castra revertuntur.
[56] Dum haec ad Ilerdam geruntur, Massilienses usi L. Domitii consilio naves longas expediunt numero XVII, quarum erant XI tectae. Multa
huc minora navigia addunt, ut ipsa multitudine nostra classis terreatur. Magnum numerum sagittariorum, magnum Albicorum, de quibus supra
demonstratum est, imponunt atque hos praemiis pollicitationibusque incitant. Certas sibi deposcit naves Domitius atque has colonis
pastoribusque, quos secum adduxerat, complet. Sic omnibus rebus instructa classe magna fiducia ad nostras naves procedunt, quibus
praeerat D. Brutus. Hae ad insulam, quae est contra Massiliam, stationes obtinebant.
[57] Erat multo inferior numero navium Brutus; sed electos ex omnibus legionibus fortissimos viros, antesignanos, centuriones, Caesar ei
classi attribuerat, qui sibi id muneris depoposcerant. Hi manus ferreas atque harpagones paraverant magnoque numero pilorum, tragularum
reliquorumque telorum se instruxerant. Ita cognito hostium adventu suas naves ex portu educunt, cum Massiliensibus confligunt. Pugnatum
est utrimque fortissime atque acerrime; neque multum Albici nostris virtute cedebant, homines asperi et montani, exercitati in armis; atque hi
modo digressi a Massiliensibus recentem eorum pollicitationem animis continebant, pastoresque Domitii spe libertatis excitati sub oculis
domini suam probare operam studebant.

[58] Ipsi Massilienses et celeritate navium et scientia gubernatorum confisi nostros eludebant impetusque eorum excipiebant et, quoad licebat
latiore uti spatio, producta longius acie circumvenire nostros aut pluribus navibus adoriri singulas aut remos transcurrentes detergere, si
possent, contendebant; cum propius erat necessario ventum, ab scientia gubernatorum atque artificiis ad virtutem montanorum confugiebant.
Nostri cum minus exercitatis remigibus minusque peritis gubernatoribus utebantur, qui repente ex onerariis navibus erant producti neque dum
etiam vocabulis armamentorum cognitis, tum etiam tarditate et gravitate navium impediebantur; factae enim subito ex humida materia non
eundem usum celeritatis habebant. Itaque, dum locus comminus pugnandi daretur, aequo animo singulas binis navibus obiciebant atque
iniecta manu ferrea et retenta utraque nave diversi pugnabant atque in hostium naves transcendebant et magno numero Albicorum et
pastorum interfecto partem navium deprimunt, nonnullas cum hominibus capiunt, reliquas in portum compellunt. Eo die naves Massiliensium
cum eis, quae sunt captae, intereunt VIIII.
[59] Hoc primum Caesari ad Ilerdam nuntiatur; simul perfecto ponte celeriter fortuna mutatur. Illi perterriti virtute equitum minus libere, minus
audacter vagabantur, alias non longo a castris progressi spatio, ut celerem receptum haberent, angustius pabulabantur, alias longiore circuitu
custodias stationesque equitum vitabant, aut aliquo accepto detrimento aut procul equitatu viso ex medio itinere proiectis sarcinis fugiebant.
Postremo et plures intermittere dies et praeter consuetudinem omnium noctu constituerant pabulari.
[60] Interim Oscenses et Calagurritani, qui erant Oscensibus contributi, mittunt ad eum legatos seseque imperata facturos pollicentur. Hos
Tarraconenses et Iacetani et Ausetani et paucis post diebus Illurgavonenses, qui flumen Hiberum attingunt, insequuntur. Petit ab his omnibus,

ut se frumento iuvent. Pollicentur atque omnibus undique conquisitis iumentis in castra deportant. Transit etiam cohors Illurgavonensis ad eum
cognito civitatis consilio et signa ex statione transfert. Magna celeriter commutatio rerum. Perfecto ponte, magnis quinque civitatibus ad
amicitiam adiunctis, expedita re frumentaria, exstinctis rumoribus de auxiliis legionum, quae cum Pompeio per Mauritaniam venire dicebantur,
multae longinquiores civitates ab Afranio desciscunt et Caesaris amicitiam sequuntur.
[61] Quibus rebus perterritis animis adversariorum Caesar, ne semper magno circuitu per pontem equitatus esset mittendus, nactus idoneum
locum fossas pedum XXX in latitudinem complures facere instituit, quibus partem aliquam Sicoris averteret vadumque in eo flumine efficeret.
His paene effectis magnum in timorem Afranius Petreiusque perveniunt, ne omnino frumento pabuloque intercluderentur, quod multum Caesar
equitatu valebat. Itaque constituunt illis locis excedere et in Celtiberiam bellum transferre. Huic consilio suffragabatur etiam illa res, quod ex
duobus contrariis generibus, quae superiore bello cum Sertorio steterant civitates, victae nomen atque imperium absentis Pompei timebant,
quae in amicitia manserant, magnis affectae beneficiis eum diligebant; Caesaris autem erat in barbaris nomen obscurius. Hic magnos
equitatus magnaque auxilia exspectabant et suis locis bellum in hiemem ducere cogitabant. Hoc inito consilio toto flumine Hibero naves
conquiri et Octogesam adduci iubent. Id erat oppidum positum ad Hiberum miliaque passuum a castris aberat XXX. Ad eum locum fluminis
navibus iunctis pontem imperant fieri legionesque duas flumen Sicorim traducunt, castraque muniunt vallo pedum XII.
[62] Qua re per exploratores cognita summo labore militum Caesar continuato diem noctemque opere in flumine avertendo huc iam rem

deduxerat, ut equites, etsi difficulter atque aegre fiebat, possent tamen atque auderent flumen transire, pedites vero tantummodo umeris ac
summo pectore exstarent et cum altitudine aquae tum etiam rapiditate fluminis ad transeundum impedirentur. Sed tamen eodem fere tempore
pons in Hibero prope effectus nuntiabatur, et in Sicori vadum reperiebatur.
[63] Iam vero eo magis illi maturandum iter existimabant. Itaque duabus auxiliaribus cohortibus Ilerdae praesidio relictis omnibus copiis
Sicorim transeunt et cum duabus legionibus, quas superioribus diebus traduxerant, castra coniungunt. Relinquebatur Caesari nihil, nisi uti
equitatu agmen adversariorum male haberet et carperet. Pons enim ipsius magnum circuitum habebat, ut multo breviore itinere illi ad Hiberum
pervenire possent. Equites ab eo missi flumen transeunt et, cum de tertia vigilia Petreius atque Afranius castra movissent, repente sese ad
novissimum agmen ostendunt et magna multitudine circumfusa morari atque iter impedire incipiunt.
[64] Prima luce ex superioribus locis, quae Caesaris castris erant coniuncta, cernebatur equitatus nostri proelio novissimos illorum premi
vehementer ac nonnumquam sustineri extremum agmen atque interrumpi, alias inferri signa et universarum cohortium impetu nostros propelli,
dein rursus conversos insequi. Totis vero castris milites circulari et dolere hostem ex manibus dimitti, bellum non necessario longius duci;
centuriones tribunosque militum adire atque obsecrare, ut per eos Caesar certior fieret, ne labori suo neu periculo parceret; paratos esse sese,
posse et audere ea transire flumen, qua traductus esset equitatus. Quorum studio et vocibus excitatus Caesar, etsi timebat tantae magnitudini
fluminis exercitum obicere, conandum tamen atque experiendum iudicat. Itaque infirmiores milites ex omnibus centuriis deligi iubet, quorum

aut animus aut vires videbantur sustinere non posse. Hos cum legione una praesidio castris relinquit; reliquas legiones expeditas educit
magnoque numero iumentorum in flumine supra atque infra constituto traducit exercitum. Pauci ex his militibus abrepti vi fluminis ab equitatu
excipiuntur ac sublevantur; interit tamen nemo. Traducto incolumi exercitu copias instruit triplicemque aciem ducere incipit. Ac tantum fuit in
militibus studii, ut milium sex ad iter addito circuitu magnaque ad vadum fluminis mora interposita eos, qui de tertia vigilia exissent, ante horam
diei VIIII consequerentur.
[65] Quos ubi Afranius procul visos cum Petreio conspexit, nova re perterritus locis superioribus constitit aciemque instruit. Caesar in campis
exercitum reficit, ne defessum proelio obiciat; rursus conantes progredi insequitur et moratur. Illi necessario maturius, quam constituerant,
castra ponunt. Suberant enim montes, atque a milibus passuum V itinera difficilia atque angusta excipiebant. Hos montes intrasse cupiebant,
ut equitatum effugerent Caesaris praesidiisque in angustiis collocatis exercitum itinere prohiberent, ipsi sine periculo ac timore Hiberum copias
traducerent. Quod fuit illis conandum atque omni ratione efficiendum; sed totius diei pugna atque itineris labore defessi rem in posterum diem
distulerunt. Caesar quoque in proximo colle castra ponit.
[66] Media circiter nocte eis, qui aquandi causa longius a castris processerant, ab equitibus correptis fit ab his certior Caesar duces
adversariorum silentio copias castris educere. Quo cognito signum dari iubet et vasa militari more conclamari. Illi exaudito clamore veriti, ne
noctu impediti sub onere confligere cogerentur aut ne ab equitatu Caesaris in angustius tenerentur, iter supprimunt copiasque in castris
continent. Postero die Petreius cum paucis equitibus occulte ad exploranda loca proficiscitur. Hoc idem fit ex castris Caesaris. Mittitur L.

Decidius Sasa cum paucis, qui loci naturam perspiciat. Uterque idem suis renuntiat: V milia passuum proxima intercedere itineris campestris,
inde excipere loca aspera et montuosa; qui prior has angustias occupaverit, ab hoc hostem prohiberi nihil esse negotii.
[67] Disputatur in consilio a Petreio atque Afranio et tempus profectionis quaeritur. Plerique censebant, ut noctu iter facerent: posse prius ad
angustias veniri, quam sentiretur. Alii, quod pridie noctu conclamatum esset in Caesaris castris, argumenti sumebant loco non posse clam exiri.
Circumfundi noctu equitatum Caesaris atque omnia loca atque itinera obsidere; nocturnaque proelia esse vitanda, quod perterritus miles in
civili dissensione timori magis quam religioni consulere consuerit. At lucem multum per se pudorem omnium oculis, multum etiam tribunorum
militum et centurionum praesentiam afferre; quibus rebus coerceri milites et in officio contineri soleant. Quare omni ratione esse interdiu
perrumpendum: etsi aliquo accepto detrimento, tamen summa exercitus salva locum, quem petant, capi posse. Haec vincit in consilio
sententia, et prima luce postridie constituunt proficisci.
[68] Caesar exploratis regionibus albente caelo omnes copias castris educit magnoque circuitu nullo certo itinere exercitum ducit. Nam quae
itinera ad Hiberum atque Octogesam pertinebant castris hostium oppositis tenebantur. Ipsi erant transcendendae valles maximae ac
difficillimae; saxa multis locis praerupta iter impediebant, ut arma per manus necessario traderentur, militesque inermes sublevatique alii ab
aliis magnam partem itineris conficerent. Sed hunc laborem recusabat nemo, quod eum omnium laborum finem fore existimabant, si hostem
Hibero intercludere et frumento prohibere potuissent.
[69] Ac primo Afraniani milites visendi causa laeti ex castris procurrebant contumeliosisque vocibus prosequebantur nostros: necessarii victus

inopia coactos fugere atque ad Ilerdam reverti. Erat enim iter a proposito diversum, contrariamque in partem iri videbatur. Duces vero eorum
consilium suum laudibus efferebant, quod se castris tenuissent; multumque eorum opinionem adiuvabat, quod sine iumentis impedimentisque
ad iter profectos videbant, ut non posse inopiam diutius sustinere confiderent. Sed, ubi paulatim retorqueri agmen ad dextram conspexerunt
iamque primos superare regionem castrorum animum adverterunt, nemo erat adeo tardus aut fugiens laboris, quin statim castris exeundum
atque occurrendum putaret. Conclamatur ad arma, atque omnes copiae paucis praesidio relictis cohortibus exeunt rectoque ad Hiberum
itinere contendunt.
[70] Erat in celeritate omne positum certamen, utri prius angustias montesque occuparent; sed exercitum Caesaris viarum difficultates
tardabant, Afranii copias equitatus Caesaris insequens morabatur. Res tamen ab Afranianis huc erat necessario deducta, ut, si priores montes,
quos petebant, attigissent, ipsi periculum vitarent, impedimenta totius exercitus cohortesque in castris relictas servare non possent; quibus
interclusis exercitu Caesaris auxilium ferri nulla ratione poterat. Confecit prior iter Caesar atque ex magnis rupibus nactus planitiem in hac
contra hostem aciem instruit. Afranius, cum ab equitatu novissimum agmen premeretur, ante se hostem videret, collem quendam nactus ibi
constitit. Ex eo loco IIII cetratorum cohortes in montem, qui erat in conspectu omnium excelsissimus, mittit. Hunc magno cursu concitatos iubet
occupare, eo consilio, uti ipse eodem omnibus copiis contenderet et mutato itinere iugis Octogesam perveniret. Hunc cum obliquo itinere
cetrati peterent, conspicatus equitatus Caesaris in cohortes impetum fecit; nec minimam partem temporis equitum vim cetrati sustinere
potuerunt omnesque ab eis circumventi in conspectu utriusque exercitus interficiuntur.

[71] Erat occasio bene gerendae rei. Neque vero id Caesarem fugiebat, tanto sub oculis accepto detrimento perterritum exercitum sustinere
non posse, praesertim circumdatum undique equitatu, cum in loco aequo atque aperto confligeretur; idque ex omnibus partibus ab eo
flagitabatur. Concurrebant legati, centuriones tribunique militum: ne dubitaret proelium committere; omnium esse militum paratissimos animos.
Afranianos contra multis rebus sui timoris signa misisse: quod suis non subvenissent, quod de colle non decederent, quod vix equitum
incursus sustinerent collatisque in unum locum signis conferti neque ordines neque signa servarent. Quod si iniquitatem loci timeret, datum iri
tamen aliquo loco pugnandi facultatem, quod certe inde decedendum esset Afranio nec sine aqua permanere posset.
[72] Caesar in eam spem venerat, se sine pugna et sine vulnere suorum rem conficere posse, quod re frumentaria adversarios interclusisset.
Cur etiam secundo proelio aliquos ex suis amitteret? cur vulnerari pateretur optime de se meritos milites? cur denique fortunam periclitaretur?
praesertim cum non minus esset imperatoris consilio superare quam gladio. Movebatur etiam misericordia civium, quos interficiendos videbat;
quibus salvis atque incolumibus rem obtinere malebat. Hoc consilium Caesaris plerisque non probabatur: milites vero palam inter se
loquebantur, quoniam talis occasio victoriae dimitteretur, etiam cum vellet Caesar, sese non esse pugnaturos. Ille in sua sententia perseverat
et paulum ex eo loco digreditur, ut timorem adversariis minuat. Petreius atque Afranius oblata facultate in castra sese referunt. Caesar
praesidiis montibus dispositis omni ad Hiberum intercluso itinere quam proxime potest hostium castris castra communit.
[73] Postero die duces adversariorum perturbati, quod omnem rei frumentariae fluminisque Hiberi spem dimiserant, de reliquis rebus

consultabant. Erat unum iter, Ilerdam si reverti vellent; alterum, si Tarraconem peterent. Haec consiliantibus eis nuntiantur aquatores ab
equitatu premi nostro. Qua re cognita crebras stationes disponunt equitum et cohortium alariarum legionariasque intericiunt cohortes
vallumque ex castris ad aquam ducere incipiunt, ut intra munitionem et sine timore et sine stationibus aquari possent. Id opus inter se Petreius
atque Afranius partiuntur ipsique perficiundi operis causa longius progrediuntur.
[74] Quorum discessu liberam nacti milites colloquiorum facultatem vulgo procedunt, et quem quisque in castris notum aut municipem habebat
conquirit atque evocat. Primum agunt gratias omnibus, quod sibi perterritis pridie pepercissent: eorum se beneficio vivere. Deinde de
imperatoris fide quaerunt, rectene se illi sint commissuri, et quod non ab initio fecerint armaque cum hominibus necessariis et consanguineis
contulerint, queruntur. His provocati sermonibus fidem ab imperatore de Petreii atque Afranii vita petunt, ne quod in se scelus concepisse neu
suos prodidisse videantur. Quibus confirmatis rebus se statim signa translaturos confirmant legatosque de pace primorum ordinum
centuriones ad Caesarem mittunt. Interim alii suos in castra invitandi causa adducunt, alii ab suis abducuntur, adeo ut una castra iam facta ex
binis viderentur; compluresque tribuni militum et centuriones ad Caesarem veniunt seque ei commendant. Idem hoc fit a principibus Hispaniae,
quos evocaverant et secum in castris habebant obsidum loco. Hi suos notos hospitesque quaerebant, per quem quisque eorum aditum
commendationis haberet ad Caesarem. Afranii etiam filius adulescens de sua ac parentis sui salute cum Caesare per Sulpicium legatum
agebat. Erant plena laetitia et gratulatione omnia, eorum, qui tanta pericula vitasse, et eorum, qui sine vulnere tantas res confecisse videbantur,

magnumque fructum suae pristinae lenitatis omnium iudicio Caesar ferebat, consiliumque eius a cunctis probabatur.
[75] Quibus rebus nuntiatis Afranius ab instituto opere discedit seque in castra recipit, sic paratus, ut videbatur, ut, quicumque accidisset casus,
hunc quieto et aequo animo ferret. Petreius vero non deserit sese. Armat familiam; cum hac et praetoria cohorte cetratorum barbarisque
equitibus paucis, beneficiariis suis, quos suae custodiae causa habere consuerat, improviso ad vallum advolat, colloquia militum interrumpit,
nostros repellit a castris, quos deprendit interficit. Reliqui coeunt inter se et repentino periculo exterriti sinistras sagis involvunt gladiosque
destringunt atque ita se a cetratis equitibusque defendunt castrorum propinquitate confisi seque in castra recipiunt et ab eis cohortibus, quae
erant in statione ad portas, defenduntur.
[76] Quibus rebus confectis flens Petreius manipulos circumit militesque appellat, neu se neu Pompeium, imperatorem suum, adversariis ad
supplicium tradant, obsecrat. Fit celeriter concursus in praetorium. Postulat, ut iurent omnes se exercitum ducesque non deserturos neque
prodituros neque sibi separatim a reliquis consilium capturos. Princeps in haec verba iurat ipse; idem iusiurandum adigit Afranium;
subsequuntur tribuni militum centurionesque; centuriatim producti milites idem iurant. Edicunt, penes quem quisque sit Caesaris miles, ut
producatur: productos palam in praetorio interficiunt. Sed plerosque ei, qui receperant, celant noctuque per vallum emittunt. Sic terror oblatus a
ducibus, crudelitas in supplicio, nova religio iurisiurandi spem praesentis deditionis sustulit mentesque militum convertit et rem ad pristinam
belli rationem redegit.
[77] Caesar, qui milites adversariorum in castra per tempus colloquii venerant, summa diligentia conquiri et remitti iubet. Sed ex numero

【鳥大医から】医→医仮面浪人【旧帝医へ！】
http://clam.milkcafe.net/test/read.cgi?bbs=jyuken&key=1117694014
鳥取大学医学部医学科を休学し旧帝医を目指して受験勉強しています。
さっき、大数の学コンが返ってきて、A81点、98位でした。名前が載るか微妙。
旧帝医がターゲットなので理科は物化生3科目、社会は世界史選択です。
医→医再受験日記をつけることにしました。

tribunorum militum centurionumque nonnulli sua voluntate apud eum remanserunt. Quos ille postea magno in honore habuit; centuriones in
priores ordines, equites Romanos in tribunicium restituit honorem.
[78] Premebantur Afraniani pabulatione, aquabantur aegre. Frumenti copiam legionarii nonnullam habebant, quod dierum XXII ab Ilerda
frumentum iussi erant efferre, cetrati auxiliaresque nullam, quorum erant et facultates ad parandum exiguae et corpora insueta ad onera
portanda. Itaque magnus eorum cotidie numerus ad Caesarem perfugiebat. In his erat angustiis res. Sed ex propositis consiliis duobus
explicitius videbatur Ilerdam reverti, quod ibi paulum frumenti reliquerant. Ibi se reliquum consilium explicaturos confidebant. Tarraco aberat
longius; quo spatio plures rem posse casus recipere intellegebant. Hoc probato consilio ex castris proficiscuntur. Caesar equitatu praemisso,
qui novissimum agmen carperet atque impediret, ipse cum legionibus subsequitur. Nullum intercedebat tempus, quin extremi cum equitibus
proeliarentur.
[79] Genus erat hoc pugnae. Expeditae cohortes novissirnum agmen claudebant pluresque in locis campestribus subsistebant. Si mons erat
ascendendus, facile ipsa loci natura periculum repellebat, quod ex locis superioribus, qui antecesserant, suos ascendentes protegebant; cum
vallis aut locus declivis suberat, neque ei, qui antecesserant, morantibus opem ferre poterant, equites vero ex loco superiore in aversos tela
coniciebant, tum magno erat in periculo res. Relinquebatur, ut, cum eiusmodi locis esset appropinquatum, legionum signa consistere iuberent
magnoque impetu equitatum repellerent, eo submoto repente incitati cursu sese in valles universi demitterent atque ita transgressi rursus in
locis superioribus consisterent. Nam tantum ab equitum suorum auxiliis aberant, quorum numerum habebant magnum, ut eos superioribus

perterritos proeliis in medium reciperent agmen ultroque eos tuerentur; quorum nulli ex itinere excedere licebat, quin ab equitatu Caesaris
exciperetur.
[80] Tali dum pugnatur modo, lente atque paulatim proceditur, crebroque, ut sint auxilio suis, subsistunt; ut tum accidit. Milia enim progressi IIII
vehementiusque peragitati ab equitatu montem excelsum capiunt ibique una fronte contra hostem castra muniunt neque iumentis onera
deponunt. Ubi Caesaris castra posita tabernaculaque constituta et dimissos equites pabulandi causa animum adverterunt, sese subito
proripiunt hora circiter sexta eiusdem diei et spem nacti morae discessu nostrorum equitum iter facere incipiunt. Qua re animum adversa
Caesar refectis legionibus subsequitur, praesidio impedimentis paucas cohortes relinquit; hora x subsequi pabulatores equitesque revocari
iubet. Celeriter equitatus ad cotidianum itineris officium revertitur. Pugnatur acriter ad novissimum agmen, adeo ut paene terga convertant,
compluresque milites, etiam nonnulli centuriones, interficiuntur. Instabat agmen Caesaris atque universum imminebat.
[81] Tum vero neque ad explorandum idoneum locum castris neque ad progrediendum data facultate consistunt necessario et procul ab aqua
et natura iniquo loco castra ponunt. Sed isdem de causis Caesar, quae supra sunt demonstratae, proelio non lacessit et eo die tabernacula
statui passus non est, quo paratiores essent ad insequendum omnes, sive noctu sive interdiu erumperent. Illi animadverso vitio castrorum tota
nocte munitiones proferunt castraque castris convertunt. Hoc idem postero die a prima luce faciunt totumque in ea re diem consumunt. Sed
quantum opere processerant et castra protulerant, tanto aberant ab aqua longius, et praesenti malo aliis malis remedia dabantur. Prima nocte
aquandi causa nemo egreditur ex castris; proximo die praesidio in castris relicto universas ad aquam copias educunt, pabulatum emittitur

nemo. His eos suppliciis male haberi Caesar et necessariam subire deditionem quam proelio decertare malebat. Conatur tamen eos vallo
fossaque circummunire, ut quam maxime repentinas eorum eruptiones demoretur; quo necessario descensuros existimabat. Illi et inopia
pabuli adducti et, quo essent expeditiores, omnia sarcinaria iumenta interfici iubent.
[82] In his operibus consiliisque biduum consumitur; tertio die magna iam pars operis Caesaris processerat. Illi impediendae reliquae
munitionis causa hora circiter VIIII signo dato legiones educunt aciemque sub castris instruunt. Caesar ab opere legiones revocat, equitatum
omnem convenire iubet, aciem instruit; contra opinionem enim militum famamque omnium videri proelium defugisse magnum detrimentum
afferebat. Sed eisdem de causis, quae sunt cognitae, quo minus dimicare vellet, movebatur, atque hoc etiam magis, quod spatii brevitate
etiam in fugam coniectis adversariis non multum ad summam victoria iuvare poterat. Non enim amplius pedum milibus duobus ab castris
castra distabant; hinc duas partes acies occupabant duae; tertia vacabat ad incursum atque impetum militum relicta. Si proelium committeretur,
propinquitas castrorum celerem superatis ex fuga receptum dabat. Hac de causa constituerat signa inferentibus resistere, prior proelio non
lacessere.
[83] Acies erat Afraniana duplex legionum V; tertium in subsidiis locum alariae cohortes obtinebant; Caesaris triplex; sed primam aciem
quaternae cohortes ex V legionibus tenebant, has subsidiariae ternae et rursus aliae totidem suae cuiusque legionis subsequebantur; sagittarii
funditoresque media continebantur acie, equitatus latera cingebat. Tali instructa acie tenere uterque propositum videbatur: Caesar, ne nisi
coactus proelium committeret; ille, ut opera Caesaris impediret. Producitur tamen res, aciesque ad solis occasum continentur; inde utrique in

castra discedunt. Postero die munitiones institutas Caesar parat perficere; illi vadum fluminis Sicoris temptare, si transire possent. Qua re
animadversa Caesar Germanos levis armaturae equitumque partem flumen traicit crebrasque in ripis custodias disponit.
[84] Tandem omnibus rebus obsessi, quartum iam diem sine pabulo retentis iumentis, aquae, lignorum, frumenti inopia colloquium petunt et id,
si fieri possit, semoto a militibus loco. Ubi id a Caesare negatum et, palam si colloqui vellent, concessum est, datur obsidis loco Caesari filius
Afranii. Venitur in eum locum, quem Caesar delegit. Audiente utroque exercitu loquitur Afranius: non esse aut ipsis aut militibus succensendum,
quod fidem erga imperatorem suum Cn. Pompeium conservare voluerint. Sed satis iam fecisse officio satisque supplicii tulisse perpessos
omnium rerum inopiam; nunc vero paene ut feras circummunitos prohiberi aqua, prohiberi ingressu, neque corpore dolorem neque animo
ignominiam ferre posse. Itaque se victos confiteri; orare atque obsecrare, si qui locus misericordiae relinquatur, ne ad ultimum supplicium
progredi necesse habeat. Haec quam potest demississime et subiectissime exponit.
[85] Ad ea Caesar respondit: nulli omnium has partes vel querimoniae vel miserationis minus convenisse. Reliquos enim omnes officium suum
praestitisse: se, qui etiam bona condicione, et loco et tempore aequo, confligere noluerit, ut quam integerrima essent ad pacem omnia;
exercitum suum, qui iniuria etiam accepta suisque interfectis, quos in sua potestate habuerit, conservarit et texerit; illius denique exercitus
milites, qui per se de concilianda pace egerint; qua in re omnium suorum vitae consulendum putarint. Sic omnium ordinum partes in
misericordia constitisse: ipsos duces a pace abhorruisse; eos neque colloquii neque indutiarum iura servasse et homines imperitos et per

colloquium deceptos crudelissime interfecisse. Accidisse igitur his, quod plerumque hominum nimia pertinacia atque arrogantia accidere
soleat, uti eo recurrant et id cupidissime petant, quod paulo ante contempserint. Neque nunc se illorum humilitate neque aliqua temporis
opportunitate postulare, quibus rebus opes augeantur suae; sed eos exercitus, quos contra se multos iam annos aluerint, velle dimitti. Neque
enim sex legiones alia de causa missas in Hispaniam septimamque ibi conscriptam neque tot tantasque classes paratas neque submissos
duces rei militaris peritos. Nihil horum ad pacandas Hispanias, nihil ad usum provinciae provisum, quae propter diuturnitatem pacis nullum
auxilium desiderarit. Omnia haec iam pridem contra se parari; in se novi generis imperia constitui, ut idem ad portas urbanis praesideat rebus
et duas bellicosissimas provincias absens tot annis obtineat; in se iura magistratuum commutari, ne ex praetura et consulatu, ut semper, sed
per paucos probati et electi in provincias mittantur; in se etiam aetatis excusationem nihil valere, cum superioribus bellis probati ad obtinendos
exercitus evocentur; in se uno non servari, quod sit omnibus datum semper imperatoribus, ut rebus feliciter gestis aut cum honore aliquo aut
certe sine ignominia domum revertantur exercitumque dimittant. Quae tamen omnia et se tulisse patienter et esse laturum; neque nunc id
agere, ut ab illis abductum exercitum teneat ipse, quod tamen sibi difficile non sit, sed ne illi habeant, quo contra se uti possint. Proinde, ut
esset dictum, provinciis excederent exercitumque dimitterent; si id sit factum, se nociturum nemini. Hanc unam atque extremam esse pacis
condicionem.
[86] Id vero militibus fuit pergratum et iucundum, ut ex ipsa significatione cognosci potuit, ut, qui aliquid iusti incommodi exspectavissent, ultro

praemium missionis ferrent. Nam cum de loco et tempore eius rei controversia inferretur, et voce et manibus universi ex vallo, ubi constiterant,
significare coeperunt, ut statim dimitterentur, neque omni interposita fide firmum esse posse, si in aliud tempus differretur. Paucis cum esset in
utramque partem verbis disputatum, res huc deducitur, ut ei, qui habeant domicilium aut possessionem in Hispania, statim, reliqui ad Varum
flumen dimittantur; ne quid eis noceatur, neu quis invitus sacramentum dicere cogatur, a Caesare cavetur.
[87] Caesar ex eo tempore, dum ad flumen Varum veniatur, se frumentum daturum pollicetur. Addit etiam, ut, quod quisque eorum in bello
amiserit, quae sint penes milites suos, eis, qui amiserint, restituatur; militibus aequa facta aestimatione pecuniam pro his rebus dissolvit.
Quascumque postea controversias inter se milites habuerunt, sua sponte ad Caesarem in ius adierunt. Petreius atque Afranius cum
stipendium ab legionibus paene seditione facta flagitarentur, cuius illi diem nondum venisse dicerent, Caesar ut cognosceret, postulatum est,
eoque utrique, quod statuit, contenti fuerunt. Parte circiter tertia exercitus eo biduo dimissa duas legiones suas antecedere, reliquas subsequi
iussit, ut non longo inter se spatio castra facerent, eique negotio Q. Fufium Calenum legatum praeficit. Hoc eius praescripto ex Hispania ad
Varum flumen est iter factum, atque ibi reliqua pars exercitus dimissa est.
C. IVLI CAESARIS COMMENTARIORVM DE BELLO CIVILI LIBER SECVNDVS
[1] Dum haec in Hispania geruntur, C. Trebonius legatus, qui ad oppugnationem Massiliae relictus erat, duabus ex partibus aggerem, vineas
turresque ad oppidum agere instituit. Una erat proxima portui navalibusque, altera ad portam, qua est aditus ex Gallia atque Hispania, ad id
mare, quod adiacet ad ostium Rhodani. Massilia enim fere tribus ex oppidi partibus mari alluitur; reliqua quarta est, quae aditum habeat ab

ここはアカデミックな話題を扱う板です

◆以下の話題は板違いです。適切な板に移動して下さい。
　◇受験の話　⇒　大学受験板
　◇学歴の話　⇒　学歴板
　◇慈誠厨の話　⇒　厨房板

terra. Huius quoque spatii pars ea, quae ad arcem pertinet, loci natura et valle altissima munita longam et difficilem habet oppugnationem. Ad
ea perficienda opera C. Trebonius magnam iumentorum atque hominum multitudinem ex omni provincia vocat; vimina materiamque
comportari iubet. Quibus comparatis rebus aggerem in altitudinem pedum LXXX exstruit.
[2] Sed tanti erant antiquitus in oppido omnium rerum ad bellum apparatus tantaque multitudo tormentorum, ut eorum vim nullae contextae
viminibus vineae sustinere possent. Asseres enim pedum XII cuspidibus praefixi atque hi maximis ballistis missi per IIII ordines cratium in terra
defigebantur. Itaque pedalibus lignis coniunctis inter se porticus integebantur, atque hac agger inter manus proferebatur. Antecedebat testudo
pedum LX aequandi loci causa facta item ex fortissimis lignis, convoluta omnibus rebus, quibus ignis iactus et lapides defendi possent. Sed
magnitudo operum, altitudo muri atque turrium, multitudo tormentorum omnem administrationem tardabat. Crebrae etiam per Albicos
eruptiones fiebant ex oppido ignesque aggeri et turribus inferebantur; quae facile nostri milites repellebant magnisque ultro illatis detrimentis
eos, qui eruptionem fecerant, in oppidum reiciebant.
[3] Interim L Nasidius, a Cn. Pompeio cum classe navium XVI, in quibus paucae erant aeratae, L. Domitio Massiliensibusque subsidio missus,
freto Siciliae imprudente atque inopinante Curione pervehitur appulsisque Messanam navibus atque inde propter repentinum terrorem
principum ac senatus fuga facta navem ex navalibus eorum deducit. Hac adiuncta ad reliquas naves cursum Massiliam versus perficit
praemissaque clam navicula Domitium Massiliensesque de suo adventu certiores facit eosque magnopere hortatur, ut rursus cum Bruti classe
additis suis auxiliis confligant.
[4] Massilienses post superius incommodum veteres ad eundem numerum ex navalibus productas naves refecerant summaque industria

armaverant (remigum, gubernatorum magna copia suppetebat) piscatoriasque adiecerant atque contexerant, ut essent ab ictu telorum
remiges tuti; has sagittariis tormentisque compleverunt. Tali modo instructa classe omnium seniorum, matrum familiae, virginum precibus et
fletu excitati, extremo tempore civitati subvenirent, non minore animo ac fiducia, quam ante dimicaverant, naves conscendunt. Communi enim
fit vitio naturae, ut inusitatis atque incognitis rebus magis confidamus vehementiusque exterreamur; ut tum accidit. Adventus enim L. Nasidii
summa spe et voluntate civitatem compleverat. Nacti idoneum ventum ex portu exeunt et Tauroenta, quod est castellum Massilensium, ad
Nasidium perveniunt ibique naves expediunt rursusque se ad confligendum animo confirmant et consilia communicant. Dextra pars attribuitur
Massiliensibus, sinistra Nasidio.
[5] Eodem Brutus contendit aucto navium numero. Nam ad eas, quae factae erant Arelate per Caesarem, captivae Massiliensium accesserant
sex. Has superioribus diebus refecerat atque omnibus rebus instruxerat. Itaque suos cohortatus, quos integros superarissent ut victos
contemnerent, plenus spei bonae atque animi adversus eos proficiscitur. Facile erat ex castris C. Trebonii atque omnibus superioribus locis
prospicere in urbem, ut omnis iuventus, quae in oppido remanserat, omnesque superioris aetatis cum liberis atque uxoribus ex publicis locis
custodiisque aut e muro ad caelum manus tenderent, aut templa deorum immortalium adirent et ante simulacra proiecti victoriam ab diis
exposcerent. Neque erat quisquam omnium, quin in eius diei casu suarum omnium fortunarum eventum consistere existimaret. Nam et
honesti ex iuventute et cuiusque aetatis amplissimi nominatim evocati atque obsecrati naves conscenderant ut, si quid adversi accidisset, ne
ad conandum quidem sibi quicquam reliqui fore viderent; si superavissent, vel domesticis opibus vel externis auxiliis de salute urbis
confiderent.

[6] Commisso proelio Massiliensibus res nulla ad virtutem defuit; sed memores eorum praeceptorum, quae paulo ante ab suis aeceperant, hoc
animo decertabant, ut nullum aliud tempus ad conandum habituri viderentur, et quibus in pugna vitae periculum accideret, non ita multo se
reliquorum civium fatum antecedere existimarent, quibus urbe capta eadem esset belli fortuna patienda. Diductisque nostris paulatim navibus
et artificio gubernatorum et mobilitati navium locus dabatur, et si quando nostri facultatem nacti ferreis manibus iniectis navem religaverant,
undique suis laborantibus succurrebant. Neque vero coniuncti Albici comminus pugnando deficiebant neque multum cedebant virtute nostris.
Simul ex minoribus navibus magna vis eminus missa telorum multa nostris de improviso imprudentibus atque impeditis vulnera inferebant.
Conspicataeque naves triremes duae navem D. Bruti, quae ex insigni facile agnosci poterat, duabus ex partibus sese in eam incitaverant Sed
tantum re provisa Brutus celeritate navis enisus est, ut parvo momento antecederet. Illae adeo graviter inter se incitatae conflixerunt, ut
vehementissime utraque ex concursu laborarent, altera vero praefracto rostro tota collabefieret. Qua re animadversa, quae proximae ei loco
ex Bruti classe naves erant, in eas impeditas impetum faciunt celeriterque ambas deprimunt.
[7] Sed Nasidianae naves nullo usui fuerunt celeriterque pugna excesserunt; non enim has aut conspectus patriae aut propinquorum
praecepta ad extremum vitae periculum adire cogebant. Itaque ex eo numero navium nulla desiderata est: ex Massiliensium classe V sunt
depressae, IV captae, una cum Nasidianis profugit; quae omnes citeriorem Hispaniam petiverunt. At ex reliquis una praemissa Massiliam
huius nuntii perferendi gratia cum iam appropinquaret urbi, omnis sese multitudo ad cognoscendum effudit, et re cognita tantus luctus excepit,

ut urbs ab hostibus capta eodem vestigio videretur. Massilienses tamen nihilo secius ad defensionem urbis reliqua apparare coeperunt.
[8] Est animadversum ab legionibus, qui dextram partem operis administrabant, ex crebris hostium eruptionibus magno sibi esse praesidio
posse, si ibi pro castello ac receptaculo turrim ex latere sub muro fecissent. Quam primo ad repentinos incursus humilem parvamque fecerunt.
Huc se referebant; hinc, si qua maior oppresserat vis, propugnabant; hinc ad repellendum et prosequendum hostem procurrebant. Patebat
haec quoquo versus pedes XXX, sed parietum crassitudo pedes V. Postea vero, ut est rerum omnium magister usus, hominum adhibita
sollertia inventum est magno esse usui posse, si haec esset in altitudinem turris elata. Id hac ratione perfectum est.
[9] Ubi turris altitudo perducta est ad contabulationem, eam in parietes instruxerunt, ita ut capita tignorum extrema parietum structura
tegerentur, ne quid emineret, ubi ignis hostium adhaeresceret. Hanc super contignationem, quantum tectum plutei ac vinearum passum est,
laterculo adstruxerunt supraque eum locum duo tigna transversa iniecerunt non longe ab extremis parietibus, quibus suspenderent eam
contignationem, quae turri tegimento esset futura, supraque ea tigna directo transversas trabes iniecerunt easque axibus religaverunt (has
trabes paulo longiores atque eminentiores, quam extremi parietes erant, effecerant, ut esset ubi tegimenta praependere possent ad
defendendos ictus ac repellendos, cum infra eam contignationem parietes exstruerentur) eamque contabulationem summam lateribus lutoque
constraverunt, ne quid ignis hostium nocere posset, centonesque insuper iniecerunt, ne aut tela tormentis immissa tabulationem perfringerent,
aut saxa ex catapultis latericium discuterent. Storias autem ex funibus ancorariis tres in longitudinem parietum turris latas IIII pedes fecerunt

easque ex tribus partibus, quae ad hostes vergebant, eminentibus trabibus circum turrim praependentes religaverunt; quod unum genus
tegimenti aliis locis erant experti nullo telo neque tormento traici posse. Ubi vero ea pars turris, quae erat perfecta, tecta atque munita est ab
omni ictu hostium, pluteos ad alia opera abduxerunt; turris tectum per se ipsum pressionibus ex contignatione prima supendere ac tollere
coeperunt. Ubi, quantum storiarum demissio patiebatur, tantum elevarant, intra haec tegimenta abditi atque muniti parietes lateribus
exstruebant rursusque alia pressione ad aedificandum sibi locum expediebant. Ubi tempus alterius contabulationis videbatur, tigna item ut
primo tecta extremis lateribus instruebant exque ea contignatione rursus summam contabulationem storiasque elevabant. Ita tuto ac sine ullo
vulnere ac periculo sex tabulata exstruxerunt fenestrasque, quibus in locis visum est, ad tormenta mittenda in struendo reliquerunt.
[10] Ubi ex ea turri, quae circum essent opera, tueri se posse confisi sunt, musculum pedes LX longum ex materia bipedali, quem a turri
latericia ad hostium turrim murumque perducerent, facere instituerunt; cuius musculi haec erat forma. Duae primum trabes in solo aeque
longae distantes inter se pedes IIII collocantur, inque eis columellae pedum in altitudinem V defiguntur. Has inter se capreolis molli fastigio
coniungunt, ubi tigna, quae musculi tegendi causa ponant, collocentur. Eo super tigna bipedalia iniciunt eaque laminis clavisque religant. Ad
extremum musculi tectum trabesque extremas quadratas regulas IIII patentes digitos defigunt, quae lateres, qui super musculo struantur,
contineant. Ita fastigato atque ordinatim structo, ut trabes erant in capreolis collocatae, lateribus lutoque musculus, ut ab igni, qui ex muro
iaceretur, tutus esset, contegitur. Super lateres coria inducuntur, ne canalibus aqua immissa lateres diluere posset Coria autem, ne rursus igni

【鳥大医から】医→医仮面浪人【旧帝医へ！】
http://clam.milkcafe.net/test/read.cgi?bbs=jyuken&key=1117694014
鳥取大学医学部医学科を休学し旧帝医を目指して受験勉強しています。
さっき、大数の学コンが返ってきて、A81点、98位でした。名前が載るか微妙。
旧帝医がターゲットなので理科は物化生3科目、社会は世界史選択です。
医→医再受験日記をつけることにしました。

医学部から医学部再受験って誰かとそっくりだなｗｗｗｗ

液便から宮廷医へ！

ac lapidibus corrumpantur, centonibus conteguntur. Hoc opus omne tectum vineis ad ipsam turrim perficiunt subitoque inopinantibus hostibus
machinatione navali, phalangis subiectis, ad turrim hostium admovent, ut aedificio iungatur.
[11] Quo malo perterriti subito oppidani saxa quam maxima possunt vectibus promovent praecipitataque muro in musculum devolvunt. Ictum
firmitas materiae sustinet, et quicquid incidit fastigio musculi elabitur. Id ubi vident, mutant consilium: cupas taeda ac pice refertas incendunt
easque de muro in musculum devolvunt. Involutae labuntur, delapsae ab lateribus longuriis furcisque ab opere removentur. Interim sub
musculo milites vectibus infima saxa turris hostium, quibus fundamenta continebantur, convellunt. Musculus ex turri latericia a nostris telis
tormentisque defenditur; hostes ex muro ac turibus submoventur: non datur libera muri defendendi facultas. Compluribus iam lapidibus ex ea,
quae suberat, turri subductis repentina ruina pars eius turris concidit, pars reliqua consequens procumbebat: cum hostes urbis direptione
perterriti inermes cum infulis se porta foras universi proripiunt ad legatos atque exercitum supplices manus tendunt.
[12] Qua nova re oblata omnis administratio belli consistit, militesque aversi a proelio ad studium audiendi et cognoscendi feruntur. Ubi hostes
ad legatos exercitumque pervenerunt, universi se ad pedes proiciunt; orant, ut adventus Caesaris exspectetur: captam suam urbem videre:
opera perfecta, turrim subrutam; itaque ab defensione desistere. Nullam exoriri moram posse, quominus, cum venisset, si imperata non
facerent ad nutum, e vestigio diriperentur. Docent, si omnino turris concidisset, non posse milites contineri, quin spe praedae in urbem
irrumperent urbemque delerent. Haec atque eiusdem generis complura ut ab hominibus doctis magna cum misericordia fletuque
pronuntiantur.

[13] Quibus rebus commoti legati milites ex opere deducunt, oppugnatione desistunt; operibus custodias relinquunt. Indutiarum quodam
genere misericordia facto adventus Caesaris exspectatur. Nullum ex muro, nullum a nostris mittitur telum; ut re confecta omnes curam et
diligentiam remittunt. Caesar enim per litteras Trebonio magnopere mandaverat, ne per vim oppidum expugnari pateretur, ne gravius permoti
milites et defectionis odio et contemptione sui et diutino labore omnes puberes interficerent; quod se facturos minabantur, aegreque tunc sunt
retenti, quin oppidum irrumperent, graviterque eam rem tulerunt, quod stetisse per Trebonium, quominus oppido potirentur, videbatur.
[14] At hostes sine fide tempus atque occasionem fraudis ac doli quaerunt interiectisque aliquot diebus nostris languentibus atque animo
remissis subito meridiano tempore, cum alius discessisset, alius ex diutino labore in ipsis operibus quieti se dedisset, arma vero omnia
reposita contectaque essent, portis se foras erumpunt, secundo magnoque vento ignem operibus inferunt. Hunc sic distulit ventus, uti uno
tempore agger, plutei, testudo, turris, tormenta flammam conciperent et prius haec omnia consumerentur, quam, quemadmodum accidisset,
animadverti posset. Nostri repentina fortuna permoti arma, quae possunt, arripiunt; alii ex castris sese incitant. Fit in hostes impetus; sed de
muro sagittis tormentisque fugientes persequi prohibentur. Illi sub murum se recipiunt ibique musculum turrimque latericiam libere incendunt.
Ita multorum mensium labor hostium perfidia et vi tempestatis puncto temporis interiit. Temptaverunt hoc idem Massilienses postero die.
Eandem nacti tempestatem maiore cum fiducia ad alteram turrim aggeremque eruptione pugnaverunt multumque ignem intulerunt. Sed ut
superioris temporis contentionem nostri omnem remiserant, ita proximi diei casu admoniti omnia ad defensionem paraverant. Itaque multis
interfectis reliquos infecta re in oppidum reppulerunt.

[15] Trebonius ea, quae sunt amissa, multo majore militum studio administrare et reficere instituit. Nam ubi tantos suos labores et apparatus
male cecidisse viderunt indutiisque per scelus violatis suam virtutem irrisui fore perdoluerunt, quod, unde agger omnino comportari posset,
nihil erat reliquum, omnibus arboribus longe lateque in finibus Massiliensium excisis et convectis, aggerem novi generis atque inauditum ex
latericiis duobus muris senum pedum crassitudine atque eorum murorum contignatione facere instituerunt aequa fere altitudine, atque ille
congesticius ex materia fuerat agger. Ubi aut spatium inter muros aut imbecillitas materiae postulare videretur, pilae interponuntur, traversaria
tigna iniciuntur, quae firmamento esse possint, et quicquid est contignatum cratibus consternitur, crates luto integuntur. Sub tecto miles dextra
ac sinistra muro tectus, adversus plutei obiectu, operi quaecumque sunt usui sine periculo supportat. Celeriter res administratur; diuturni
laboris detrimentum sollertia et virtute militum brevi reconciliatur. Portae, quibus locis videtur, eruptionis causa in muro relinquuntur.
[16] Quod ubi hostes viderunt, ea, quae vix longinquo spatio refici non posse sperassent, paucorum dierum opera et labore ita refecta, ut
nullus perfidiae neque eruptioni locus esset nec quicquam omnino relinqueretur, qua aut telis militibus aut igni operibus noceri posset,
eodemque exemplo sentiunt totam urbem, qua sit aditus ab terra, muro turribusque circumiri posse, sic ut ipsis consistendi in suis munitionibus
locus non esset, cum paene inaedificata muris ab exercitu nostro moenia viderentur ac telum manu coniceretur, suorumque tormentorum
usum, quibus ipsi magna speravissent, spatio propinquitatis interire parique condicione ex muro ac turribus bellandi data se virtute nostris
adaequare non posse intellegunt, ad easdem deditionis condiciones recurrunt.

[17] M. Varro in ulteriore Hispania initio cognitis eis rebus, quae sunt in Italia gestae, diffidens Pompeianis rebus amicissime de Caesare
loquebatur: praecoccupatum sese legatione ab Cn. Pompeio teneri obstrictum fide; necessitudinem quidem sibi nihilo minorem cum Caesare
intercedere, neque se ignorare, quod esset officium legati, qui fiduciariam operam obtineret, quae vires suae, quae voluntas erga Caesarem
totius provinciae. Haec omnibus ferebat sermonibus neque se in ullam partem movebat. Postea vero, cum Caesarem ad Massiliam detineri
cognovit, copias Petreii cum exercitu Afranii esse coniunctas, magna auxilia convenisse, magna esse in spe atque exspectari et consentire
omnem citeriorem provinciam, quaeque postea acciderant, de angustiis ad Ilerdam rei fumentariae, accepit, atque haec ad eum latius atque
inflatius Afranius perscribebat, se quoque ad motus fortunae movere coepit.
[18] Delectum habuit tota provincia, legionibus completis duabus cohortes circiter XXX alarias addidit. Frumenti magnum numerum coegit,
quod Massiliensibus, item quod Afranio Petreioque mitteret. Naves longas X Gaditanis ut facerent imperavit, complures praeterea Hispali
faciendas curavit. Pecuniam omnem omniaque ornamenta ex fano Herculis in oppidum Gades contulit; eo sex cohortes praesidii causa ex
provincia misit Gaiumque Gallonium, equitem Romanum, familiarem Domitii, qui eo procurandae hereditatis causa venerat missus a Domitio,
oppido Gadibus praefecit; arma omnia privata ac publica in domum Gallonii contulit. Ipse habuit graves in Caesarem contiones. Saepe ex
tribunali praedicavit adversa Caesarem proelia fecisse, magnum numerum ab eo militum ad Afranium perfugisse: haec se certis nuntiis, certis
auctoribus comperisse. Quibus rebus perterritos cives Romanos eius provinciae sibi ad rem publicam administrandam HS | CLXXX |

[18,000,000] et argenti pondo XX milia, tritici modium CXX milia polliceri coegit. Quas Caesari esse amicas civitates arbitrabatur, his graviora
onera iniungebat praesidiaque eo deducebat et iudicia in privatos reddebat qui verba atque orationem adversus rem publicam habuissent:
eorum bona in publicum addicebat, Provinciam omnem in sua et Pompei verba iusiurandum adigebat. Cognitis eis rebus, quae sunt gestae in
citeriore Hispania, bellum parabat. Ratio autem haec erat belli, ut se cum II legionibus Gades conferret, naves frumentumque omne ibi
contineret; provinciam enim omnem Caesaris rebus favere cognoverat. In insula frumento navibusque comparatis bellum duci non difficile
existimabat. Caesar, etsi multis necessariisque rebus in Italiam revocabatur, tamen constituerat nullam partem belli in Hispaniis relinquere,
quod magna esse Pompei beneficia et magnas clientelas in citeriore provincia sciebat.
[19] Itaque duabus legionibus missis in ulteriorem Hispaniam cum Q. Cassio, tribuno plebis, ipse DC cum equitibus magnis itineribus
progreditur edictumque praemittit, ad quam diem magistratus principesque omnium civitatum sibi esse praesto Cordubae vellet. Quo edicto
tota provincia pervulgato nulla fuit civitas, quin ad id tempus partem senatus Cordubam mitteret, non civis Romanus paulo notior, quin ad diem
conveniret. Simul ipse Cordubae conventus per se portas Varroni clausit, custodias vigiliasque in turribus muroque disposuit, cohortes duas,
quae colonicae appellabantur, cum eo casu venissent, tuendi oppidi causa apud se retinuit. Eisdem diebus Carmo nenses, quae est longe
firmissima totius provinciae civitas, deductis tribus in arcem oppidi cobortibus a Varrone praesidio, per se cohortes eiecit portasque praeclusit.
[20] Hoc vero magis properare Varro, ut cum legionibus quam primum Gades contenderet, ne itinere aut traiectu intercluderetur: tanta ac tam

secunda in Caesarem voluntas provinciae reperiebatur. Progresso ei paulo longius litterae Gadibus redduntur: simulatque sit cognitum de
edicto Caesaris, consensisse Gaditanos principes eum tribunis cohortium, quae essent ibi in praesidio, ut Gallonium ex oppido expellerent,
urbem insulamque Caesari servarent. Hoc inito consilio denuntiavisse Gallonio, ut sua sponte, dum sine periculo liceret, excederet Gadibus; si
id non fecisset, sibi consilium capturos. Hoc timore adductum Gallonium Gadibus excessisse. His cognitis rebus altera ex duabus legionibus,
quae vernacula appellabatur, ex castris Varronis adstante et inspectante ipso signa sustulit seseque Hispalim recepit atque in foro et porticibus
sine maleficio consedit. Quod factum adeo eius conventus cives Romani comprobaverunt, ut domum ad se quisque hospitio cupidissime
reciperet. Quibus rebus perterritus Varro, cum itinere converso sese Italicam venturum praemisisset, certior ab suis factus est praeclusas esse
portas. Tum vero omni interclusus itinere ad Caesarem mittit, paratum se esse legionem, cui iusserit, tradere. Ille ad eum Sextum Caesarem
mittit atque huic tradi iubet. Tradita legione Varro Cordubam ad Caesarem venit; relatis ad eum publicis cum fide rationibus quod penes eum
est pecuniae tradit et, quid ubique habeat frumenti et navium, ostendit.
[21] Caesar contione habita Cordubae omnibus generatim gratias agit: civibus Romanis, quod oppidum in sua potestate studuissent habere;
Hispanis, quod praesidia expulissent; Gaditanis, quod conatus adversariorum infregissent seseque in libertatem vindicassent; tribunis militum
centurionibusque, qui eo praesidii causa venerant, quod eorum consilia sua virtute confirmassent. Pecunias, quas erant in publicum Varroni
cives Romani polliciti, remittit; bona restituit eis, quos liberius locutos hanc poenam tulisse cognoverat. Tributis quibusdam populis publicis

privatisque praemiis reliquos in posterum bona spe complet biduumque Cordubae commoratus Gades proficiscitur; pecunias monumentaque,
quae ex fano Herculis collata erant in privatam domum, referri in templum iubet. Provinciae Q. Cassium praeficit; huic III legiones attribuit. Ipse
eis navibus, quas M. Varro quasque Gaditani iussu Varronis fecerant, Tarraconem paucis diebus pervenit. Ibi totius fere citerioris provinciae
legationes Caesaris adventum exspectabant. Eadem ratione privatim ac publice quibusdam civitatibus habitis honoribus Tarracone discedit
pedibusque Narbonem atque inde Massiliam pervenit. Ibi legem de dictatore latam seseque dictatorem dictum a M. Lepido praetore cognoscit.
[22] Massilienses omnibus defessi malis, rei frumentariae ad summam inopiam adducti, bis navali proelio superati, crebris eruptionibus fusi,
gravi etiam pestilentia conflictati ex diutina conclusione et mutatione victus (panico enim vetere atque hordeo corrupto omnes alebantur, quod
ad huiusmodi casus antiquitus paratum in publicum contulerant) deiecta turri, labefacta magna parte muri, auxiliis provinciarum et exercituum
desperatis, quos in Caesaris potestatem venisse cognoverant, sese dedere sine fraude constituunt. Sed paucis ante diebus L. Domitius
cognita Massiliensium voluntate navibus III comparatis, ex quibus duas familiaribus suis attribuerat, unam ipse conscenderat nactus turbidam
tempestatem profectus est. Hunc conspicatae naves, quae iussu Bruti consuetudine cotidiana ad portum excubabant, sublatis ancoris sequi
coeperunt. Ex his unum ipsius navigium contendit et fugere perseveravit auxilioque tempestatis ex conspectu abiit, duo perterrita concursu
nostrarum navium sese in portum receperunt. Massilienses arma tormentaque ex oppido, ut est imperatum, proferunt, naves ex portu
navalibusque educunt, pecuniam ex publico tradunt. Quibus rebus confectis Caesar magis eos pro nomine et vetustate, quam pro meritis in se

civitatis conservans duas ibi legiones praesidio relinquit, ceteras in Italiam mittit; ipse ad urbem proficiscitur.
[23] Eisdem temporibus C. Curio in Africam profectus ex Sicilia et iam ab initio copias P. Attii Vari despiciens duas legiones ex IIII, quas a
Caesare acceperat, D equites transportabat biduoque et noctibus tribus navigatione consumptis appellit ad eum locum, qui appellatur
Anquillaria. Hic locus abest a Clupeis passuum XXII milia habetque non incommodam aestate stationem et duobus eminentibus promuntoriis
continetur. Huius adventum L. Caesar filius cum X longis navibus ad Clupea praestolans, quas naves Uticae ex praedonum bello subductas P.
Attius reficiendas huius belli causa curaverat, veritus navium multitudinem ex alto refugerat appulsaque ad proximum litus trireme constrata et
in litore relicta pedibus Adrumetum perfugerat. Id oppidum C. Considius Longus unius legionis praesidio tuebatur. Reliquae Caesaris naves
eius fuga se Adrumetum receperunt. Hunc secutus Marcius Rufas quaestor navibus XII, quas praesidio onerariis navibus Curio ex Sicilia
eduxerat, postquam in litore relictam navem conspexit, hanc remulco abstraxit; ipse ad C. Curionem cum classe redit.
[24] Curio Marcium Uticam navibus praemittit; ipse eodem cum exercitu proficiscitur biduique iter progressus ad flumen Bagradam pervenit. Ibi
C. Caninium Rebilum legatum cum legionibus reliquit; ipse cum equitatu antecedit ad castra exploranda Cornelia, quod is locus peridoneus
castris habebatur. Id autem est iugum directum eminens in mare, utraque ex parte praeruptum atque asperum, sed tamen paulo leniore
fastigio ab ea parte, quae ad Uticam vergit. Abest directo itinere ab Utica paulo amplius passuum milibus III. Sed hoc itinere est fons, quo mare
succedit longius, lateque is locus restagnat; quem si qui vitare voluerit, sex milium circuitu in oppidum pervenit.

[25] Hoc explorato loco Curio castra Vari conspicit muro oppidoque coniuncta ad portam, quae appellatur Belica, admodum munita natura loci,
una ex parte ipso oppido Utica, altero a theatro, quod est ante oppidum, substructionibus eius operis maximis, aditu ad castra difficili et
angusto. Simul animadvertit multa undique portari atque agi plenissimis viis, quae repentini tumultus timore ex agris in urbem conferantur. Huc
equitatum mittit, ut diriperet atque haberet loco praedae; eodemque tempore his rebus subsidio DC Numidae ex oppido peditesque CCCC
mittuntur a Varo, quos auxilii causa rex Iuba paucis diebus ante Uticam miserat. Huic et paternum hospitium cum Pompeio et simultas cum
Curione intercedebat, quod tribunus plebis legem promulgaverat, qua lege regnum Iubae publicaverat. Concurrunt equites inter se; neque vero
primum impetum nostrorum Numidae ferre potuerunt, sed interfectis circiter CXX reliqui se in castra ad oppidum receperunt. Interim adventu
longarum navium Curio pronuntiare onerariis navibus iubet, quae stabant ad Uticam numero circiter CC, se in hostium habiturum loco, qui non
e vestigio ad castra Cornelia naves traduxisset. Qua pronuntiatione facta temporis puncto sublatis ancoris omnes Uticam relinquunt et quo
imperatum est transeunt. Quae res omnium rerum copia complevit exercitum.
[26] His rebus gestis Curio se in castra ad Bagradam recipit atque universi exercitus conclamatione imperator appellatur posteroque die
exercitum Uticam ducit et prope oppidum castra ponit. Nondum opere castrorum perfecto equites ex statione nuntiant magna auxilia equitum
peditumque ab rege missa Uticam venire; eodemque tempore vis magna pulveris cernebatur, et vestigio temporis primum agmen erat in
conspectu. Novitate rei Curio permotus praemittit equites, qui primum impetum sustineant ac morentur; ipse celeriter ab opere deductis

legionibus aciem instruit. Equitesque committunt proelium et, priusquam plane legiones explicari et consistere possent, tota auxilia regis
impedita ac perturbata, quod nullo ordine et sine timore iter fecerant, in fugam coniciunt equitatuque omni fere incolumi, quod se per litora
celeriter in oppidum recepit, magnum peditum numerum interficiunt.
[27] Proxima nocte centuriones Marsi duo ex castris Curionis cum manipularibus suis XXII ad Attium Varum perfugiunt. Hi, sive vere quam
habuerant opinionem ad eum perferunt, sive etiam auribus Vari serviunt (nam, quae volumus, et credimus libenter et, quae sentimus ipsi,
reliquos sentire speramus), confirmant quidem certe totius exercitus animos alienos esse a Curione maximeque opus esse in conspectum
exercitus venire et colloquendi dare facultatem. Qua opinione adductus Varus postero die mane legiones ex castris educit. Facit idem Curio,
atque una valle non magna interiecta suas uterque copias instruit.
[28] Erat in exercitu Vari Sextus Quintilius Varus, quem fuisse Corfinii supra demonstratum est. Hic dimissus a Caesare in Africam venerat,
legionesque eas traduxerat Curio, quas superioribus temporibus Corfinio receperat Caesar, adeo ut paucis mutatis centurionibus eidem
ordines manipulique constarent. Hanc nactus appellationis causam Quintilius circuire aciem Curionis atque obsecrare milites coepit, ne
primam sacramenti, quod apud Domitium atque apud se quaestorem dixissent, memoriam deponerent, neu contra eos arma ferrent, qui
eadem essent usi fortuna eademque in obsidione perpessi, neu pro his pugnarent, a quibus cum contumelia perfugae appellarentur. Huc
pauca ad spem largitionis addidit, quae ab sua liberalitate, si se atque Attium secuti essent, exspectare deberent. Hac habita oratione nullam
in partem ab exercitu Curionis fit significatio, atque ita suas uterque copias reducit.

[29] At in castris Curionis magnus omnium incessit timor animis. Is variis hominum sermonibus celeriter augetur. Unusquisque enim opiniones
fingebat et ad id, quod ab alio audierat, sui aliquid timoris addebat. Hoc ubi uno auctore ad plures permanaverat, atque alius alii tradiderat,
plures auctores eius rei videbantur. Civile bellum; genus hominum, cui liceret libere facere et sequi, quod vellet; legiones eae, quae paulo ante
apud adversarios fuerant, nam etiam Caesaris beneficium mutaverat consuetudo, qua offerrentur; municipia etiam diversis partibus coniuncta,
namque ex Marsis Pelignisque veniebant ei qui superiore nocte: haec in contuberniis commilitesque nonnulli graviora; sermones militum dubii
durius accipiebantur, nonnulli etiam ab eis, qui diligentiores videri volebant, fingebantur.
[30] Quibus de causis consilio convocato de summa rerum deliberare incipit. Erant sententiae, quae conandum omnibus modis castraque Vari
oppugnanda censerent, quod in huiusmodi militum consiliis otium maxime contrarium esse arbitrarentur; postremo praestare dicebant per
virtutem in pugna belli fortunam experiri, quam desertos et circumventos ab suis gravissimum supplicium perpeti. Erant, qui censerent de tertia
vigilia in castra Cornelia recedendum, ut maiore spatio temporis interiecto militum mentes sanarentur, simul, si quid gravius accidisset, magna
multitudine navium et tutius et facilius in Siciliam receptus daretur.
[31] Curio utrumque improbans consilium, quantum alteri sententiae deesset animi, tantum alteri superesse dicebat: hos turpissimae fugae
rationem habere, illos etiam iniquo loco dimicandum putare. "Qua enim," inquit, "fiducia et opere et natura loci munitissima castra expugnari
posse confidimus? Aut vero quid proficimus, si accepto magno detrimento ab oppugnatione castrorum discedimus? Quasi non et felicitas

rerum gestarum exercitus benevolentiam imperatoribus et res adversae odia colligant! Castrorum autem mutatio quid habet nisi turpem fugam
et desperationem omnium et alienationem exercitus? Nam neque pudentes suspicari oportet sibi parum credi, neque improbos scire sese
timeri, quod his licentiam timor augeat noster, illis studia deminuat." "Quod si iam," inquit, "haec explorata habeamus, quae de exercitus
alienatione dicuntur, quae quidem ego aut omnino falsa aut certe minora opinione esse confido, quanto haec dissimulari et occultari, quam per
nos confirmari praestet? An non, uti corporis vulnera, ita exercitus incommoda sunt tegenda, ne spem adversariis augeamus? At etiam, ut
media nocte proficiscamur, addunt, quo maiorem, credo, licentiam habeant, qui peccare conentur. Namque huiusmodi res aut pudore aut metu
tenentur; quibus rebus nox maxime adversaria est. Quare neque tanti sum animi, ut sine spe castra oppugnanda censeam, neque tanti timoris,
uti spe deficiam, atque omnia prius experienda arbitror magnaque ex parte iam me una vobiscum de re iudicium facturum confido."
[32] Dimisso consilio contionem advocat militum. Commemorat, quo sit eorum usus studio ad Corfinium Caesar, ut magnam partem Italiae
beneficio atque auctoritate eorum suam fecerit. "Vos enim vestrumque factum omnia," inquit, "deinceps municipia sunt secuta, neque sine
causa et Caesar amicissime de vobis et illi gravissime iudicaverunt. Pompeius enim nullo proelio pulsus vestri facti praeiudicio demotus Italia
excessit; Caesar me, quem sibi carissimum habuit, provinciam Siciliam atque Africam, sine quibus urbem atque Italiam tueri non potest,
vestrae fidei commisit. At sunt, qui vos hortentur, ut a nobis desciscatis. Quid enim est illis optatius, quam uno tempore et nos circumvenire et
vos nefario scelere obstringere? aut quid irati gravius de vobis sentire possunt, quam ut eos prodatis, qui se vobis omnia debere iudicant, in

eorum potestatem veniatis, qui se per vos perisse existimant? An vero in Hispania res gestas Caesaris non audistis? duos pulsos exercitus,
duos superatos duces, duas receptas provincias? haec acta diebus XL, quibus in conspectum adversariorum venerit Caesar? An, qui
incolumes resistere non potuerunt, perditi resistant? vos autem incerta victoria Caesarem secuti diiudicata iam belli fortuna victum sequamini,
cum vestri officii praemia percipere debeatis? Desertos enim se ac proditos a vobis dicunt et prioris sacramenti mentionem faciunt. Vosne vero
L. Domitium, an vos Domitius deseruit? Nonne extremam pati fortunam paratos proiecit ille? nonne sibi clam salutem fuga petivit? nonne
proditi per illum Caesaris beneficio estis conservati? Sacramento quidem vos tenere qui potuit, cum proiectis fascibus et deposito imperio
privatus et captus ipse in alienam venisset potestatem? Relinquitur nova religio, ut eo neglecto sacramento, quo tenemini, respiciatis illud,
quod deditione ducis et capitis deminutione sublatum est. At, credo, si Caesarem probatis, in me offenditis. Qui de meis in vos meritis
praedicaturus non sum, quae sunt adhuc et mea voluntate et vestra exspectatione leviora; sed tamen sui laboris milites semper eventu belli
praemia petiverunt, qui qualis sit futurus, ne vos quidem dubitatis: diligentiam quidem nostram aut, quem ad finem adhuc res processit,
fortunam cur praeteream? An poenitet vos, quod salvum atque incolumem exercitum nulla omnino nave desiderata traduxerim? quod classem
hostium primo impetu adveniens profligaverim? quod his per biduum equestri proelio superaverim? quod ex portu sinuque adversariorum CC
naves oneratas abduxerim eoque illos compulerim, ut neque pedestri itinere neque navibus commeatu iuvari possint? Hac vos fortuna atque
his ducibus repudiatis Corfiniensem ignominiam, Italiae fugam, Hispaniarum deditionem, Africi belli praeiudicia, sequimini! Equidem me

Caesaris militem dici volui, vos me imperatoris nomine appellavistis. Cuius si vos poenitet, vestrum vobis beneficium remitto, mihi meum
nomen restituite, ne ad contumeliam honorem dedisse videamini."
[33] Qua oratione permoti milites crebro etiam dicentem interpellabant, ut magno cum dolore infidelitatis suspicionem sustinere viderentur,
discedentem vero ex contione universi cohortantur, magno sit animo, necubi dubitet proelium committere et suam fidem virtutemque experiri.
Quo facto commutata omnium et voluntate et opinione consensu summo constituit Curio, cum primum sit data potestas, proelio rem
committere posteroque die productos eodem loco, quo superioribus diebus constiterat, in acie collocat. Ne Varus quidem dubitat copias
producere, sive sollicitandi milites sive aequo loco dimicandi detur occasio, ne facultatem praetermittat.
[34] Erat vallis inter duas acies, ut supra demonstratum est, non ita magna, at difficili et arduo ascensu. Hanc uterque, si adversariorum copiae
transire conarentur, exspectabat, quo aequiore loco proelium committeret. Simul ab sinistro cornu P. Attii equitatus omnis et una levis
armaturae interiecti complures, cum se in vallem demitterent, cernebantur. Ad eos Curio equitatum et duas Marrucinorum cohortes mittit;
quorum primum impetum equites hostium non tulerunt, sed admissis equis ad suos refugerunt; relicti ab his, qui una procurrerant levis
armaturae, circumveniebantur atque interficiebantur ab nostris. Huc tota Vari conversa acies suos fugere et concidi videbat. Tunc Rebilus,
legatus Caesaris, quem Curio secum ex Sicilia duxerat, quod magnum habere usum in re militari sciebat, "perterritum," inquit, "hostem vides,
Curio: quid dubitas uti temporis opportunitate?" Ille unum elocutus, ut memoria tenerent milites ea, quae pridie sibi confirmassent, sequi sese
iubet et praecurrit ante omnes. Adeo erat impedita vallis, ut in ascensu nisi sublevati a suis primi non facile eniterentur. Sed praeoccupatus

animus Attianorum militum timore et fuga et caede suorum nihil de resistendo cogitabat, omnesque se iam ab equitatu circumveniri
arbitrabantur. Itaque priusquam telum abici posset, aut nostri propius accederent, omnis Vari acies terga vertit seque in castra recepit.
[35] Qua in fuga Fabius Pelignus quidam ex infimis ordinibus de exercitu Curionis primus agmen fugientium consecutus magna voce Varum
nomine appellans requirebat, uti unus esse ex eius militibus et monere aliquid velle ac dicere videretur. Ubi ille saepius appellatus aspexit ac
restitit et, quis esset aut quid vellet, quaesivit, umerum apertum gladio appetit paulumque afuit, quin Varum interficeret; quod ille periculum
sublato ad eius conatum scuto vitavit. Fabius a proximis militibus circumventus interficitur. Hac fugientium multitudine ac turba portae
castrorum occupantur atque iter impeditur, pluresque in eo loco sine vulnere quam in proelio aut fuga intereunt, neque multum afuit, quin etiam
castris expellerentur, ac nonnulli protinus eodem cursu in oppidum contenderunt. Sed cum loci natura et munitio castrorum aditum prohibebant,
tum quod ad proelium egressi Curionis milites eis rebus indigebant, quae ad oppugnationem castrorum erant usui. Itaque Curio exercitum in
castra reducit suis omnibus praeter Fabium incolumibus, ex numero adversariorum circiter DC interfectis ac mille vulneratis; qui omnes
discessu Curionis multique praeterea per simulationem vulnerum ex castris in oppidum propter timorem sese recipiunt. Qua re animadversa
Varus et terrore exercitus cognito bucinatore in castris et paucis ad speciem tabernaculis relictis de tertia vigilia silentio exercitum in oppidum
reducit.
[36] Postero die Curio obsidere Uticam et vallo circummunire instituit. Erat in oppido multitudo insolens belli diuturnitate otii, Uticenses pro
quibusdam Caesaris in se beneficiis illi amicissimi, conventus is, qui ex variis generibus constaret, terror ex superioribus proeliis magnus.

Itaque de deditione omnes palam loquebantur et cum P. Attio agebant, ne sua pertinacia omnium fortunas perturbari vellet. Haec cum
agerentur, nuntii praemissi ab rege Iuba venerunt, qui ilium adesse cum magnis copiis dicerent et de custodia ac defensione urbis hortarentur.
Quae res eorum perterritos animos confirmavit.
[37] Nuntiabantur haec eadem Curioni, sed aliquamdiu fides fieri non poterat: tantam habebat suarum rerum fiduciam. Iamque Caesaris in
Hispania res secundae in Africam nuntiis ac litteris perferebantur. Quibus omnibus rebus sublatus nihil contra se regem nisurum existimabat.
Sed ubi certis auctoribus comperit minus V et XX milibus longe ab Utica eius copias abesse, relictis munitionibus sese in castra Cornelia
recepit. Huc frumentum comportare, castra munire, materiam conferre coepit statimque in Siciliam misit, uti duae legiones reliquusque
equitatus ad se mitteretur. Castra erant ad bellum ducendum aptissima natura loci et munitione et maris propinquitate et aquae et salis copia,
cuius magna vis iam ex proximis erat salinis eo congesta. Non materia multitudine arborum, non frumentum, cuius erant plenissimi agri,
deficere poterat. Itaque omnium suorum consensu Curio reliquas copias exspectare et bellum ducere parabat.
[38] His constitutis rebus probatisque consiliis ex perfugis quibusdam oppidanis audit Iubam revocatum finitimo bello et controversiis
Leptitanorum restitisse in regno, Saburram, eius praefectum, cum mediocribus copiis missum Uticae appropinquare. His auctoribus temere
credens consilium commutat et proelio rem committere constituit. Multum ad hanc rem probandam adiuvat adulescentia, magnitudo animi,
superioris temporis proventus, fiducia rei bene gerendae. His rebus impulsus equitatum omnem prima nocte ad castra hostium mittit ad flumen
Bagradam, quibus praeerat Saburra, de quo ante erat auditum; sed rex omnibus copiis insequebatur et sex milium passuum intervallo a

Saburra consederat. Equites missi nocte iter conficiunt, imprudentes atque inopinantes hostes aggrediuntur. Numidae enim quadam barbara
consuetudine nullis ordinibus passim consederant. Hos oppressos somno et dispersos adorti magnum eorum numerum interficiunt; multi
perterriti profugiunt. Quo facto ad Curionem equites revertuntur captivosque ad eum reducunt.
[39] Curio cum omnibus copiis quarta vigilia exierat cohortibus V castris praesidio relictis. Progressus milia passuum VI equites convenit, rem
gestam cognovit; e captivis quaerit, quis castris ad Bagradam praesit: respondent Saburram. Reliqua studio itineris conficiendi quaerere
praetermittit proximaque respiciens signa, "videtisne," inquit, "milites, captivorum orationem cum perfugis convenire? abesse regem, exiguas
esse copias missas, quae paucis equitibus pares esse non potuerint? Proinde ad praedam, ad gloriam properate, ut iam de praemiis vestris et
de referenda gratia cogitare incipiamus." Erant per se magna, quae gesserant equites, praesertim cum eorum exiguus numerus cum tanta
multitudine Numidarum confertur. Haec tamen ab ipsis inflatius commemorabantur, ut de suis homines laudibus libenter praedicant. Multa
praeterea spolia praeferebantur, capti homines equique producebantur, ut, quicquid intercederet temporis, hoc omne victoriam morari
videretur. Ita spei Curionis militum studia non deerant. Equites sequi iubet sese iterque accelerat, ut quam maxime ex fuga perterritos adoriri
posset. At illi itinere totius noctis confecti subsequi non poterant, atque alii alio loco resistebant. Ne haec quidem Curionem ad spem
morabantur.
[40] Iuba certior factus a Saburra de nocturno proelio II milia Hispanorum et Gallorum equitum, quos suae custodiae causa circum se habere
consuerat, et peditum eam partem, cui maxime confidebat, Saburrae submisit; ipse cum reliquis copiis elephantisque LX lentius subsequitur.

Suspicatus praemissis equitibus ipsum affore Curionem Saburra copias equitum peditumque instruit atque his imperat, ut simulatione timoris
paulatim cedant ac pedem referant: sese, cum opus esset, signum proelii daturum et, quod rem postulare cognovisset, imperaturum. Curio ad
superiorem spem addita praesentis temporis opinione hostes fugere arbitratus copias ex locis superioribus in campum deducit.
[41] Quibus ex locis cum longius esset progressus, confecto iam labore exercitu XII milium spatio constitit. Dat suis signum Saburra, aciem
constituit et circumire ordines atque hortari incipit; sed peditatu dumtaxat procul ad speciem utitur, equites in aciem immittit. Non deest negotio
Curio suosque hortatur, ut spem omnem in virtute reponant. Ne militibus quidem ut defessis neque equitibus ut paucis et labore confectis
studium ad pugnandum virtusque deerat; sed hi erant numero CC, reliqui in itinere substiterant. Hi, quamcumque in partem impetum fecerant,
hostes loco cedere cogebant, sed neque longius fugientes prosequi neque vehementius equos incitare poterant. At equitatus hostium ab
utroque cornu circuire aciem nostram et aversos proterere incipit. Cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae integri celeritate impetum
nostrorum effugiebant rursusque ad ordines suos se recipientes circuibant et ab acie excludebant. Sic neque in loco manere ordinesque
servare neque procurrere et casum subire tutum videbatur. Hostium copiae submissis ab rege auxiliis crebro augebantur; nostros vires
lassitudine deficiebant, simul ei, qui vulnera acceperant, neque acie excedere neque in locum tutum referri poterant, quod tota acies equitatu
hostium circumdata tenebatur. Hi de sua salute desperantes, ut extremo vitae tempore homines facere consuerunt, aut suam mortem
miserabantur aut parentes suos commendabant, si quos ex eo periculo fortuna servare potuisset. Plena erant omnia timoris et luctus.

[42] Curio, ubi perterritis omnibus neque cohortationes suas neque preces audiri intellegit, unam ut in miseris rebus spem reliquam salutis
esse arbitratus, proximos colles capere universos atque eo signa inferri iubet. Hos quoque praeoccupat missus a Saburra equitatus. Tum vero
ad summam desperationem nostri perveniunt et partim fugientes ab equitatu interficiuntur, partim integri procumbunt. Hortatur Curionem Cn.
Domitius, praefectus equitum, cum paucis equitibus circumsistens, ut fuga salutem petat atque in castra contendat, et se ab eo non
discessurum pollicetur. At Curio numquam se amisso exercitu, quem a Caesare fidei commissum acceperit, in eius conspectum reversurum
confirmat atque ita proelians interficitur. Equites ex proelio perpauci se recipiunt; sed ei, quos ad novissimum agmen equorum reficiendorum
causa substitisse demonstratum est, fuga totius exercitus procul animadversa sese incolumes in castra conferunt. Milites ad unum omnes
interficiuntur.
[43] His rebus cognitis Marcius Rufus quaestor in castris relictus a Curione cohortatur suos, ne animo deficiant. Illi orant atque obsecrant, ut in
Siciliam navibus reportentur. Pollicetur magistrisque imperat navium, ut primo vespere omnes scaphas ad litus appulsas habeant. Sed tantus
fuit omnium terror, ut alii adesse copias Iubae dicerent, alii cum legionibus instare Varum iamque se pulverem venientium cernere, quarum
rerum nihil omnino acciderat, alii classem hostium celeriter advolaturam suspicarentur. Itaque perterritis omnibus sibi quisque consulebat. Qui
in classe erant, proficisci properabant. Horum fuga navium onerariarum magistros incitabat; pauci lenunculi ad officium imperiumque
conveniebant. Sed tanta erat completis litoribus contentio, qui potissimum ex magno numero conscenderent, ut multitudine atque onere
nonnulli deprimerentur, reliqui hoc timore propius adire tardarentur.

[44] Quibus rebus accidit, ut pauci milites patresque familiae, qui aut gratia aut misericordia valerent aut naves adnare possent, recepti in
Siciliam incolumes pervenirent. Reliquae copiae missis ad Varum noctu legatorum numero centurionibus sese ei dediderunt. Quarum
cohortium milites postero die ante oppidum Iuba conspicatus suam esse praedicans praedam magnam partem eorum interfici iussit, paucos
electos in regnum remisit, cum Varus suam fidem ab eo laedi quereretur neque resistere auderet. Ipse equo in oppidum vectus
prosequentibus compluribus senatoribus, quo in numero erat Ser. Sulpicius et Licinius Damasippus paucis, quae fieri vellet, Uticae constituit
atque imperavit diebusque post paucis se in regnum cum omnibus copiis recepit.
C. IVLI CAESARIS COMMENTARIORVM DE BELLO CIVILI LIBER TERTIVS
[1] Dictatore habente comitia Caesare consules creantur Iulius Caesar et P. Servilius: is enim erat annus, quo per leges ei consulem fieri
liceret. His rebus confectis, cum fides tota Italia esset angustior neque creditae pecuniae solverentur, constituit, ut arbitri darentur; per eos
fierent aestimationes possessionum et rerum, quanti quaeque earum ante bellum fuisset, atque eae creditoribus traderentur. Hoc et ad
timorem novarum tabularum tollendum minuendumve, qui fere bella et civiles dissensiones sequi consuevit, et ad debitorum tuendam
existimationem esse aptissimum existimavit. Itemque praetoribus tribunisque plebis rogationes ad populum ferentibus nonnullos ambitus
Pompeia lege damnatos illis temporibus, quibus in urbe praesidia legionum Pompeius habuerat, quae iudicia aliis audientibus iudicibus, aliis
sententiam ferentibus singulis diebus erant perfecta, in integrum restituit, qui se illi initio civilis belli obtulerant, si sua opera in bello uti vellet,
proinde aestimans, ac si usus esset, quoniam sui fecissent potestatem. Statuerat enim prius hos iudicio populi debere restitui, quam suo

beneficio videri receptos, ne aut ingratus in referenda gratia aut arrogans in praeripiendo populi beneficio videretur.
[2] His rebus et feriis Latinis comitiisque omnibus perficiendis XI dies tribuit dictaturaque se abdicat et ab urbe proficiscitur Brundisiumque
pervenit. Eo legiones XII, equitatum omnem venire iusserat. Sed tantum navium repperit, ut anguste XV milia legionariorum militum, DC
equites transportari possent. Hoc unum Caesari ad celeritatem conficiendi belli defuit. Atque hae ipsae copiae hoc infrequentiores imponuntur,
quod multi Gallicis tot bellis defecerant, longumque iter ex Hispania magnum numerum deminuerat, et gravis autumnus in Apulia circumque
Brundisium ex saluberrimis Galliae et Hispaniae regionibus omnem exercitum valetudine temptaverat.
[3] Pompeius annuum spatium ad comparandas copias nactus, quod vacuum a bello atque ab hoste otiosum fuerat, magnam ex Asia
Cycladibusque insulis, Corcyra, Athenis, Ponto, Bithynia, Syria, Cilicia, Phoenice, Aegypto classem coegerat, magnam omnibus locis
aedificandam curaverat; magnam imperatam Asiae, Syriae regibusque omnibus et dynastis et tetrarchis et liberis Achaiae populis pecuniam
exegerat, magnam societates Carum provinciarum, quas ipse obtinebat, sibi numerare coegerat.
[4] Legiones effecerat civium Romanorum VIIII: V ex Italia, quas traduxerat; unam ex Cilicia veteranam, quam factam ex duabus gemellam
appellabat; unam ex Creta et Macedonia ex veteranis militibus, qui dimissi a superioribus imperatoribus in his provinciis consederant; duas ex
Asia, quas Lentulus consul conscribendas curaverat. Praeterea magnum numerum ex Thessalia, Boeotia, Achaia Epiroque supplementi
nomine in legiones distribuerat: his Antonianos milites admiscuerat. Praeter has exspectabat cum Scipione ex Syria legiones II. Sagittarios
Creta, Lacedaemone, ex Ponto atque Syria reliquisque civitatibus III milia numero habebat, funditorum cohortes sescenarias II, equitum VII >>42

milia. Ex quibus DC Gallos Deiotarus adduxerat, D Ariobarzanes ex Cappadocia; ad eundem numerum Cotys ex Thracia dederat et Sadalam
filium miserat; ex Macedonia CC erant, quibus Rhascypolis praeerat, excellenti virtute; D ex Gabinianis Alexandria, Gallos Germanosque,
quos ibi A. Gabinius praesidii causa apud regem Ptolomaeum reliquerat, Pompeius filius eum classe adduxerat; DCCC ex servis suis
pastorumque suorum numero coegerat; CCC Tarcondarius Castor et Domnilaus ex Gallograecia dederant (horum alter una venerat, alter
filium miserat); CC ex Syria a Commageno Antiocho, cui magna Pompeius praemia tribuit, missi erant, in his plerique hippotoxotae. Huc
Dardanos, Bessos partim mercenarios, partim imperio aut gratia comparatos, item Macedones, Thessalos ac reliquarum gentium et civitatum
adiecerat atque eum, quem supra demonstravimus, numerum expleverat.
[5] Frumenti vim maximam ex Thessalia, Asia, Aegypto, Creta, Cyrenis reliquisque regionibus comparaverat. Hiemare Dyrrachii, Apolloniae
omnibusque oppidis maritimis constituerat, ut mare transire Caesarem prohiberet, eiusque rei causa omni ora maritima classem disposuerat.
Praeerat Aegyptiis navibus Pompeius filius, Asiaticis D. Laelius et C. Triarius, Syriacis C. Cassius, Rhodiis C. Marcellus cum C. Coponio,
Liburnicae atque Achaicae classi Scribonius Libo et M. Octavius. Toti tamen officio maritimo M. Bibulus praepositus cuncta administrabat; ad
hunc summa imperii respiciebat.
[6] Caesar, ut Brundisium venit, contionatus apud milites, quoniam prope ad finem laborum ac periculorum esset perventum, aequo animo
mancipia atque impedimenta in Italia relinquerent, ipsi expediti naves conscenderent, quo maior numerus militum posset imponi, omniaque ex
victoria et ex sua liberalitate sperarent, conclamantibus omnibus, imperaret, quod vellet, quodcumque imperavisset, se aequo animo esse

facturos, II. Non. Ian. naves solvit. Impositae, ut supra demonstratum est, legiones VII. Postridie terram attigit. Inter Cerauniorum saxa et alia
loca periculosa quietam nactus stationem et portus omnes timens, quos teneri ab adversariis arbitrabatur, ad eum locum, qui appellabatur
Palaeste, omnibus navibus ad unam incolumibus milites exposuit.
[7] Erat Orici Lucretius Vespillo et Minucius Rufus cum Asiaticis navibus XVIII, quibus iussu D. Laelii praeerant, M. Bibulus cum navibus ex
Corcyrae. Sed neque illi sibi confisi ex portu prodire sunt ausi, cum Caesar omnino XII naves longas praesidio duxisset, in quibus erant
constratae IIII, neque Bibulus impeditis navibus dispersisque remigibus satis mature occurrit, quod prius ad continentem visus est Caesar,
quam de eius adventu fama omnino in eas regiones perferretur.
[8] Eitis militibus naves eadem nocte Brundisium a Caesare remittuntur, ut reliquae legiones equitatusque transportari possent. Huic officio
praepositus erat Fufius Calenus legatus, qui celeritatem in transportandis legionibus adhiberet. Sed serius a terra provectae naves neque
usae nocturna aura in redeundo offenderunt. Bibulus enim Corcyrae certior factus de adventu Caesaris, sperans alicui se parti onustarum
navium occurrere posse, inanibus occurrit et nactus circiter XXX in eas indiligentiae suae ac doloris iracundiam erupit omnesque incendit
eodemque igne nautas dominosque navium interfecit, magnitudine poenae reliquos terreri sperans. Hoc confecto negotio a Sasonis ad Curici
portum stationes litoraque omnia longe lateque classibus occupavit custodiisque diligentius dispositis ipse gravissima hieme in navibus
excubans neque ullum laborem aut munus despiciens, neque subsidium exspectans si in Caesaris complexum venire posset . . .
[9] Discessu Liburnarum ex Illyrico M. Octavius cum eis, quas habebat, navibus Salonas pervenit. Ibi concitatis Dalmatis reliquisque barbaris

Issam a Caesaris amicitia avertit; conventum Salonis cum neque pollicitationibus neque denuntiatione periculi permovere posset, oppidum
oppugnare instituit. Est autem oppidum et loci natura et colle munitum. Sed celeriter cives Romani ligneis effectis turribus his sese munierunt
et, cum essent infirmi ad resistendum propter paucitatem hominum crebris confecti vulneribus, ad extremum auxilium descenderunt servosque
omnes puberes liberaverunt et praesectis omnium mulierum crinibus tormenta effecerunt. Quorum cognita sententia Octavius quinis castris
oppidum circumdedit atque uno tempore obsidione et oppugnationibus eos premere coepit. Illi omnia perpeti parati maxime a re frumentaria
laborabant. Cui rei missis ad Caesarem legatis auxilium ab eo petebant; reliqua, ut poterant, incommoda per se sustinebant. Et longo
interposito spatio cum diuturnitas oppugnationis neglegentiores Octavianos effecisset, nacti occasionem meridiani temporis discessu eorum
pueris mulieribusque in muro dispositis, ne quid cotidianae consuetudinis desideraretur, ipsi manu facta cum eis, quos nuper liberaverant, in
proxima Octavii castra irruperunt. His expugnatis eodem impetu altera sunt adorti, inde tertia et quarta et deinceps reliqua omnibusque eos
castris expulerunt et magno numero interfecto reliquos atque ipsum Octavium in naves confugere coegerunt. Hic fuit oppugnationis exitus.
Iamque hiems appropinquabat, et tantis detrimentis acceptis Octavius desperata oppugnatione oppidi Dyrrachium sese ad Pompeium recepit.
[10] Demonstravimus L. Vibullium Rufum, Pompei praefectum, bis in potestatem pervenisse Caesaris atque ab eo esse dimissum, semel ad
Corfinium, iterum in Hispania. Hunc pro suis beneficiis Caesar idoneum iudicaverat, quem cum mandatis ad Cn. Pompeium mitteret,
eundemque apud Cn. Pompeium auctoritatem habere intellegebat Erat autem haec summa mandatorum: debere utrumque pertinaciae finem

facere et ab armis discedere neque amplius fortunam periclitari. Satis esse magna utrimque incommoda accepta, quae pro disciplina et
praeceptis habere possent, ut reliquos casus timerent: illum Italia expulsum amissa Sicilia et Sardinia duabusque Hispaniis et cohortibus in
Italia atque Hispania civium Romanorum centum atque XXX; se morte Curionis et detrimento Africani exercitus tanto militumque deditione ad
Curictam. Proinde sibi ac rei publicae parcerent, cum, quantum in bello fortuna posset, iam ipsi incommodis suis satis essent documento. Hoc
unum esse tempus de pace agendi, dum sibi uterque confideret et pares ambo viderentur; si vero alteri paulum modo tribuisset fortuna, non
esse usurum condicionibus pacis eum, qui superior videretur, neque fore aequa parte contentum, qui se omnia habiturum confideret.
Condiciones pacis, quoniam antea convenire non potuissent, Romae ab senatu et a populo peti debere. Interea et rei publicae et ipsis placere
oportere, si uterque in contione statim iuravisset se triduo proximo exercitum dimissurum. Depositis armis auxiliisque, quibus nunc confiderent,
necessario populi senatusque iudicio fore utrumque contentum. Haec quo facilius Pompeio probari possent, omnes suas terrestres ubique
copias dimissurum . . .
[11] Vibullius eitus Corcyrae non minus necessarium esse existimavit de repentino adventu Caesaris Pompeium fieri certiorem, uti ad id
consilium capere posset, antequam de mandatis agi inciperetur, atque ideo continuato nocte ac die itinere atque omnibus oppidis mutatis ad
celeritatem iumentis ad Pompeium contendit, ut adesse Caesarem nuntiaret. Pompeius erat eo tempore in Candavia iterque ex Macedonia in
hiberna Apolloniam Dyrrachiumque habebat. Sed re nova perturbatus maioribus itineribus Apolloniam petere coepit, ne Caesar orae
maritimae civitates occuparet. At ille eitis militibus eodem die Oricum proficiscitur. Quo cum venisset, L. Torquatus, qui iussu Pompei oppido

praeerat praesidiumque ibi Parthinorum habebat, conatus portis clausis oppidum defendere, cum Graecos murum ascendere atque arma
capere iuberet, illi autem se contra imperium populi Romani pugnaturos esse negarent, oppidani autem etiam sua sponte Caesarem recipere
conarentur, desperatis omnibus auxiliis portas aperuit et se atque oppidum Caesari dedidit incolumisque ab eo conservatus est.
[12] Recepto Caesar Orico nulla interposita mora Apolloniam proficiscitur. Cuius adventu audito L. Staberius, qui ibi praeerat, aquam
comportare in arcem atque eam munire obsidesque ab Apolloniatibus exigere coepit. Illi vero daturos se negare, neque portas consuli
praeclusuros, neque sibi iudicium sumpturos contra atque omnis Italia populusque Romanus indicavisset. Quorum cognita voluntate clam
profugit Apollonia Staberius. Illi ad Caesarem legatos mittunt oppidoque recipiunt. Hos sequuntur Bullidenses, Amantini et reliquae finitimae
civitates totaque Epiros et legatis ad Caesarem missis, quae imperaret, facturos pollicentur.
[13] At Pompeius cognitis his rebus, quae erant Orici atque Apolloniae gestae, Dyrrachio timens diurnis eo nocturnisque itineribus contendit.
Simul Caesar appropinquare dicebatur, tantusque terror incidit eius exercitui, quod properans noctem diei coniunxerat neque iter intermiserat,
ut paene omnes ex Epiro finitimisque regionibus signa relinquerent, complures arma proicerent ac fugae simile iter videretur. Sed cum prope
Dyrrachium Pompeius constitisset castraque metari iussisset, perterrito etiam tum exercitu princeps Labienus procedit iuratque se eum non
deserturum eundemque casum subiturum, quemcumque ei fortuna tribuisset. Hoc idem reliqui iurant legati; tribuni militum centurionesque
sequuntur, atque idem omnis exercitus iurat. Caesar praeoccupato itinere ad Dyrrachium finem properandi facit castraque ad flumen Apsum

ponit in finibus Apolloniatium, ut bene meritae civitates tutae essent praesidio, ibique reliquarum ex Italia legionum adventum exspectare et
sub pellibus hiemare constituit. Hoc idem Pompeius fecit et trans flumen Apsum positis castris eo copias omnes auxiliaque conduxit.
[14] Calenus legionibus equitibusque Brundisii in naves impositis, ut erat praeceptum a Caesare, quantum navium facultatem habebat, naves
solvit paulumque a portu progressus litteras a Caesare accipit, quibus est certior factus portus litoraque omnia classibus adversariorum teneri.
Quo cognito se in portum recipit navesque omnes revocat. Una ex his, quae perseveravit neque imperio Caleni obtemperavit, quod erat sine
militibus privatoque consilio administrabatur, delata Oricum atque a Bibulo expugnata est; qui de servis liberisque omnibus ad impuberes
supplicium sumit et ad unum interficit. Ita exiguo tempore magnoque casu totius exercitus salus constitit.
[15] Bibulus, ut supra demonstratum est, erat cum classe ad Oricum et, sicuti mari portibusque Caesarem prohibebat, ita ipse omni terra
earum regionum prohibebatur; praesidiis enim dispositis omnia litora a Caesare tenebantur, neque lignandi atque aquandi neque naves ad
terram religandi potestas fiebat. Erat res in magna difficultate, summisque angustiis rerum necessariarum premebantur, adeo ut cogerentur
sicuti reliquum commeatum ita ligna atque aquam Corcyra navibus onerariis supportare; atque etiam uno tempore accidit, ut difficilioribus usi
tempestatibus ex pellibus, quibus erant tectae naves, nocturnum excipere rorem cogerentur; quas tamen difficultates patienter atque aequo
animo ferebant neque sibi nudanda litora et relinquendos portus existimabant. Sed cum essent in quibus demonstravi angustiis, ac se Libo
cum Bibulo coniunxisset, loquuntur ambo ex navibus cum M. Acilio et Statio Murco legatis; quorum alter oppidi muris, alter praesidiis

terrestribus praeerat: velle se de maximis rebus cum Caesare loqui, si sibi eius rei facultas detur. Huc addunt pauca rei confirmandae causa,
ut de compositione acturi viderentur. Interim postulant ut sint indutiae, atque ab eis impetrant. Magnum enim, quod afferebant, videbatur, et
Caesarem id summe sciebant cupere, et profectum aliquid Vibulli mandatis existimabatur.
[16] Caesar eo tempore cum legione una profectus ad recipiendas ulteriores civitates et rem frumentariam expediendam, qua angusta
utebatur,erat ad Buthrotum, oppidum oppositum Corcyrae. Ibi certior ab Acilio et Murco per litteras factus de postulatis Libonis et Bibuli
legionem relinquit; ipse Oricum revertitur. Eo cum venisset, evocantur illi ad colloquium. Prodit Libo atque excusat Bibulum, quod is iracundia
summa erat inimicitiasque habebat etiam privatas cum Caesare ex aedilitate et praetura conceptas: ob eam causam colloquium vitasse, ne
res maximae spei maximaeque utilitatis eius iracundia impedirentur. Suam summam esse ac fuisse semper voluntatem, ut componeretur
atque ab armis discederetur, sed potestatem eius rei nullam habere, propterea quod de consilii sententia summam belli rerumque omnium
Pompeio permiserint. Sed postulatis Caesaris cognitis missuros ad Pompeium, atque illum reliqua per se acturum hortantibus ipsis. Interea
manerent indutiae, dum ab illo rediri posset, neve alter alteri noceret. Huc addit pauca de causa et de copiis auxiliisque suis.
[17] Quibus rebus neque tum respondendum Caesar existimavit, neque nunc, ut memoriae prodantur, satis causae putamus. Postulabat
Caesar, ut legatos sibi ad Pompeium sine periculo mittere liceret, idque ipsi fore reciperent aut acceptos per se ad eum perducerent. Quod ad
indutias pertineret, sic belli rationem esse divisam, ut illi classe naves auxiliaque sua impedirent, ipse ut aqua terraque eos prohiberet. Si hoc

sibi remitti vellent, remitterent ipsi de maritimis custodiis; si illud tenerent, se quoque id retenturum. Nihilo minus tamen agi posse de
compositione, ut haec non remitterentur, neque hanc rem illi esse impedimento. Libo neque legatos Caesaris recipere neque periculum
praestare eorum, sed totam rem ad Pompeium reicere: unum instare de indutiis vehementissimeque contendere. Quem ubi Caesar intellexit
praesentis periculi atque inopiae vitandae causa omnem orationem instituisse neque ullam spem aut condicionem pacis afferre, ad reliquam
cogitationem belli sese recepit.
[18] Bibulus multos dies terra prohibitus et graviore morbo ex frigore et labore implicitus, cum neque curari posset neque susceptum officium
deserere vellet, vim morbi sustinere non potuit Eo mortuo ad neminem unum summa imperii redit, sed separatim suam quisque classem ad
arbitrium suum administrabat. Vibullius sedato tumultu, quem repentinus adventus Caesaris concitaverat, ubi primum e re visum est, adhibito
Libone et L. Lucceio et Theophane, quibuscum communicare de maximis rebus Pompeius consueverat, de mandatis Caesaris agere instituit.
Quem ingressum in sermonem Pompeius interpellavit et loqui plura prohibuit. "Quid mihi," inquit, "aut vita aut civitate opus est, quam beneficio
Caesaris habere videbor? cuius rei opinio tolli non poterit, cum in Italiam, ex qua profectus sum, reductus existimabor bello periecto." Ab eis
Caesar haec facta cognovit, qui sermoni interfuerunt; conatus tamen nihilo minus est aliis rationibus per colloquia de pace agere.
[19] Inter bina castra Pompei atque Caesaris unum flumen tantum intererat Apsus, crebraque inter se colloquia milites habebant, neque ullum
interim telum per pactiones loquentium traiciebatur. Mittit P. Vatinium legatum ad ripam ipsam fluminis, qui ea, quae maxime ad pacem
pertinere viderentur, ageret et crebro magna voce pronuntiaret, liceretne civibus ad cives de pace legatos mittere, quod etiam fugitivis ab saltu

Pyrenaeo praedonibusque licuisset, praesertim eum id agerent, ne cives cum civibus armis decertarent? Multa suppliciter locutus est, ut de
sua atque omnium salute debebat, silentioque ab utrisque militibus auditus. Responsum est ab altera parte Aulum Varronem profiteri se altera
die ad colloquium venturum atque una visurum, quemadmodum tuto legati venire et quae vellent exponere possent; certumque ei rei tempus
constituitur. Quo cum esset postero die ventum, magna utrimque multitudo convenit, magnaque erat exspectatio eius rei, atque omnium animi
intenti esse ad pacem videbantur. Qua ex frequentia, Titus Labienus prodit, sed missa oratione de pace, loqui atque altercari cum Vatinio
incipit. Quorum mediam orationem interrumpunt subito undique tela immissa; quae ille obtectus armis militum vitavit; vulnerantur tamen
complures, in his Cornelius Balbus, M. Plotius, L. Tiburtius, centuriones militesque nonnulli. Tum Labienus: "desinite ergo de compositione
loqui; nam nobis nisi Caesaris capite relato pax esse nulla potest."
[20] Eisdem temporibus M. Caelius Rufus praetor causa debitorum suscepta initio magistratus tribunal suum iuxta C. Treboni, praetoris urbani,
sellam collocavit et, si quis appellavisset de aestimatione et de solutionibus, quae per arbitrum fierent, ut Caesar praesens constituerat, fore
auxilio pollicebatur. Sed fiebat aequitate decreti et humanitate Treboni, qui his temporibus clementer et moderate ius dicendum existimabat, ut
reperiri non possent, a quibus initium appellandi nasceretur. Nam fortasse inopiam excusare et calamitatem aut propriam suam aut temporum
queri et difficultates auctionandi proponere etiam mediocris est animi; integras vero tenere possessiones, qui se debere fateantur, cuius animi
aut cuius impudentiae est? Itaque, hoc qui postularet reperiebatur nemo. Atque ipsis, ad quorum commodum pertinebat, durior inventus est

Caelius. Et ab hoc profectus initio, ne frustra ingressus turpem causam videretur, legem promulgavit, ut sexenni die sine usuris creditae
pecuniae solvantur.
[21] Cum resisteret Servilius consul reliquique magistratus, et minus opinione sua efficeret, ad hominum excitanda studia sublata priore lege
duas promulgavit: unam, qua mercedes habitationum annuas conductoribus donavit, aliam tabularum novarum, impetuque multitudinis in C.
Trebonium facto et nonnullis vulneratis eum de tribunali deturbavit. De quibus rebus Servilius consul ad senatum rettulit, senatusque Caelium
ab re publica removendum censuit. Hoc decreto eum consul senatu prohibuit et contionari conantem de rostris deduxit. Ille ignominia et dolore
permotus palam se proficisci ad Caesarem simulavit; clam nuntiis ad Milonem missis, qui Clodio interfecto eo nomine erat damnatus, atque eo
in Italiam evocato, quod magnis muneribus datis gladiatoriae familiae reliquias habebat, sibi coniiunxit atque eum in Thurinum ad sollicitandos
pastores praemisit. Ipse cum Casilinum venisset, unoque tempore signa eius militaria atque arma Capuae essent comprensa et familia
Neapoli visa, quae proditionem oppidi appararet, patefactis consiliis exclusus Capua et periculum veritus, quod conventus arma ceperat atque
eum hostis loco habendum existimabat, consilio destitit atque eo itinere sese avertit.
[22] Interim Milo dimissis circum municipia litteris, se ea, quae faceret, iussu atque imperio facere Pompei, quae mandata ad se per Vibullium
delata essent, quos ex acre alieno laborare arbitrabatur, sollicitabat. Apud quos cum proficere nihil posset, quibusdam solutis ergastulis
Cosam in agro Thurino oppugnare coepit. Eo cum a Q. Pedio praetore cum legione . . . lapide ictus ex muro periit. Et Caelius profectus, ut
dictitabat, ad Caesarem pervenit Thurios. Ubi cum quosdam eius municipii sollicitaret equitibusque Caesaris Gallis atque Hispanis, qui eo

ここはアカデミックな話題を扱う板です

◆以下の話題は板違いです。適切な板に移動して下さい。
　◇受験の話　⇒　大学受験板
　◇学歴の話　⇒　学歴板
　◇慈誠厨の話　⇒　厨房板

praesidii causa missi erant, pecuniam polliceretur, ab his est interfectus. Ita magnarum initia rerum, quae occupatione magistratuum et
temporum sollicitam Italiam habebant, celerem et facilem exitum habuerunt.
[23] Libo profectus ab Orico cum classe, cui praeerat, navium L, Brundisium venit insulamque, quae contra portum Brundisinum est, occupavit,
quod praestare arbitrabatur unum locum, qua necessarius nostris erat egressus, quam omnia litora ac portus custodia clausos teneri. Hic
repentino adventu naves onerarias quasdam nactus incendit et unam frumento onustam abduxit magnumque nostris terrorem iniecit et noctu
militibus ac sagittariis in terram eitis praesidium equitum deiecit et adeo loci opportunitate profecit, uti ad Pompeium litteras mitteret, naves
reliquas, si vellet, subduci et refici iuberet: sua classe auxilia sese Caesaris prohibiturum.
[24] Erat eo tempore Antonius Brundisii; is virtute militum confisus scaphas navium magnarum circiter LX cratibus pluteisque contexit eoque
milites delectos imposuit atque eas in litore pluribus locis separatim disposuit navesque triremes duas, quas Brundisii faciendas curaverat, per
causam exercendorum remigum ad fauces portus prodire iussit. Has cum audacius progressas Libo vidisset, sperans intercipi posse,
quadriremes V ad eas misit. Quae cum navibus nostris appropinquassent, nostri veterani in portum refugiebant: illi studio incitati incautius
sequebantur. Iam ex omnibus partibus subito Antonianae scaphae signo dato se in hostes incitaverunt primoque impeto unam ex his
quadriremibus cum remigibus defensoribusque suis ceperunt, reliquas turpiter refugere coegerunt. Ad hoc detrimentum accessit, ut equitibus
per oram maritimam ab Antonio dispositis aquari prohiberentur. Qua necessitate et ignominia permotus Libo discessit a Brundisio
obsessionemque nostrorum omisit.

[25] Multi iam menses erant et hiems praecipitaverat, neque Brundisio naves legionesque ad Caesarem veniebant. Ac nonnullae eius rei
praetermissae occasiones Caesari videbantur, quod certi saepe flaverant venti, quibus necessario committendum existimabat. Quantoque
eius amplius processerat temporis, tanto erant alacriores ad custodias, qui classibus praeerant, maioremque fiduciam prohibendi habebant, et
crebris Pompei litteris castigabantur, quoniam primo venientem Caesarem non prohibuissent, ut reliquos eius exercitus impedirent, duriusque
cotidie tempus ad transportandum lenioribus ventis exspectabant. Quibus rebus permotus Caesar Brundisium ad suos severius scripsit, nacti
idoneum ventum ne occasionem navigandi dimitterent, sive ad litora Apolloniatium [sive ad Labeatium] cursum dirigere atque eo naves eicere
possent. Haec a custodiis classium loca maxime vacabant, quod se longius a portibus committere non audebant.
[26] Illi adhibita audacia et virtute administrantibus M. Antonio et Fufio Caleno, multum ipsis militibus hortantibus neque ullum periculum pro
salute Caesaris recusantibus nacti austrum naves solvunt atque altero die Apolloniam praetervehuntur. Qui cum essent ex continenti visi,
Coponius, qui Dyrrachii classi Rhodiae praeerat, naves ex portu educit, et cum iam nostris remissiore vento appropinquasset, idem auster
increbuit nostrisque praesidio fuit. Neque vero ille ob eam causam conatu desistebat, sed labore et perseverantia nautarum etiam vim
tempestatis superari posse sperabat praetervectosque Dyrrachium magna vi venti nihilo secius sequebatur. Nostri usi fortunae beneficio
tamen impetum classis timebant, si forte ventus remisisset. Nacti portum, qui appellatur Nymphaeum, ultra Lissum milia passuum III, eo naves
introduxerunt (qui portus ab Africo tegebatur, ab austro non erat tutus) leviusque tempestatis quam classis periculum aestimaverunt. Quo

simulatque introitum est, incredibili felicitate auster, qui per biduum flaverat, in Africum se vertit.
[27] Hic subitam commutationem fortunae videre licuit. Qui modo sibi timuerant, hos tutissimus portus recipiebat; qui nostris navibus periculum
intulerant, de suo timere cogebantur. Itaque tempore commutato tempestas et nostros texit et naves Rhodias afflixit, ita ut ad unam omnes,
constratae numero XVI, eliderentur et naufragio interirent, et ex magno remigum propugnatorumque numero pars ad scopulos allisa
interficeretur, pars ab nostris detraheretur; quos omnes conservatos Caesar domum dimisit.
[28] Nostrae naves duae tardius cursu confecto in noctem coniectae, cum ignorarent, quem locum reliquae cepissent, contra Lissum in ancoris
constiterunt. Has scaphis minoribusque navigiis compluribus immissis Otacilius Crassus, qui Lissi praeerat, expugnare parabat; simul de
deditione eorum agebat et incolumitatem deditis pollicebatur. Harum altera navis CCXX e legione tironum sustulerat, altera ex veterana paulo
minus CC. Hic cognosci licuit, quantum esset hominibus praesidii in animi firmitudine. Tirones enim multitudine navium perterriti et salo
nauseaque confecti iureiurando accepto, nihil eis nocituros hostes, se Otacilio dediderunt; qui omnes ad eum producti contra religionem
iurisiurandi in eius conspectu crudelissime interficiuntur. At veteranae legionis milites, item conflictati et tempestatis et sentinae vitiis, neque ex
pristina virtute remittendum aliquid putaverunt, et tractandis condicionibus et simulatione deditionis extracto primo noctis tempore
gubernatorem in terram navem eicere cogunt, ipsi idoneum locum nacti reliquam noctis partem ibi confecerunt et luce prima missis ad eos ab
Otacilio equitibus, qui eam partem orae maritimae asservabant, circiter CCCC, quique eos armati ex praesidio secuti sunt, se defenderunt et
nonnullis eorum interfectis incolumes se ad nostros receperunt.

[29] Quo facto conventus civium Romanorum, qui Lissum obtinebant, quod oppidum eis antea Caesar attribuerat muniendumque curaverat,
Antonium recepit omnibusque rebus iuvit. Otacilius sibi timens ex oppido fugit et ad Pompeium pervenit. Eitis omnibus copiis Antonius, quarum
erat summa veteranarum trium legionum uniusque tironum et equitum DCCC, plerasque naves in Italiam remittit ad reliquos milites equitesque
transportandos, pontones, quod est genus navium Gallicarum, Lissi relinquit, hoc consilio, ut si forte Pompeius vacuam existimans Italiam eo
traiecisset exercitum, quae opinio erat edita in vulgus, aliquam Caesar ad insequendum facultatem haberet, nuntiosque ad eum celeriter mittit,
quibus regionibus exercitum euisset et quid militum transvexisset.
[30] Haec eodem fere tempore Caesar atque Pompeius cognoscunt. Nam praetervectas Apolloniam Dyrrachiumque naves viderant ipsi, ut iter
secundum eas terra direxerant, sed quo essent eae delatae, primus diebus ignorabant. Cognitaque re diversa sibi ambo consilia capiunt:
Caesar, ut quam primum se cum Antonio coniungeret; Pompeius, ut venientibus in itinere se opponeret, si imprudentes ex insidiis, adoriri
posset,eodemque die uterque eorum ex castris stativis a flumine Apso exercitum educunt: Pompeius clam et noctu, Caesar palam atque
interdiu. Sed Caesari circuitu maiore iter erat longius, adverso flumine, ut vado transire posset; Pompeius, quia expedito itinere flumen ei
transeundum non erat, magnis itineribus ad Antonium contendit atque eum ubi appropinquare cognovit, idoneum locum nactus ibi copias
collocavit suosque omnes in castris continuit ignesque fieri prohibuit, quo occultior esset eius adventus. Haec ad Antonium statim per Graecos
deferuntur. Ille missis ad Caesarem nuntiis unum diem sese castris tenuit; altero die ad eum pervenit Caesar. Cuius adventu cognito

Pompeius, ne duobus circumcluderetur exercitibus, ex eo loco discedit omnibusque copiis ad Asparagium Dyrrachinorum pervenit atque ibi
idoneo loco castra ponit.
[31] His temporibus Scipio detrimentis quibusdam circa montem Amanum acceptis imperatorem se appellaverat. Quo facto civitatibus
tyrannisque magnas imperaverat pecunias, item a publicanis suae provinciae debitam biennii pecuniam exegerat et ab eisdem insequentis
anni mutuam praeceperat equitesque toti provinciae imperaverat. Quibus coactis, finitimis hostibus Parthis post se relictis, qui paulo ante M.
Crassum imperatorem interfecerant et M. Bibulum in obsidione habuerant, legiones equitesque ex Syria deduxerat. Summamque in
sollicitudinem ac timorem Parthici belli provincia cum venisset, ac nonnullae militum voces cum audirentur, sese, contra hostem si ducerentur,
ituros, contra civem et consulem arma non laturos, deductis Pergamum atque in locupletissimas urbes in hiberna legionibus maximas
largitiones fecit et confirmandorum militum causa diripiendas his civitates dedit.
[32] Interim acerbissime imperatae pecuniae tota provincia exigebantur. Multa praeterea generatim ad avaritiam excogitabantur. In capita
singula servorum ac liberorum tributum imponebatur; columnaria, ostiaria, frumentum, milites, arma, remiges, tormenta, vecturae
imperabantur; cuius modo rei nomen reperiri poterat, hoc satis esse ad cogendas pecunias videbatur. Non solum urbibus, sed paene vicis
castellisque singulis cum imperio praeficiebantur. Qui horum quid acerbissime crudelissimeque fecerat, is et vir et civis optimus habebatur.
Erat plena lictorum et imperiorum provincia, differta praefectis atque exactoribus: qui praeter imperatas pecunias suo etiam privato compendio
serviebant; dictitabant enim se domo patriaque expulsos omnibus necessariis egere rebus, ut honesta praescriptione rem turpissimam

ここはアカデミックな話題を扱う板です

◆以下の話題は板違いです。適切な板に移動して下さい。
　◇受験の話　⇒　大学受験板
　◇学歴の話　⇒　学歴板
　◇慈誠厨の話　⇒　厨房板

tegerent. Accedebant ad haec gravissimae usurae, quod in bello plerumque accidere consuevit universis imperatis pecuniis; quibus in rebus
prolationem diei donationem esse dicebant. Itaque aes alienum provinciae eo biennio multiplicatum est. Neque minus ob eam causam civibus
Romanis eius provinciae, sed in singulos conventus singulasque civitates certae pecuniae imperabantur, mutuasque illas ex senatusconsulto
exigi dictitabant; publicanis, ut in Syria fecerant, insequentis anni vectigal promutuum.
[33] Praeterea Ephesi a fano Dianae depositas antiquitus pecunias Scipio tolli iubebat. Certaque eius rei die constituta cum in fanum ventum
esset adhibitis compluribus ordinis senatorii, quos advocaverat Scipio, litterae ei redduntur a Pompeio, mare transisse cum legionibus
Caesarem: properaret ad se cum exercitu venire omniaque posthaberet. His litteris acceptis quos advocaverat dimittit; ipse iter in Macedoniam
parare incipit paucisque post diebus est profectus. Haec res Ephesiae pecuniae salutem attulit.
[34] Caesar Antonii exercitu coniuncto deducta Orico legione, quam tuendae orae maritimae causa posuerat, temptandas sibi provincias
longiusque procedendum existimabat et, cum ad eum ex Thessalia Aetoliaque legati venissent, qui praesidio misso pollicerentur earum
gentium civitates imperata facturas, L. Cassium Longinum cum legione tironum, quae appellabatur XXVII, atque equitibus CC in Thessaliam,
C. Calvisium Sabinum cum cohortibus V paucisque equitibus in Aetoliam misit; maxime eos, quod erant propinquae regiones, de re
frumentaria ut providerent, hortatus est. Cn. Domitium Calvinum cum legionibus duabus, XI et XII, et equitibus D in Macedoniam proficisci
iussit; cuius provinciae ab ea parte, quae libera appellabatur, Menedemus, princeps earum regionum, missus legatus omnium suorum
excellens studium profitebatur.

[35] Ex his Calvisius primo adventu summa omnium Aetolorum receptus voluntate, praesidiis adversariorum Calydone et Naupacto eiectis,
omni Aetolia potitus est. Cassius in Thessaliam cum legione pervenit. Hic cum essent factiones duae, varia voluntate civitatum utebatur:
Hegesaretos, veteris homo potentiae, Pompeianis rebus studebat; Petraeus, summae nobilitatis adulescens, suis ac suorum opibus
Caesarem enixe iuvabat.
[36] Eodemque tempore Domitius in Macedoniam venit; et cum ad eum frequentes civitatum legationes convenire coepissent, nuntiatum est
adesse Scipionem cum legionibus, magna opinione et fama omnium; nam plerumque in novitate rem fama antecedit. Hic nullo in loco
Macedoniae moratus magno impetu tetendit ad Domitium et, cum ab eo milia passuum XX afuisset, subito se ad Cassium Longinum in
Thessaliam convertit. Hoc adeo celeriter fecit, ut simul adesse et venire nuntiaretur, et quo iter expeditius faceret, M. Favonium ad flumen
Aliacmonem, quod Macedoniam a Thessalia dividit, cum cohortibus VIII praesidio impedimentis legionum reliquit castellumque ibi muniri iussit.
Eodem tempore equitatus regis Cotyis ad castra Cassii advolavit, qui circum Thessaliam esse consuerat. Tum timore perterritus Cassius
cognito Scipionis adventu visisque equitibus, quos Scipionis esse arbitrabatur, ad montes se convertit, qui Thessaliam cingunt, atque ex his
locis Ambraciam versus iter facere coepit. At Scipionem properantem sequi litterae sunt consecutae a M. Favonio, Domitium cum legionibus
adesse neque se praesidium, ubi constitutus esset, sine auxilio Scipionis tenere posse. Quibus litteris acceptis consilium Scipio iterque
commutat; Cassium sequi desistit, Favonio auxilium ferre contendit. Itaque die ac nocte continuato itinere ad eum pervenit, tam opportuno
tempore, ut simul Domitiani exercitus pulvis cerneretur, et primi antecursores Scipionis viderentur. Ita Cassio industria Domitii, Favonio
Scipionis celeritas salutem attulit.

[37] Scipio biduum castris stativis moratus ad flumen, quod inter eum et Domitii castra fluebat, Aliacmonem, tertio die prima luce exercitum
vado traducit et castris positis postero die mane copias ante frontem castrorum instruit. Domitius tum quoque sibi dubitandum non putavit, quin
productis legionibus proelio decertaret. Sed cum esset inter bina castra campus circiter milium passuum II, Domitius castris Scipionis aciem
suam subiecit; ille a vallo non discedere perseveravit. Ac tamen aegre retentis Domitianis militibus est factum, ne proelio contenderetur, et
maxime, quod rivus difficilibus ripis subiectus castris Scipionis progressus nostrorum impediebat. Quorum studium alacritatemque pugnandi
cum cognovisset Scipio, suspicatus fore, ut postero die aut invitus dimicare cogeretur aut magna cum infamia castris se contineret, qui magna
exspectatione venisset, temere progressus turpem habuit exitum et noctu ne conclamatis quidem vasis flumen transit atque in eandem partem,
ex qua venerat, redit ibique prope flumen edito natura loco castra posuit. Paucis diebus interpositis noctu insidias equitum collocavit, quo in
loco superioribus fere diebus nostri pabulari consueverant; et cum cotidiana consuetudine Qu. Varus, praefectus equitum Domitii, venisset,
subito illi ex insidiis consurrexerunt. Sed nostri fortiter impetum eorum tulerunt, celeriterque ad suos quisque ordines rediit, atque ultro universi
in hostes impetum fecerunt; ex his circiter LXXX interfectis, reliquis in fugam coniectis, duobus amissis in castra se receperunt.
[38] His rebus gestis Domitius, sperans Scipionem ad pugnam elici posse, simulavit sese angustiis rei frumentariae adductum castra movere,
vasisque militari more conclamatis progressus milia passuum III loco idoneo et occulto omnem exercitum equitatumque collocavit. Scipio ad
sequendum paratus equitum magnam partem ad explorandum iter Domitii et cognoscendum praemisit. Qui cum essent progressi, primaeque

turmae insidias intravissent, ex fremitu equorum illata suspicione ad suos se recipere coeperunt, quique hos sequebantur celerem eorum
receptum conspicati restiterunt. Nostri, cognitis insidiis, ne frustra reliquos exspectarent, duas nacti turmas exceperunt (in his fuit M. Opimius,
praefectus equitum), reliquos omnes aut interfecerunt aut captos ad Domitium deduxerunt.
[39] Deductis orae maritimae praesidiis Caesar, ut supra demonstratum est, III cohortes Orici oppidi tuendi causa reliquit isdemque custodiam
navium longarum tradidit, quas ex Italia traduxerat. Huic officio oppidoque Acilius Caninus legatus praeerat. Is naves nostras interiorem in
portum post oppidum reduxit et ad terram deligavit faucibusque portus navem onerariam submersam obiecit et huic alteram coniunxit; super
quam turrim effectam ad ipsum introitum portus opposuit et militibus complevit tuendamque ad omnes repentinos casus tradidit.
[40] Quibus cognitis rebus Cn. Pompeius filius, qui classi Aegyptiae praeerat, ad Oricum venit submersamque navim remulco multisque
contendens funibus adduxit atque alteram navem, quae erat ad custodiam ab Acilio posita, pluribus aggressus navibus, in quibus ad libram
fecerat turres, ut ex superiore pugnans loco integrosque semper defatigatis submittens et reliquis partibus simul ex terra scalis et classe
moenia oppidi temptans, uti adversariorum manus diduceret, labore et multitudine telorum nostros vicit, deiectisque defensoribus, qui omnes
scaphis excepti refugerant, eam navem expugnavit, eodemque tempore ex altera parte molem tenuit naturalem obiectam, quae paene insulam
oppidum effecerat, et IIII biremes subiectis scutulis impulsas vectibus in interiorem portum traduxit. Ita ex utraque parte naves longas
aggressus, quae erant deligatae ad terram atque inanes, IIII ex his abduxit, reliquas incendit. Hoc confecto negotio D. Laelium ab Asiatica

classe abductum reliquit, qui commeatus Bullide atque Amantia importari in oppidum prohibebat. Ipse Lissum profectus naves onerarias XXX
a M. Antonio relictas intra portum aggressus omnes incendit; Lissum expugnare conatus defendentibus civibus Romanis, qui eius conventus
erant, militibusque, quos praesidii causa miserat Caesar, triduum moratus paucis in oppugnatione amissis re infecta inde discessit.
[41] Caesar, postquam Pompeium ad Asparagium esse cognovit, eodem cum exercitu profectus expugnato in itinere oppido Parthinorum, in
quo Pompeius praesidium habebat, tertio die ad Pompeium pervenit iuxtaque eum castra posuit et postridie eductis omnibus copiis acie
instructa decernendi potestatem Pompeio fecit. Ubi illum suis locis se tenere animadvertit, reducto in castra exercitu aliud sibi consilium
capiendum existimavit. Itaque postero die omnibus copiis magno circuitu difficili angustoque itinere Dyrrachium profectus est sperans
Pompeium aut Dyrrachium compelli aut ab eo intercludi posse, quod omnem commeatum totiusque belli apparatum eo contulisset; ut accidit
Pompeium enim primo ignorans eius consilium, quod diverso ab ea regione itinere profectum videbat, angustiis rei frumentariae compulsum
discessisse existimabat; postea per exploratores certior factus postero die castra movit, breviore itinere se occurrere ei posse sperans. Quod
fore suspicatus Caesar militesque adhortatus, ut aequo animo laborem ferrent, parvam partem noctis itinere intermisso mane Dyrrachium venit,
cum primum agmen Pompei procul cerneretur, atque ibi castra posuit.
[42] Pompeium interclusus Dyrrachio, ubi propositum tenere non potuit, secundo usus consilio edito loco, qui appellatur Petra aditumque habet
navibus mediocrem atque eas a quibusdam protegit ventis, castra communit. Eo partem navium longarum convenire, frumentum
commeatumque ab Asia atque omnibus regionibus, quas tenebat, comportari imperat. Caesar longius bellum ductum iri existimans et de

age

Italicis commeatibus desperans, quod tanta diligentia omni litora a Pompeianis tenebantur, classesque ipsius, quas hieme in Sicilia, Gallia,
Italia fecerat, morabantur, in Epirum rei frumentariae causa Q. Tillium et L. Canuleium legatum misit, quodque hae regiones aberant longius,
locis certis horrea constituit vecturasque frumenti finitimis civitatibus descripsit. Item Lisso Parthinisque et omnibus castellis quod esset
frumenti conquiri iussit. Id erat perexiguum cum ipsius agri natura, quod sunt loca aspera ac montuosa ac plerumque frumento utuntur
importato, tum quod Pompeius haec providerat et superioribus diebus praedae loco Parthinos habuerat frumentumque omne conquisitum
spoliatis effossisque eorum domibus per equites comportarat.
[43] Quibus rebus cognitis Caesar consilium capit ex loci natura. Erant enim circum castra Pompei permulti editi atque asperi colles. Hos
primum praesidiis tenuit castellaque ibi communit. Inde, ut loci cuiusque natura ferebat, ex castello in castellum perducta munitione
circumvallare Pompeium instituit, haec spectans, quod angusta re frumentaria utebatur quodque Pompeius multitudine equitum valebat, quo
minore periculo undique frumentum commeatumque exercitui supportare posset, simul, uti pabulatione Pompeium prohiberet equitatumque
eius ad rem gerendam inutilem efficeret, tertio, ut auctoritatem qua ille maxime apud exteras nationes niti videbatur, minueret, cum fama per
orbem terrarum percrebuisset, illum a Caesare obsideri neque audere proelio dimicare.
[44] Pompeius neque a mari Dyrrachioque discedere volebat, quod omnem apparatum belli, tela, arma, tormenta ibi collocaverat
frumentumque exercitui navibus supportabat, neque munitiones Caesaris prohibere poterat, nisi proelio decertare vellet; quod eo tempore
statuerat non esse faciendum. Relinquebatur, ut extremam rationem belli sequens quam plurimos colles occuparet et quam latissimas

regiones praesidiis teneret Caesarisque copias, quam maxime posset, distineret; idque accidit. Castellis enim XXIIII effectis XV milia passuum
circuitu amplexus hoc spatio pabulabatur; multaque erant intra eum locum manu sata, quibus interim iumenta pasceret. Atque ut nostri
perpetua munitione providebant, ne quo loco erumperent Pompeiani ac nostros post tergum adorirentur, ita illi interiore spatio perpetuas
munitiones efficiebant, ne quem locum nostri intrare atque ipsos a tergo circumvenire possent. Sed illi operibus vincebant, quod et numero
militum praestabant et interiore spatio minorem circuitum habebant. Quaecumque erant loca Caesari capienda, etsi prohibere Pompeius totis
copiis et dimicare non constituerat, tamen suis locis sagittarios funditoresque mittebat, quorum magnum habebat numerum, multique ex
nostris vulnerabantur, magnusque incesserat timor sagittarum, atque omnes fere milites aut ex coactis aut ex centonibus aut ex coriis tunicas
aut tegimenta fecerant, quibus tela vitarent.
[45] In occupandis praesidiis magna vi uterque nitebatur: Caesar, ut quam angustissime Pompeium contineret; Pompeius, ut quam plurimos
colles quam maximo circuitu occuparet, crebraque ob eam causam proelia fiebant. In his cum legio Caesaris nona praesidium quoddam
occupavisset et munire coepisset, huic loco propinquum et contrarium collem Pompeius occupavit nostrosque opere prohibere coepit et, cum
una ex parte prope aequum aditum haberet, primum sagittariis funditoribusque circumiectis, postea levis armaturae magna multitudine missa
tormentisque prolatis munitiones impediebat; neque erat facile nostris uno tempore propugnare et munire. Caesar, cum suos ex omnibus
partibus vulnerari videret, recipere se iussit et loco excedere. Erat per declive receptus. Illi autem hoc acrius instabant neque regredi nostros
patiebantur, quod timore adducti locum relinquere videbantur. Dicitur eo tempore glorians apud suos Pompeius dixisse: non recusare se, quin

nullius usus imperator existimaretur, si sine maximo detrimento legiones Caesaris sese recepissent inde, quo temere essent progressae.
[46] Caesar receptui suorum timens crates ad extremum tumulum contra hostem proferri et adversas locari, intra has mediocri latitudine
fossam tectis militibus obduci iussit locumque in omnes partes quam maxime impediri. Ipse idoneis locis funditores instruxit, ut praesidio
nostris se recipientibus essent. His rebus comparatis legionem reduci iussit. Pompeiani hoc insolentius atque audacius nostros premere et
instare coeperunt cratesque pro munitione obiectas propulerunt, ut fossas transcenderent. Quod cum animadvertisset Caesar, veritus, ne non
reducti, sed reiecti viderentur, maiusque detrimentum caperetur, a medio fere spatio suos per Antonium, qui ei legioni praeerat, cohortatus
tuba signum dari atque in hostes impetum fieri iussit. Milites legionis VIIII subito conspirati pila coniecerunt et ex inferiore loco adversus clivum
incitati cursu praecipites Pompeianos egerunt et terga vertere coegerunt; quibus ad recipiendum crates deiectae longuriique obiecti et
institutae fossae magno impedimento fuerunt. Nostri vero, qui satis habebant sine detrimento discedere, compluribus interfectis V omnino
suorum amissis quietissime se receperunt pauloque citra eum locum aliis comprehensis collibus munitiones perfecerunt.
[47] Erat nova et inusitata belli ratio cum tot castellorum numero tantoque spatio et tantis munitionibus et toto obsidionis genere, tum etiam
reliquis rebus. Nam quicumque alterum obsidere conati sunt, perculsos atque infirmos hostes adorti aut proelio superatos aut aliqua
offensione permotos continuerunt, cum ipsi numero equitum militumque praestarent; causa autem obsidionis haec fere esse consuevit, ut
frumento hostes prohiberent. At tum integras atque incolumes copias Caesar inferiore militum numero continebat, cum illi omnium rerum copia

abundarent; cotidie enim magnus undique navium numerus conveniebat, quae commeatum supportarent, neque ullus flare ventus poterat,
quin aliqua ex parte secundum cursum haberent. Ipse autem consumptis omnibus longe lateque frumentis summis erat in angustiis. Sed
tamen haec singulari patientia milites ferebant. Recordabantur enim eadem se superiore anno in Hispania perpessos labore et patientia
maximum bellum confecisse, meminerant ad Alesiam magnam se inopiam perpessos, multo etiam maiorem ad Avaricum, maximarum
gentium victores discessisse. Non illi hordeum cum daretur, non legumina recusabant; pecus vero cuius rei summa erat ex Epiro copia, magno
in honore habebant.
[48] Est autem genus radicis inventum ab eis, qui fuerant vacui ab operibus, quod appellatur chara, quod admixtum lacte multum inopiam
levabat. Id ad similitudinem panis efficiebant. Eius erat magna copia. Ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris
obiectarent, vulgo in eos iaciebant, ut spem eorum minuerent.
[49] Iamque frumenta maturescere incipiebant, atque ipsa spes inopiam sustentabat, quod celeriter se habituros copiam confidebant;
crebraeque voces militum in vigiliis colloquiisque audiebantur, prius se cortice ex arboribus victuros, quam Pompeium e manibus dimissuros.
Libenter etiam ex perfugis cognoscebant equos eorum tolerari, reliqua vero iumenta interisse; uti autem ipsos valetudine non bona, cum
angustiis loci et odore taetro ex multitudine cadaverum et cotidianis laboribus insuetos operum, tum aquae summa inopia affectos. Omnia
enim flumina atque omnes rivos, qui ad mare pertinebant, Caesar aut averterat aut magnis operibus obstruxerat, atque ut erant loca montuosa
et aspera, angustias vallium sublicis in terram demissis praesaepserat terramque aggesserat, ut aquam contineret. Itaque illi necessario loca
sequi demissa ac palustria et puteos fodere cogebantur atque hunc laborem ad cotidiana opera addebant; qui tamen fontes a quibusdam

praesidiis aberant longius et celeriter aestibus exarescebant. At Caesaris exercitus optima valetudine summaque aquae copia utebatur, tum
commeatus omni genere praeter frumentum abundabat; quibus cotidie melius succedere tempus maioremque spem maturitate frumentorum
proponi videbant.
[50] In novo genere belli novae ab utrisque bellandi rationes reperiebantur. Illi, cum animadvertissent ex ignibus noctu cohortes nostras ad
munitiones excubare, silentio aggressi universi intra multitudinem sagittas coniciebant et se confestim ad suos recipiebant. Quibus rebus nostri
usu docti haec reperiebant remedia, ut alio loco ignes facerent . . .
[51] Interim certior factus P. Sulla, quem discedens catris praefecerat Caesar, auxillo cohorti venit cum legionibus duabus; cuius adventu facile
sunt repulsi Pompeiani. Neque vero conspectum aut impetum nostrorum tulerunt, primisque deiectis reliqui se verterunt et loco cesserunt. Sed
insequentes nostros, ne longius prosequerentur, Sulla revocavit. At plerique existimant, si acrius insequi voluisset, bellum eo die potuisse finire.
Cuius consilium reprehendendum non videtur. Aliae enim sunt legati partes atque imperatoris: alter omnia agere ad praescriptum, alter libere
ad summam rerum consulere debet. Sulla a Caesare in castris relictus liberatis suis hoc fuit contentus neque proelio decertare voluit, quae res
tamen fortasse aliquem reciperet casum, ne imperatorias sibi partes sumpsisse videretur. Pompeianis magnam res ad receptum difficultatem
afferebat. Nam ex iniquo progressi loco in summo constiterant; si per declive sese reciperent, nostros ex superiore insequentes loco
verebantur; neque multum ad solis occasum temporis supererat; spe enim conficiendi negotii prope in noctem rem duxerant. Ita necessario
atque ex tempore capto consilio Pompeius tumulum quendam occupavit, qui tantum aberat a nostro castello, ut telum tormento missum adigi

non posset. Hoc consedit loco atque eum communivit omnesque ibi copias continuit.
[52] Eodem tempore duobus praeterea locis pugnatum est: nam plura castella Pompeius pariter distinendae manus causa temptaverat, ne ex
proximis praesidiis succurri posset. Uno loco Volcatius Tullus impetum legionis sustinuit cohortibus tribus atque eam loco depulit; altero
Germani munitiones nostras egressi compluribus interfectis sese ad suos incolumes receperunt.
[53] Ita uno die VI proeliis factis, tribus ad Dyrrachium, tribus ad munitiones, cum horum omnium ratio haberetur, ad duorum milium numero ex
Pompeianis cecidisse reperiebamus, evocatos centurionesque complures (in eo fuit numero Valerius Flaccus, L. filius, eius, qui praetor Asiam
obtinuerat); signaque sunt militaria sex relata. Nostri non amplius XX omnibus sunt proeliis desiderati. Sed in castello nemo fuit omnino militum,
quin vulneraretur, quattuorque ex una cohorte centuriones oculos amiserunt. Et cum laboris sui periculique testimonium afferre vellent, milia
sagittarum circiter XXX in castellum coniecta Caesari renumeraverunt, scutoque ad eum relato Scaevae centurionis inventa sunt in eo
foramina CXX. Quem Caesar, ut erat de se meritus et de re publica, donatum milibus CC collaudatumque ab octavis ordinibus ad primipilum
se traducere pronuntiavit (eius enim opera castellum magna ex parte conservatum esse constabat) cohortemque postea duplici stipendio,
frumento, veste, cibariis militaribusque donis amplissime donavit
[54] Pompeius noctu magnis additis munitionibus reliquis diebus turres exstruxit, et in altitudinem pedum XV effectis operibus vineis eam
partem castrorum obtexit, et quinque intermissis diebus alteram noctem subnubilam nactus obstructis omnibus castrorum portis et ad
impediendum obicibus obiectis tertia inita vigilia silentio exercitum eduxit et se in antiquas munitiones recepit.

[55] Omnibus deinceps diebus Caesar exercitum in aciem aequum in locum produxit, si Pompeius proelio decertare vellet, ut paene castris
Pompei legiones subiceret; tantumque a vallo eius prima acies aberat, uti ne telum tormento adigi posset. Pompeius autem, ut famam
opinionemque hominum teneret, sic pro castris exercitum constituebat, ut tertia acies vallum contingeret, omnis quidem instructus exercitus
telis ex vallo coniectis protegi posset.
[56] Aetolia, Acarnania, Amphilochis per Cassium Longinum et Calvisium Sabinum, ut demonstravimus, receptis temptandam sibi Achaiam ac
paulo longius progrediendum existimabat Caesar. Itaque eo Calenum misit eique Sabinum et Cassium cum cohortibus adiungit. Quorum
cognito adventu Rutilius Lupus, qui Achaiam missus a Pompeio obtinebat, Isthmum praemunire instituit, ut Achaia Fufium prohiberet. Calenus
Delphos, Thebas, Orchomenum voluntate ipsarum civitatium recepit, nonnullas urbes per vim expugnavit, reliquas civitates circummissis
legationibus amicitia Caesari conciliare studebat. In his rebus fere erat Fufius occupatus.
[57] Haec cum in Achaia atque apud Dyrrachium gererentur, Scipionemque in Macedoniam venisse constaret, non oblitus pristini instituti
Caesar mittit ad eum A. Clodium, suum atque illius familiarem, quem ab illo traditum initio et commendatum in suorum necessariorum numero
habere instituerat. Huic dat litteras mandataque ad eum; quorum haec erat summa: sese omnia de pace expertum nihil adhuc effecisse: hoc
arbitrari vitio factum eorum, quos esse auctores eius rei voluisset, quod sua mandata perferre non opportuno tempore ad Pompeium
vererentur. Scipionem ea esse auctoritate, ut non solum libere quae probasset exponere, sed etiam ex magna parte compellere atque
errantem regere posset; praeesse autem suo nomine exercitui, ut praeter auctoritatem vires quoque ad coercendum haberet. Quod si fecisset,

quietem Italiae, pacem provinciarum, salutem imperii uni omnes acceptam relaturos. Haec ad eum mandata Clodius refert ac primis diebus, ut
videbatur, libenter auditus reliquis ad colloquium non admittitur, castigato Scipione a Favonio, ut postea confecto bello reperiebamus,
infectaque re sese ad Caeaarem recepit.
[58] Caesar, quo facilius equitatum Pompeianum ad Dyrrachium contineret et pabulatione prohiberet, aditus duos, quos esse angustos
demonstravimus, magnis operibus praemunivit castellaque his locis posuit. Pompeius, ubi nihil profici equitatu cognovit, paucis intermissis
diebus rursus eum navibus ad se intra munitiones recipit. Erat summa inopia pabuli, adeo ut foliis ex arboribus strictis et teneris harundinum
radicibus contusis equos alerent (frumenta enim, quae fuerant intra munitiones sata, consumpserant); cogebantur Corcyra atque Acarnania
longo interiecto navigationis spatio pabulum supportare, quodque erat eius rei minor copia, hordeo adaugere atque his rationibus equitatum
tolerare. Sed postquam non modo hordeum pabulumque omnibus locis herbaeque desectae, sed etiam frons ex arboribus deficiebat, corruptis
equis macie conandum sibi aliquid Pompeius de eruptione existimavit.
[59] Erant apud Caesarem in equitum numero Allobroges duo fratres, Raucillus et Egus, Adbucilli filii, qui principatum in civitate multis annis
obtinuerat, singulari virtute homines, quorum opera Caesar omnibus Gallicis bellis optima fortissimaque erat usus. His domi ob has causas
amplissimos magistratus mandaverat atque eos extra ordinem in senatum legendos curaverat agrosque in Gallia ex hostibus captos
praemiaque rei pecuniariae magna tribuerat locupletesque ex egentibus fecerat. Hi propter virtutem non solum apud Caesarem in honore
erant, sed etiam apud exercitum cari habebantur; sed freti amicitia Caesaris et stulta ac barbara arrogantia elati despiciebant suos

stipendiumque equitum fraudabant et praedam omnem domum avertebant. Quibus illi rebus permoti universi Caesarem adierunt palamque de
eorum iniuriis sunt questi et ad cetera addiderunt falsum ab his equitum numerum deferri, quorum stipendium averterent.
[60] Caesar neque tempus illud animadversionis esse existimans et multa virtuti eorum concedens rem totam distulit; illos secreto castigavit,
quod quaestui equites haberent, monuitque, ut ex sua amicitia omnia exspectarent et ex praeteritis suis officiis reliqua sperarent. Magnam
tamen haec res illis offensionem et contemptionem ad omnes attulit, idque ita esse cum ex aliorum obiectationibus tum etiam ex domestico
iudicio atque animi conscientia intellegebant. Quo pudore adducti et fortasse non se liberari, sed in aliud tempus reservari arbitrati discedere a
nobis et novam temptare fortunam novasque amicitias experiri constituerunt. Et cum paucis collocuti clientibus suis, quibus tantum facinus
committere audebant, primum conati sunt praefectum equitum C. Volusenum interficere, ut postea bello confecto cognitum est, ut cum munere
aliquo perfugisse ad Pompeium viderentur; postquam id difficilius visum est neque facultas perficiendi dabatur, quam maximas potuerunt
pecunias mutuati, proinde ac si suis satisfacere et fraudata restituere vellent, multis coemptis equis ad Pompeium transierunt cum eis, quos
sui consilii participes habebant.
[61] Quos Pompeius, quod erant honesto loco nati et instructi liberaliter magnoque comitatu et multis iumentis venerant virique fortes
habebantur et in honore apud Caesarem fuerant, quodque novum et praeter consuetudinem acciderat, omnia sua praesidia circumduxit atque
ostentavit. Nam ante id tempus nemo aut miles aut eques a Caesare ad Pompeium transierat, cum paene cotidie a Pompeio ad Caesarem
perfugerent, vulgo vero universi in Epiro atque Aetolia conscripti milites earumque regionum omnium, quae a Caesare tenebantur. Sed hi

cognitis omnibus rebus, seu quid in munitionibus perfectum non erat, seu quid a peritioribus rei militaris desiderari videbatur, temporibusque
rerum et spatiis locorum, custodiarum varia diligentia animadversa, prout cuiusque eorum, qui negotiis praeerant, aut natura aut studium
ferebat, haec ad Pompeium omnia detulerunt.
[62] Quibus ille cognitis rebus eruptionisque iam ante capto consilio, ut demonstratum est, tegimenta galeis milites ex viminibus facere atque
aggerem iubet comportare. His paratis rebus magnum numerum levis armaturae et sagittariorum aggeremque omnem noctu in scaphas et
naves actuarias imponit et de media nocte cohortes LX ex maximis castris praesidiisque deductas ad eam partem munitionum ducit, quae
pertinebant ad mare longissimeque a maximis castris Caesaris aberant. Eodem naves, quas demonstravimus, aggere et levis armaturae
militibus completas, quasque ad Dyrrachium naves longas habebat, mittit et, quid a quoque fieri velit, praecipit. Ad eas munitiones Caesar
Lentulum Marcellinum quaestorem cum legione VIIII positum habebat. Huic, quod valetudine minus commoda utebatur, Fulvium Postumum
adiutorem submiserat.
[63] Erat eo loco fossa pedum XV et vallum contra hostem in altitudinem pedum X, tantundemque eius valli agger in latitudinem patebat: ab eo
intermisso spatio pedum DC alter conversus in contrariam partem erat vallus humiliore paulo munitione. Hoc enim superioribus diebus timens
Caesar, ne navibus nostri circumvenirentur, duplicem eo loco fecerat vallum, ut, si ancipiti proelio dimicaretur, posset resisti. Sed operum
magnitudo et continens omnium dierum labor, quod milium passuum in circuitu XVII munitiones erat complexus, perficiendi spatium non dabat.
Itaque contra mare transversum vallum, qui has duas munitiones coniungeret, nondum perfecerat. Quae res nota erat Pompeio delata per

Allobrogas perfugas, magnumque nostris attulerat incommodum. Nam ut ad mare duo cohortes nonae legionis excubuerant, accessere subito
prima luce Pompeiani; simul navibus circumvecti milites in exteriorem vallum tela iaciebant, fossaeque aggere complebantur, et legionarii
interioris munitionis defensores scalis admotis tormentis cuiusque generis telisque terrebant, magnaque multitudo sagittariorum ab utraque
parte circumfundebatur. Multum autem ab ictu lapidum, quod unum nostris erat telum, viminea tegimenta galeis imposita defendebant. Itaque
cum omnibus rebus nostri premerentur atque aegre resisterent animadversum est vitium munitionis, quod supra demonstratum est, atque inter
duos vallos, qua perfectum opus non erat, Pompeiani navibus eiti in aversos nostros impetum fecerunt atque ex utraque munitione deiectos
terga vertere coegerunt
[64] Hoc tumultu nuntiato Marcellinus cohortes subsidio nostris laborantibus submittit ex castris; quae fugientes conspicatae neque illos suo
adventu confirmare potuerunt neque ipsae hostium impetum tulerunt. Itaque quodcumque addebatur subsidii, id corruptum timore fugientium
terrorem et periculum augebat; hominum enim multitudine receptus impediebatur. In eo proelio cum gravi vulnere esset affectus aquilifer et a
viribus deficeretur, conspicatus equites nostros, "hanc ego," inquit, "et vivus multos per annos magna diligentia defendi et nunc moriens
eadem fide Caesari restituo. Nolite, obsecro, committere, quod ante in exercitu Caesaris non accidit, ut rei militaris dedecus admittatur,
incolumemque ad eum deferte." Hoc casu aquila conservatur omnibus primae cohortis centurionibus interfectis praeter principem priorem.
[65] Iamque Pompeiani magna caede nostrorum castris Marcellini appropinquabant non mediocri terrore illato reliquis cohortibus, et M.
Antonius, qui proximum locum praesidiorum tenebat, ea re nuntiata cum cohortibus XII descendens ex loco superiore cernebatur. Cuius

adventus Pompeianos compressit nostrosque firmavit, ut se ex maximo timore colligerent. Neque multo post Caesar significatione per castella
fumo facta, ut erat superioris temporis consuetudo, deductis quibusdam cohortibus ex praesidiis eodem venit. Qui cognito detrimento eum
animadvertisset Pompeium extra munitiones egressum, castra secundum mare munire, ut libere pabulari posset nec minus aditum navibus
haberet, commutata ratione belli, quoniam propositum non tenuerat, castra iuxta Pompeium munire iussit.
[66] Qua perfecta munitione animadversum est a speculatoribus Caesaris, cohortes quasdam, quod instar legionis videretur, esse post silvam
et in vetera castra duci. Castrorum sic situs erat. Superioribus diebus nona Caesaris legio, cum se obiecisset Pompeianis copiis atque opere,
ut demonstravimus, circummuniret, castra eo loco posuit. Haec silvam quandam contingebant neque longius a mari passibus CCC aberant.
Post mutato consilio quibusdam de causis Caesar paulo ultra eum locum castra transtulit, paucisque intermissis diebus eadem Pompeius
occupaverat et, quod eo loco plures erat legiones habiturus, relicto interiore vallo maiorem adiecerat munitionem. Ita minora castra inclusa
maioribus castelli atque arcis locum obtinebant. Item ab angulo castrorum sinistro munitionem ad flumen perduxerat circiter passus CCCC,
quo liberius a periculo milites aquarentur. Sed is quoque mutato consilio quibusdam de causis, quas commemorari necesse non est, eo loco
excesserat. Ita complures dies inania manserant castra; munitiones quidem omnes integrae erant.
[67] Eo signa legionis illata speculatores Caesari renuntiarunt. Hoc idem visum ex superioribus quibusdam castellis confirmaverunt. Is locus
aberat a novis Pompei castris circiter passus quingentos. Hanc legionem sperans Caesar se opprimere posse et cupiens eius diei
detrimentum sarcire, reliquit in opere cohortes duas, quae speciem munitionis praeberent; ipse diverso itinere quam potuit occultissime

reliquas cohortes, numero XXXIII, in quibus erat legio nona multis amissis centurionibus deminutoque militum numero, ad legionem Pompei
castraque minora duplici acie eduxit. Neque eum prima opinio fefellit. Nam et pervenit prius, quam Pompeius sentire posset, et tametsi erant
munitiones castrorum magnae, tamen sinistro cornu, ubi erat ipse, celeriter aggressus Pompeianos ex vallo deturbavit. Erat obiectus portis
ericius. Hic paulisper est pugnatum, cum irrumpere nostri conarentur, illi castra defenderent, fortissime T. Pulieone, cuius opera proditum
exercitum C. Antoni demonstravimus, eo loco propugnante. Sed tamen nostri virtute vicerunt excisoque ericio primo in maiora castra, post
etiam in castellum, quod erat inclusum maioribus castris, irruperunt, quo pulsa legio sese receperat, et nonnullos ibi repugnantes interfecerunt.
[68] Sed fortuna, quae plurimum potest cum in reliquis rebus tum praecipue in bello, parvis momentis magnas rerum commutationes efficit; ut
tum accidit. Munitionem, quam pertinere a castris ad flumen supra demonstravimus, dextri Caesaris cornu cohortes ignorantia loci sunt
secutae, cum portam quaererent castrorumque eam munitionem esse arbitrarentur. Quod cum esset animadversum coniunctam esse flumini,
prorutis munitionibus defendente nullo transcenderunt, omnisque noster equitatus eas cohortes est secutus.
[69] Interim Pompeius hac satis longa interiecta mora et re nuntiata V legiones ab opere deductas subsidio suis duxit, eodemque tempore
equitatus eius nostris equitibus appropinquabat, et acies instructa a nostris, qui castra occupaverant, cernebatur, omniaque sunt subito mutata.
Legio Pompeiana celeris spe subsidii confirmata ab decumana porta resistere conabatur atque ultro in nostros impetum faciebat. Equitatus
Caesaris, quod angusto itinere per aggeres ascendebat, receptui suo timens initium fugae faciebat. Dextrum cornu, quod erat a sinistro

seclusum, terrore equitum animadverso, ne intra munitionem opprimeretur, ea parte, quam proruerat, sese recipiebat, ac plerique ex his, ne in
angustias inciderent, ex X pedum munitione se in fossas praecipitabant, primisque oppressis reliqui per horum corpora salutem sibi atque
exitum pariebant. Sinistro cornu milites, cum ex vallo Pompeium adesse et suos fugere cernerent, veriti, ne angustiis intercluderentur, cum
extra et intus hostem haberent, eodem, quo venerant, receptu sibi consulebant, omniaque erant tumultus, timoris, fugae plena, adeo ut, cum
Caesar signa fugientium manu prenderet et consistere iuberet, alii admissis equis eodem cursu confugerent, alii metu etiam signa dimitterent,
neque quisquam omnino consisteret.
[70] His tantis malis haec subsidia succurrebant, quo minus omnis deleretur exercitus, quod Pompeius insidias timens, credo, quod haec
praeter spem acciderant eius, qui paulo ante ex castris fugientes suos conspexerat, munitionibus appropinquare aliquamdiu non audebat,
equitesque eius angustis spatiis atque his ab Caesaris militibus occupatis ad insequendum tardabantur. Ita parvae res magnum in utramque
partem momentum habuerunt. Munitiones enim a castris ad flumen perductae expugnatis iam castris Pompei prope iam expeditam Caesaris
victoriam interpellaverunt, eadem res celeritate insequentium tardata nostris salutem attulit.
[71] Duobus his unius diei proeliis Caesar desideravit milites DCCCCLX et notos equites Romanos Tuticanum Gallum, senatoris filium, C.
Fleginatem Placentia, A. Granium Puteolis, M. Sacrativirum Capua, tribunos militum et centuriones XXXII; sed horum omnium pars magna in
fossis munitionibusque et fluminis ripis oppressa suorum in terrore ac fuga sine ullo vulnere interiit; signaque sunt militaria amissa XXXII.
Pompeius eo proelio imperator est appellatus. Hoc nomen obtinuit atque ita se postea salutari passus est, sed neque in litteris scribere est

solitus, neque in fascibus insignia laureae praetulit. At Labienus, cum ab eo impetravisset, ut sibi captivos tradi iuberet, omnes productos
ostentationis, ut videbatur, causa, quo maior perfugae fides haberetur, commilitones appellans et magna verborum contumelia interrogans,
solerentne veterani milites fugere, in omnium conspectu interfecit.
[72] His rebus tantum fiduciae ac spiritus Pompeianis accessit, ut non de ratione belli cogitarent, sed vicisse iam viderentur. Non illi paucitatem
nostrorum militum, non iniquitatem loci atque angustias praeoccupatis castris et ancipitem terrorem intra extraque munitiones, non abscisum in
duas partes exercitum, cum altera alteri auxilium ferre non posset, causae fuisse cogitabant. Non ad haec addebant non concursu acri facto,
non proelio dimicatum, sibique ipsos multitudine atque angustiis maius attulisse detrimentum, quam ab hoste accepissent. Non denique
communes belli casus recordabantur, quam parvulae saepe causae vel falsae suspicionis vel terroris repentini vel obiectae religionis magna
detrimenta intulissent, quotiens vel ducis vitio vel culpa tribuni in exercitu esset offensum; sed, proinde ac si virtute vicissent, neque ulla
commutatio rerum posset accidere, per orbem terrarum fama ac litteris victoriam eius diei concelebrabant.
[73] Caesar a superioribus consiliis depulsus omnem sibi commutandam belli rationem existimavit. Itaque uno tempore praesidiis omnibus
deductis et oppugnatione dimissa coactoque in unum locum exercitu contionem apud milites habuit hortatusque est, ne ea, quae accidissent,
graviter ferrent neve his rebus terrerentur multisque secundis proeliis unum adversum et id mediocre opponerent. Habendam fortunae gratiam,
quod Italiam sine aliquo vulnere cepissent, quod duas Hispanias bellicosissimorum hominum peritissimis atque exercitatissimis ducibus

pacavissent, quod finitimas frumentariasque provincias in potestatem redegissent; denique recordari debere, qua felicitate inter medias
hostium classes oppletis non solum portibus, sed etiam litoribus omnes incolumes essent transportati. Si non omnia caderent secunda,
fortunam esse industria sublevandam. Quod esset acceptum detrimenti, cuiusvis potius quam suae culpae debere tribui. Locum se aequum ad
dimicandum dedisse, potitum esse hostium castris, expulisse ac superasse pugnantes. Sed sive ipsorum perturbatio sive error aliquis sive
etiam fortuna partam iam praesentemque victoriam interpellavisset, dandam omnibus operam, ut acceptum incommodum virtute sarciretur.
Quod si esset factum, futurum, uti ad Gergoviam contigisset, ut detrimentum in bonum verteret, atque qui ante dimicare timuissent, ultro se
proelio offerrent.
[74] Hac habita contione nonnullos signiferos ignominia notavit ac loco movit. Exercitui quidem omni tantus incessit ex incommodo dolor
tantumque studium infamiae sarciendae, ut nemo aut tribuni aut centurionis imperium desideraret, et sibi quisque etiam poenae loco graviores
imponeret labores, simulque omnes arderent cupiditate pugnandi, cum superioris etiam ordinis nonnulli ratione permoti manendum eo loco et
rem proelio committendam existimarent. Contra ea Caesar neque satis militibus perterritis confidebat spatiumque interponendum ad
recreandos animos putabat, et relictis munitionibus magnopere rei frumentariae timebat.
[75] Itaque nulla interposita mora sauciorum modo et aegrorum habita ratione impedimenta omnia silentio prima nocte ex castris Apolloniam
praemisit. Haec conquiescere ante iter confectum vetuit. His una legio missa praesidio est. His explicitis rebus duas in castris legiones retinuit,
reliquas de quarta vigilia compluribus portis eductas eodem itinere praemisit parvoque spatio intermisso, ut et militare institutum servaretur, et

quam serissime eius profectio cognosceretur conclamari iussit statimque egressus et novissimum agmen consecutus celeriter ex conspectu
castrorum discessit. Neque vero Pompeius cognito consilio eius moram ullam ad insequendum intulit; sed eodem spectans, si itinere
impeditos perterritos deprehendere posset, exercitum e castris eduxit equitatumque praemisit ad novissimum agmen demorandum, neque
consequi potuit, quod multum expedito itinere antecesserat Caesar. Sed cum ventum esset ad flumen Genusum, quod ripis erat impeditis,
consecutus equitatus novissimos proelio detinebat. Huic suos Caesar equites opposuit expeditosque antesignanos admiscuit CCCC; qui
tantum profecerunt, ut equestri proelio commisso pellerent omnes compluresque interficerent ipsique incolumes se ad agmen reciperent.
[76] Confecto iusto itinere eius diei Caesar traductoque exercitu flumen Genusum veteribus suis in castris contra Asparagium consedit
militesque omnes intra vallum continuit equitatumque per causam pabulandi emissum confestim decumana porta in castra se recipere iussit.
Simili ratione Pompeius confecto eius diei itinere in suis veteribus castris ad Asparagium consedit. Eius milites, quod ab opere integris
munitionibus vacabant, alii lignandi pabulandique causa longius progrediebantur, alii, quod subito consilium profectionis ceperant magna parte
impedimentorum et sarcinarum relicta, ad haec repetenda invitati propinquitate superiorum castrorum, depositis in contubernio armis, vallum
relinquebant. Quibus ad sequendum impeditis Caesar, quod fore providerat, meridiano fere tempore signo profectionis dato exercitum educit
duplicatoque eius diei itinere VIII milia passuum ex eo loco procedit; quod facere Pompeius discessu militum non potuit.
[77] Postero die Caesar similiter praemissis prima nocte impedimentis de quarta vigilia ipse egreditur, ut, si qua esset imposita dimicandi

necessitas, subitum casum expedito exercitu subiret. Hoc idem reliquis fecit diebus. Quibus rebus perfectum est, ut altissimis fluminibus atque
impeditissimis itineribus nullum acciperet incommodum. Pompeius primi diei mora illata et reliquorum dierum frustra labore suscepto, cum se
magnis itineribus extenderet et praegressos consequi cuperet, quarto die finem sequendi fecit atque aliud sibi consilium capiendum
existimavit.
[78] Caesari ad saucios deponendos, stipendium exercitui dandum, socios confirmandos, praesidium urbibus relinquendum necesse erat adire
Apolloniam. Sed his rebus tantum temporis tribuit, quantum erat properanti necesse; timens Domitio, ne adventu Pompei praeoccuparetur, ad
eum omni celeritate et studio incitatus ferebatur. Totius autem rei consilium his rationibus explicabat, ut, si Pompeius eodem contenderet,
abductum illum a mari atque ab eis copiis, quas Dyrrachii comparaverat, abstractum pari condicione belli secum decertare cogeret; si in Italiam
transiret, coniuncto exercitu cum Domitio per Illyricum Italiae subsidio proficisceretur; si Apolloniam Oricumque oppugnare et se omni maritima
ora excludere conaretur, obsesso Scipione necessario illum suis auxilium ferre cogeret. Itaque praemissis nuntiis ad Cn. Domitium Caesar ei
scripsit et, quid fieri vellet, ostendit, praesidioque Apolloniae cohortibus IIII, Lissi I, III Orici relictis, quique erant ex vulneribus aegri depositis,
per Epirum atque Athamaniam iter facere coepit. Pompeius quoque de Caesaris consilio coniectura iudicans ad Scipionem properandum sibi
existimabat: si Caesar iter illo haberet, ut subsidium Scipioni ferret; si ab ora maritima Oricoque discedere nollet, quod legiones equitatumque
ex Italia exspectaret, ipse ut omnibus copiis Domitium aggrederetur.
[79] His de causis uterque eorum celeritati studebat, et suis ut esset auxilio, et ad opprimendos adversarios ne occasioni temporis deesset.

Sed Caesarem Apollonia a directo itinere averterat; Pompeius per Candaviam iter in Macedoniam expeditum habebat. Accessit etiam ex
improviso aliud incommodum, quod Domitius, qui dies complures castris Scipionis castra collata habuisset, rei frumentariae causa ab eo
discesserat et Heracliam, quae est subiecta Candaviae, iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere Pompeio videretur. Haec ad id tempus
Caesar ignorabat. Simul a Pompeio litteris per omnes provincias civitatesque dimissis proelio ad Dyrrachium facto latius inflatiusque multo,
quam res erat gesta, fama percrebuerat, pulsum fugere Caesarem paene omnibus copiis amissis; haec itinera infesta reddiderat, haec
civitates nonnullas ab eius amicitia avertebat. Quibus accidit rebus, ut pluribus dimissi itineribus a Caesare ad Domitium et a Domitio ad
Caesarem nulla ratione iter conficere possent. Sed Allobroges, Raucilli atque Egi familiares, quos perfugisse ad Pompeium demonstravimus,
conspicati in itinere exploratores Domitii, seu pristina sua consuetudine, quod una in Gallia bella gesserant, seu gloria elati cuncta, ut erant
acta, euerunt et Caesaris profectionem et adventum Pompei docuerunt. A quibus Domitius certior factus vix IIII horarum spatio antecedens
hostium beneficio periculum vitavit et ad Aeginium, quod est oppidum obiectum Thessaliae, Caesari venienti occurrit.
[80] Coniuncto exercitu Caesar Gomphos pervenit, quod est oppidum primum Thessaliae venientibus ab Epiro; quae gens paucis ante
mensibus ultro ad Caesarem legatos miserat, ut suis omnibus facultatibus uteretur, praesidiumque ab eo militum petierat. Sed eo fama iam
praecurrerat, quam supra docuimus, de proelio Dyrrachino, quod multis auxerat partibus. Itaque Androsthenes, praetor Thessaliae, cum se
victoriae Pompei comitem esse mallet quam socium Caesaris in rebus adversis, omnem ex agris multitudinem servorum ac liberorum in

oppidum cogit portasque praecludit et ad Scipionem Pompeiumque nuntios mittit, ut sibi subsidio veniant: se confidere munitionibus oppidi, si
celeriter succurratur; longinquam oppugnationem sustinere non posse. Scipio discessu exercituum ab Dyrrachio cognito Larisam legiones
adduxerat; Pompeius nondum Thessaliae appropinquabat. Caesar castris munitis scalas musculosque ad repentinam oppugnationem fieri et
crates parari iussit. Quibus rebus effectis cohortatus milites docuit, quantum usum haberet ad sublevandam omnium rerum inopiam potiri
oppido pleno atque opulento, simul reliquis civitatibus huius urbis exemplo inferre terrorem et id fieri celeriter, priusquam auxilia concurrerent.
Itaque usus singulari militum studio eodem, quo venerat, die post horam nonam oppidum altissimis moenibus oppugnare aggressus ante solis
oocasum expugnavit et ad diripiendum militibus concessit statimque ab oppido castra movit et Metropolim venit, sic ut nuntios expugnati oppidi
famamque antecederet.
[81] Metropolitae primum eodem usi consilio isdem permoti rumoribus portas clauserunt murosque armatis compleverunt; sed postea casu
civitatis Gomphensis cognito ex captivis, quos Caesar ad murum producendos curaverat, portas aperuerunt. Quibus diligentissime conservatis
collata fortuna Metropolitum cum casu Gomphensium nulla Thessaliae fuit civitas praeter Larisaeos, qui magnis exercitibus Scipionis
tenebantur, quin Caesari parerent atque imperata facerent. Ille idoneum locum in agris nactus, qua prope iam matura frumenta erant, ibi
adventum exspectare Pompei eoque omnem belli rationem conferre constituit.
[82] Pompeius paucis post diebus in Thessaliam pervenit contionatusque apud cunctum exercitum suis agit gratias, Scipionis milites
cohortatur, ut parta iam victoria praedae ac praemiorum velint esse participes, receptisque omnibus in una castra legionibus suum cum

Scipione honorem partitur classicumque apud eum cani et alterum illi iubet praetorium tendi. Auctis copiis Pompei duobusque magnis
exercitibus coniunctis pristina omnium confirmatur opinio, et spes victoriae augetur, adeo ut, quicquid intercederet temporis, id morari reditum
in Italiam videretur, et si quando quid Pompeius tardius aut consideratius faceret, unius esse negotium diei, sed illum delectari imperio et
consulares praetoriosque servorum habere numero dicerent. Iamque inter se palam de praemiis ac de sacerdotiis contendebant in annosque
consulatum definiebant, alii domos bonaque eorum, qui in castris erant Caesaris, petebant; magnaque inter eos in consilio fuit controversia,
oporteretne Lucili Hirri, quod is a Pompeio ad Parthos missus esset, proximis comitiis praetoriis absentis rationem haberi, cum eius necessarii
fidem implorarent Pompei, praestaret, quod proficiscenti recepisset, ne per eius auctoritatem deceptus videretur, reliqui, in labore pari ac
periculo ne unus omnes antecederet, recusarent.
[83] Iam de sacerdotio Caesaris Domitius, Scipio Spintherque Lentulus cotidianis contentionibus ad gravissimas verborum contumelias palam
descenderunt, cum Lentulus aetatis honorem ostentaret, Domitius urbanam gratiam dignitatemque iactaret, Scipio affinitate Pompei confideret.
Postulavit etiam L. Afranium proditionis exercitus Acutius Rufus apud Pompeium, quod gestum in Hispania diceret. Et L. Domitius in consilio
dixit placere sibi bello confecto ternas tabellas dari ad iudicandum eis, qui ordinis essent senatorii belloque una cum ipsis interfuissent,
sententiasque de singulis ferrent, qui Romae remansissent quique intra praesidia Pompei fuissent neque operam in re militari praestitissent:
unam fore tabellam, qui liberandos omni periculo censerent; alteram, qui capitis damnarent; tertiam, qui pecunia multarent. Postremo omnes

aut de honoribus suis aut de praemiis pecuniae aut de persequendis inimicitiis agebant nec, quibus rationibus superare possent, sed,
quemadmodum uti victoria deberent, cogitabant.
[84] Re frumentaria praeparata confirmatisque militibus et satis longo spatio temporis a Dyrrachinis proeliis intermisso, quo satis perspectum
habere militum animum videretur, temptandum Caesar existimavit, quidnam Pompeius propositi aut voluntatis ad dimicandum haberet. Itaque
exercitum ex castris eduxit aciemque instruxit, primum suis locis pauloque a castris Pompei longius, continentibus vero diebus, ut
progrederetur a castris suis collibusque Pompeianis aciem subiceret. Quae res in dies confirmatiorem eius exercitum efficiebat. Superius
tamen institutum in equitibus, quod demonstravimus, servabat, ut, quoniam numero multis partibus esset inferior, adulescentes atque
expeditos ex antesignanis electis ad pernicitatem armis inter equites proeliari iuberet, qui cotidiana consuetudine usum quoque eius generis
proeliorum perciperent. His erat rebus effectum, ut equitum mille etiam apertioribus locis VII milium Pompeianorum impetum, cum adesset
usus, sustinere auderent neque magnopere eorum multitudine terrerentur. Namque etiam per eos dies proelium secundum equestre fecit
atque unum Allobrogem ex duobus, quos perfugisse ad Pornpeium supra docuimus, cum quibusdam interfecit.
[85] Pompeius, qui castra in colle habebat, ad infimas radices montis aciem instruebat semper, ut videbatur, exspectans, si iniquis locis
Caesar se subiceret. Caesar nulla ratione ad pugnam elici posse Pompeium existimans hanc sibi commodissimam belli rationem iudicavit, uti
castra ex eo loco moveret semperque esset in itineribus, haec spectans, ut movendis castris pluribusque adeundis locis commodiore re
frumentaria uteretur, simulque in itinere ut aliquam occasionem dimicandi nancisceretur et insolitum ad laborem Pompei exercitum cotidianis

itineribus defatigaret. His constitutis rebus, signo iam profectionis dato tabernaculisque detensis animadversum est paulo ante extra
cotidianam consuetudinem longius a vallo esse aciem Pompei progressam, ut non iniquo loco posse dimicari videretur. Tum Caesar apud
suos, cum iam esset agmen in portis, "differendum est" inquit, "iter in praesentia nobis et de proelio cogitandum, sicut semper depoposcimus;
animo simus ad dimicandum parati: non facile occasionem postea reperiemus"; confestimque expeditas copias educit.
[86] Pompeius quoque, ut postea cognitum est, suorum omnium hortatu statuerat proelio decertare. Namque etiam in consilio superioribus
diebus dixerat, priusquam concurrerent acies, fore uti exercitus Caesaris pelleretur. Id cum essent plerique admirati, "scio me," inquit, "paene
incredibilem rem polliceri; sed rationem consilii mei accipite, quo firmiore animo in proelium prodeatis. Persuasi equitibus nostris (idque mihi
facturos confirmaverunt), ut, cum propius sit accessum, dextrum Caesaris cornu ab latere aperto aggrederentur et circumventa ab tergo acie
prius perturbatum exercitum pellerent, quam a nobis telum in hostem iaceretur. Ita sine periculo legionum et paene sine vulnere bellum
conficiemus. Id autem difficile non est, cum tantum equitatu valeamus." Simul denuntiavit, ut essent animo parati in posterum et, quoniam
fieret dimicandi potestas, ut saepe rogitavissent, ne suam neu reliquorum opinionem fallerent.
[87] Hunc Labienus excepit et, cum Caesaris copias despiceret, Pompei consilium summis laudibus efferret, " noli," inquit, "existimare, Pompei,
hunc esse exercitum, qui Galliam Germaniamque devicerit. Omnibus interfui proeliis neque temere incognitam rem pronuntio. Perexigua pars
illius exercitus superest; magna pars deperiit, quod accidere tot proeliis fuit necesse, multos autumni pestilentia in Italia consumpsit, multi

domum discesserunt, multi sunt relicti in continenti. An non audistis ex eis, qui per causam valetudinis remanserunt, cohortes esse Brundisi
factas? Hae copiae, quas videtis, ex dilectibus horum annorum in citeriore Gallia sunt refectae, et plerique sunt ex coloniis Transpadanis. Ac
tamen quod fuit roboris duobus proeliis Dyrrachinis interiit." Haec cum dixisset, iuravit se nisi victorem in castra non reversurum reliquosque, ut
idem facerent, hortatus est. Hoc laudans Pompeius idem iuravit; nec vero ex reliquis fuit quisquam, qui iurare dubitaret. Haec cum facta sunt in
consilio, magna spe et laetitia omnium discessum est; ac iam animo victoriam praecipiebant, quod de re tanta et a tam perito imperatore nihil
frustra confirmari videbatur.
[88] Caesar, cum Pompei castris appropinquasset, ad hunc modum aciem eius instructam animadvertit. Erant in sinistro cornu legiones duae
traditae a Caesare initio dissensionis ex senatus conusulto; quarum una prima, altera tertia appellabatur. In eo loco ipse erat Pompeius.
Mediam aciem Scipio cum legionibus Syriacis tenebat. Ciliciensis legio coniuncta cum cohortibus Hispanis, quas traductas ab Afranio
docuimus, in dextro cornu erant collocatae. Has firmissimas se habere Pompeius existimabat. Reliquas inter aciem mediam cornuaque
interiecerat numeroque cohortes CX expleverat. Haec erant milia XLV, evocatorum circiter duo, quae ex beneficiariis superiorum exercituum
ad eum convenerant; quae tot acie disperserat. Reliquas cohortes VII castris propinquisque castellis praesidio disposuerat. Dextrum cornu
eius rivus quidam impeditis ripis muniebat; quam ob causam cunctum equitatum, sagittarios funditoresque omnes sinistro cornu obiecerat.
[89] Caesar superius institutum servans decimam legionem in dextro cornu, nonam in sinistro collocaverat, tametsi erat Dyrrachinis proeliis
vehementer attenuata,et huic sic adiunxit octavam, ut paene unam ex duabus efficeret, atque alteram alteri praesidio esse iusserat. Cohortes

in acie LXXX constitutas habebat, quae summa erat milium XXII; cohortes VII castris praesidio reliquerat. Sinistro cornu Antonium, dextro P.
Sullam, media acie Cn. Domitium praeposuerat. Ipse contra Pompeium constitit. Simul his rebus animadversis, quas demonstravimus, timens,
ne a multitudine equitum dextrum cornu circumveniretur, celeriter ex tertia acie singulas cohortes detraxit atque ex his quartam instituit
equitatuique opposuit et, quid fieri vellet, ostendit monuitque eius diei victoriam in earum cohortium virtute constare. Simul tertiae aciei totique
exercitui imperavit, ne iniussu suo concurreret: se, cum id fieri vellet, vexillo signum daturum.
[90] Exercitum cum militari more ad pugnam cohortaretur suaque in eum perpetui temporis officia praedicaret, imprimis commemoravit:
testibus se militibus uti posse, quanto studio pacem petisset; quae per Vatinium in colloquiis, quae per Aulum Clodium eum Scipione egisset,
quibus modis ad Oricum cum Libone de mittendis legatis contendisset. Neque se umquam abuti militum sanguine neque rem publicam
alterutro exercitu privare voluisse. Hac habita oratione ecentibus militibus et studio pugnae ardentibus tuba signum dedit.
[91] Erat C. Crastinus evocatus in exercitu Caesaris, qui superiore anno apud eum primum pilum in legione X duxerat, vir singulari virtute. Hic
signo dato, "sequimini me," inquit, "manipulares mei qui fuistis, et vestro imperatori quam constituistis operam date. Unum hoc proelium
superest; quo confecto et ille suam dignitatem et nos nostram libertatem recuperabimus." Simul respiciens Caesarem, "faciam," inquit, "hodie,
imperator, ut aut vivo mihi aut mortuo gratias agas." Haec cum dixisset, primus ex dextro cornu procucurrit, atque eum electi milites circiter
CXX voluntarii eiusdem cohortis sunt prosecuti.
[92] Inter duas acies tantum erat relictum spatii, ut satis esset ad concursum utriusque exercitus. Sed Pompeius suis praedixerat, ut Caesaris

impetum exciperent neve se loco moverent aciemque eius distrahi paterentur; idque admonitu C. Triarii fecisse dicebatur, ut primus incursus
visque militum infringeretur aciesque distenderetur, atque in suis ordinibus dispositi dispersos adorirentur; leviusque casura pila sperabat in
loco retentis militibus, quam si ipsi immissis telis occurrissent, simul fore, ut duplicato cursu Caesaris milites exanimarentur et lassitudine
conficerentur. Quod nobis quidem nulla ratione factum a Pompeio videtur, propterea quod est quaedam animi incitatio atque alacritas
naturaliter innata omnibus, quae studio pugnae incenditur; hanc non reprimere, sed augere imperatores debent; neque frustra antiquitus
institutum est, ut signa undique concinerent clamoremque universi tollerent; quibus rebus et hostes terreri et suos incitari existimaverunt.
[93] Sed nostri milites dato signo cum infestis pilis procucurrissent atque animum advertissent non concurri a Pompeianis, usu periti ac
superioribus pugnis exercitati sua sponte cursum represserunt et ad medium fere spatium constiterunt, ne consumptis viribus appropinquarent,
parvoque intermisso temporis spatio ac rursus renovato cursu pila miserunt celeriterque, ut erat praeceptum a Caesare, gladios strinxerunt.
Neque vero Pompeiani huic rei defuerunt. Nam et tela missa exceperunt et impetum legionum tulerunt et ordines suos servarunt pilisque
missis ad gladios redierunt. Eodem tempore equites ab sinistro Pompei cornu, ut erat imperatum, universi procucurrerunt, omnisque multitudo
sagittariorum se profudit. Quorum impetum noster equitatus non tulit, sed paulatim loco motus cessit, equitesque Pompei hoc acrius instare et
se turmatim explicare aciemque nostram a latere aperto circumire coeperunt. Quod ubi Caesar animadvertit, quartae aciei, quam instituerat
sex cohortium, dedit signum. Illi celeriter procucurrerunt infestisque signis tanta vi in Pompei equites impetum fecerunt, ut eorum nemo

consisteret, omnesque conversi non solum loco excederent, sed protinus incitati fuga montes altissimos peterent. Quibus submotis omnes
sagittarii funditoresque destituti inermes sine praesidio interfecti sunt. Eodem impetu cohortes sinistrum cornu pugnantibus etiam tum ac
resistentibus in acie Pompeianis circumierunt eosque a tergo sunt adorti.
[94] Eodem tempore tertiam aciem Caesar, quae quieta fuerat et se ad id tempus loco tenuerat, procurrere iussit. Ita cum recentes atque
integri defessis successissent, alii autem a tergo adorirentur, sustinere Pompeiani non potuerunt, atque universi terga verterunt. Neque vero
Caesarem fefellit, quin ab eis cohortibus, quae contra equitatum in quarta acie collocatae essent, initium victoriae oriretur, ut ipse in
cohortandis militibus pronuntiaverat. Ab his enim primum equitatus est pulsus, ab isdem factae caedes sagittariorum ac funditorum, ab isdem
acies Pornpeiana a sinistra parte circumita atque initium fugae factum. Sed Pompeius, ut equitatum suum pulsum vidit atque eam partem, cui
maxime confidebat, perterritam animadvertit, aliis quoque diffisus acie excessit protinusque se in castra equo contulit et eis centurionibus,
quos in statione ad praetoriam portam posuerat, clare, ut milites exaudirent, "tuemini," inquit, "castra et defendite diligenter, si quid durius
acciderit. Ego reliquas portas circumeo et castrorum praesidia confirmo." Haec cum dixisset, se in praetorium contulit summae rei diffidens et
tamen eventum exspectans.
[95] Caesar Pompeianis ex fuga intra vallum compulsis nullum spatium perterritis dari oportere existimans milites cohortatus est, ut beneficio
fortunae uterentur castraque oppugnarent. Qui, etsi magno aestu fatigati (nam ad meridiem res erat perducta), tamen ad omnem laborem
animo parati imperio paruerunt. Castra a cohortibus, quae ibi praesidio erant relictae, industrie defendebantur, multo etiam acrius a Thracibus

barbarisque auxiliis. Nam qui acie refugerant milites, et animo perterriti et lassitudine confecti, missis plerique armis signisque militaribus,
magis de reliqua fuga quam de castrorum defensione cogitabant. Neque vero diutius, qui in vallo constiterant, multitudinem telorum sustinere
potuerunt, sed confecti vulneribus locum reliquerunt, protinusque omnes ducibus usi centurionibus tribunisque militum in altissimos montes,
qui ad castra pertinebant, confugerunt.
[96] In castris Pompei videre licuit trichilas structas, magnum argenti pondus expositum, recentibus caespitibus tabernacula constrata, Lucii
etiam Lentuli et nonnullorum tabernacula protecta edera, multaque praeterea, quae nimiam luxuriam et victoriae fiduciam designarent, ut facile
existimari posset nihil eos de eventu eius diei timuisse, qui non necessarias conquirerent voluptates. At hi miserrimo ac patientissimo exercitui
Caesaris luxuriam obiciebant, cui semper omnia ad necessarium usum defuissent. Pompeius, iam cum intra vallum nostri versarentur, equum
nactus, detractis insignibus imperatoris, decumana porta se ex castris eiecit protinusque equo citato Larisam contendit. Neque ibi constitit, sed
eadem celeritate, paucos suos ex fuga nactus, nocturno itinere non intermisso, comitatu equitum XXX ad mare pervenit navemque
frumentariam conscendit, saepe, ut dicebatur, querens tantum se opinionem fefellisse, ut, a quo genere hominum victoriam sperasset, ab eo
initio fugae facto paene proditus videretur.
[97] Caesar castris potitus a militibus contendit, ne in praeda occupati reliqui negotii gerendi facultatem dimitterent. Qua re impetrata montem
opere circummunire instituit. Pompeiani, quod is mons erat sine aqua, diffisi ei loco relicto monte universi iugis eius Larisam versus se recipere
coeperunt. Qua re animadversa Caesar copias suas divisit partemque legionum in castris Pompei remanere iussit, partem in sua castra remisit,

IIII secum legiones duxit commodioreque itinere Pompeianis occurrere coepit et progressus milia passuum VI aciem instruxit. Qua re
animadversa Pompeiani in quodam monte constiterunt. Hunc montem flumen subluebat. Caesar milites cohortatus, etsi totius diei continenti
labore erant confecti noxque iam suberat, tamen munitione flumen a monte seclusit, ne noctu aquari Pompeiani possent. Quo perfecto opere
illi de deditione missis legatis agere coeperunt. Pauci ordinis senatorii, qui se cum eis coniunxerant, nocte fuga salutem petiverunt.
[98] Caesar prima luce omnes eos, qui in monte consederant, ex superioribus locis in planiciem descendere atque arma proicere iussit. Quod
ubi sine recusatione fecerunt passisque palmis proiecti ad terram flentes ab eo salutem petiverunt, consolatus consurgere iussit et pauca apud
eos de lenitate sua locutus, quo minore essent timore, omnes conservavit militibusque suis commendavit, ne qui eorum violaretur, neu quid sui
desiderarent. Hac adhibita diligentia ex castris sibi legiones alias occurrere et eas, quas secum duxerat, in vicem requiescere atque in castra
reverti iussit eodemque die Larisam pervenit.
[99] In eo proelio non amplius CC milites desideravit, sed centuriones, fortes viros, circiter XXX amisit. Interfectus est etiam fortissime pugnans
Crastinus, cuius mentionem supra fecimus, gladio in os adversum coniecto. Neque id fuit falsum, quod ille in pugnam proficiscens dixerat. Sic
enim Caesar existimabat, eo proelio excellentissimam virtutem Crastini fuisse, optimeque eum de se meritum iudicabat. Ex Pompeiano
exercitu circiter milia XV cecidisse videbantur, sed in deditionem venerunt amplius milia XXIIII (namque etiam cohortes, quae praesidio in
castellis fuerant, sese Sullae dediderunt), multi praeterea in finitimas civitates refugerunt; signaque militaria ex proelio ad Caesarem sunt

relata CLXXX et aquilae VIIII. L. Domitius ex castris in montem refugiens, cum vires eum lassitudine defecissent, ab equitibus est interfectus.
[100] Eodem tempore D. Laelius cum classe ad Brundisium venit eademque ratione, qua factum a Libone antea demonstravimus, insulam
obiectam portui Brundisino tenuit. Similiter Vatinius, qui Brundisio praeerat, tectis instructisque scaphis elicuit naves Laelianas atque ex his
longius productam unam quinqueremem et minores duas in angustiis portus cepit itemque per equites dispositos aqua prohibere classiarios
instituit. Sed Laelius tempore anni commodiore usus ad navigandum onerariis navibus Corcyra Dyrrachioque aquam suis supportabat, neque
a proposito deterrebatur neque ante proelium in Thessalia factum cognitum aut ignominia amissarum navium aut necessariarum rerum inopia
ex portu insulaque expelli potuit.
[101] Isdem fere temporibus C. Cassius cum classe Syrorum et Phoenicum et Cilicum in Siciliam venit, et cum esset Caesaris classis divisa in
duas partes, dimidiae parti praeesset P. Sulpicius praetor ad Vibonem, dimidiae M. Pomponius ad Messanam, prius Cassius ad Messanam
navibus advolavit, quam Pomponius de eius adventu cognosceret, perturbatumque eum nactus nullis custodiis neque ordinibus certis, magno
vento et secundo completas onerarias naves taeda et pice et stupa reliquisque rebus, quae sunt ad incendia, in Pomponianam classem
immisit atque omnes naves incendit XXXV, e quibus erant XX constratae. Tantusque eo facto timor incessit, ut, cum esset legio praesidio
Messanae, vix oppidum defenderetur, et nisi eo ipso tempore quidam nuntii de Caesaris victoria per dispositos equites essent allati,
existimabant plerique futurum fuisse, uti amitteretur. Sed opportunissime nuntiis allatis oppidum est defensum; Cassiusque ad Sulpicianam
inde classem profectus est Vibonem, applicatisque nostris ad terram navibus pari atque antea ratione Cassius secundum nactus ventum

onerarias naves praeparatas ad incendium immisit, et flamma ab utroque cornu comprensa naves sunt combustae quinque. Cumque ignis
magnitudine venti latius serperet, milites, qui ex veteribus legionibus erant relicti praesidio navibus ex numero aegrorum, ignominiam non
tulerunt, sed sua sponte naves conscenderunt et a terra solverunt impetuque facto in Cassianam classem quinqueremes duas, in quarum
altera erat Cassius, ceperunt; sed Cassius exceptus scapha refugit; praeterea duae sunt depressae triremes. Neque multo post de proelio
facto in Thessalia cognitum est, ut ipsis Pompeianis fides fieret; nam ante id tempus fingi a legatis amicisque Caesaris arbitrabantur. Quibus
rebus cognitis ex his locis Cassius cum classe discessit.
[102] Caesar omnibus rebus relictis persequendum sibi Pompeium existimavit, quascumque in partes se ex fuga recepisset, ne rursus copias
comparare alias et bellum renovare posset, et quantumcumque itineris equitatu efficere poterat, cotidie progrediebatur legionemque unam
minoribus itineribus subsequi iussit. Erat edictum Pompei nomine Amphipoli propositum, uti omnes eius provinciae iuniores, Graeci civesque
Romani, iurandi causa convenirent. Sed utrum avertendae suspicionis causa Pompeius proposuisset, ut quam diutissime longioris fugae
consilium occultaret, an ut novis dilectibus, si nemo premeret, Macedoniam tenere conaretur, existimari non poterat. Ipse ad ancoram unam
noctem constitit et vocatis ad se Amphipoli hospitibus et pecunia ad necessarios sumptus corrogata, cognito Caesaris adventu, ex eo loco
discessit et Mytilenas paucis diebus venit. Biduum tempestate retentus navibusque aliis additis actuariis in Ciliciam atque inde Cyprum
pervenit. Ibi cognoscit consensu omnium Antiochensium civiumque Romanorum, qui illic negotiarentur, arma capta esse excludendi sui causa
nuntiosque dimissos ad eos, qui se ex fuga in finitimas civitates recepisse dicerentur, ne Antiochiam adirent: id si fecissent, magno eorum

capitis periculo futurum. Idem hoc L. Lentulo, qui superiore anno consul fuerat, et P. Lentulo consulari ac nonnullis aliis acciderat Rhodi; qui
cum ex fuga Pompeium sequerentur atque in insulam venissent, oppido ac portu recepti non erant missisque ad eos nuntiis, ut ex his locis
discederent contra voluntatem suam naves solverant. Iamque de Caesaris adventu fama ad civitates perferebatur.
[103] Quibus cognitis rebus Pompeius deposito adeundae Syriae consilio pecunia societatis sublata et a quibusdam privatis sumpta et aeris
magno pondere ad militarem usum in naves imposito duobusque milibus hominum armatis, partim quos ex familiis societatum delegerat,
partim a negotiatoribus coegerat, quosque ex suis quisque ad hanc rem idoneos existimabat, Pelusium pervenit. Ibi casu rex erat Ptolomaeus,
puer aetate, magnis copiis cum sorore Cleopatra bellum gerens, quam paucis ante mensibus per suos propinquos atque amicos regno
expulerat; castraque Cleopatrae non longo spatio ab eius castris distabant. Ad eum Pompeius misit, ut pro hospitio atque amicitia patris
Alexandria reciperetur atque illius opibus in calamitate tegeretur. Sed qui ab eo missi erant, confecto legationis officio liberius cum militibus
regis colloqui coeperunt eosque hortari, ut suum officium Pompeio praestarent, neve eius fortunam despicerent. In hoc erant numero
complures Pompei milites, quos ex eius exercitu acceptos in Syria Gabinius Alexandriam traduxerat belloque confecto apud Ptolomaeum,
patrem pueri, reliquerat.
[104] His tum cognitis rebus amici regis, qui propter aetatem eius in procuratione erant regni, sive timore adducti, ut postea praedicabant,
sollicitato exercitu regio ne Pompeius Alexandriam Aegyptumque occuparet, sive despecta eius fortuna, ut plerumque in calamitate ex amicis
inimici exsistunt, his, qui erant ab eo missi, palam liberaliter responderunt eumque ad regem venire iusserunt; ipsi clam consilio inito Achillam,

praefectum regium, singulari hominem audacia, et L. Septimium, tribunum militum, ad interficiendum Pompeium miserunt. Ab his liberaliter
ipse appellatus et quadam notitia Septimii productus, quod bello praedonum apud eum ordinem duxerat, naviculam parvulam conscendit cum
paucis suis: ibi ab Achilla et Septimio interficitur. Item L. Lentulus comprehenditur ab rege et in custodia necatur.
[105] Caesar, cum in Asiam venisset, reperiebat T. Ampium conatum esse pecunias tollere Epheso ex fano Dianae eiusque rei causa
senatores omnes ex provincia evocasse, ut his testibus in summa pecuniae uteretur, sed interpellatum adventu Caesaris profugisse. Ita
duobus temporibus Ephesiae pecuniae Caesar auxilium tulit. Item constabat Elide in templo Minervae repetitis atque enumeratis diebus, quo
die proelium secundum Caesar fecisset, simulacrum Victoriae, quod ante ipsam Minervam collocatum esset et ante ad simulacrum Minervae
spectavisset, ad valvas se templi limenque convertisse. Eodemque die Antiochiae in Syria bis tantus exercitus clamor et signorum sonus
exauditus est, ut in muris armata civitas discurreret. Hoc idem Ptolomaide accidit. Pergami in occultis ac reconditis templi, quo praeter
sacerdotes adire fas non est, quae Graeci adyta appellant, tympana sonuerunt. Item Trallibus in templo Victoriae, ubi Caesaris statuam
consecraverant, palma per eos dies inter coagmenta lapidum ex pavimento exstitisse ostendebatur.
[106] Caesar paucos dies in Asia moratus, cum audisset Pompeium Cypri visum, coniectans eum in Aegyptum iter habere propter
necessitudines regni reliquasque eius loci opportunitates cum legione una, quam se ex Thessalia sequi iusserat, et altera, quam ex Achaia a Q.
Fufio legato evocaverat, equitibusque DCCC et navibus longis Rhodiis X et Asiaticis paucis Alexandriam pervenit. In his erant legionibus
hominum milia tria CC; reliqui vulneribus ex proeliis et labore ac magnitudine itineris confecti consequi non potuerant. Sed Caesar confisus

fama rerum gestarum infirmis auxiliis proficisci non dubitaverat, aeque omnem sibi locum tutum fore existimans. Alexandriae de Pompei morte
cognoscit atque ibi primum e nave egrediens clamorem militum audit, quos rex in oppido praesidii causa reliquerat, et concursum ad se fieri
videt, quod fasces anteferrentur. In hoc omnis multitudo maiestatem regiam minui praedicabat. Hoc sedato tumultu crebrae continuis diebus
ex concursu multitudinis concitationes fiebant, compluresque milites huius urbis omnibus partibus interficiebantur.
[107] Quibus rebus animadversis legiones sibi alias ex Asia adduci iussit, quas ex Pompeianis militibus confecerat. Ipse enim necessario
etesiis tenebatur, qui navigantibus Alexandria flant adversissimi venti. Interim controversias regum ad populum Romanum et ad se, quod esset
consul, pertinere existimans atque eo magis officio suo convenire, quod superiore consulatu cum patre Ptolomaeo et lege et senatusconsulto
societas erat facta, ostendit sibi placere regem Ptolomaeum atque eius sororem Cleopatram exercitus, quos haberent, dimittere et de
controversiis iure apud se potius quam inter se armis disceptare.
[108] Erat in procuratione regni propter aetatem pueri nutricius eius, eunuchus nomine Pothinus. Is primum inter suos queri atque indignari
coepit regem ad causam dicendam evocari; deinde adiutores quosdam consilii sui nactus ex regis amicis exercitum a Pelusio clam
Alexandriam evocavit atque eundem Achillam, cuius supra meminimus, omnibus copiis praefecit. Hunc incitatum suis et regis inflatum
pollicitationibus, quae fieri vellet, litteris nuntiisque edocuit. In testamento Ptolomaei patris heredes erant scripti ex duobus filiis maior et ex
duabus filiabus ea, quae aetate antecedebat. Haec uti fierent, per omnes deos perque foedera, quae Romae fecisset, eodem testamento
Ptolomaeus populum Romanum obtestabatur. Tabulae testamenti unae per legatos eius Romam erant allatae, ut in aerario ponerentur (hic

cum propter publicas occupationes poni non potuissent, apud Pompeium sunt depositae), alterae eodem exemplo relictae atque obsignatae
Alexandriae proferebantur.
[109] De his rebus cum ageretur apud Caesarem, isque maxime vellet pro communi amico atque arbitro controversias regum componere,
subito exercitus regius equitatusque omnis venire Alexandriam nuntiatur. Caesaris copiae nequaquam erant tantae, ut eis, extra oppidum si
esset dimicandum, confideret. Relinquebatur, ut se suis locis oppido teneret consiliumque Achillae cognosceret. Milites tamen omnes in armis
esse iussit regemque hortatus est, ut ex suis necessariis, quos haberet maximae auctoritatis, legatos ad Achillam mitteret et, quid esset suae
voluntatis, ostenderet. A quo missi Dioscorides et Serapion, qui ambo legati Romae fuerant magnamque apud patrem Ptolomaeum
auctoritatem habuerant, ad Achillam pervenerunt. Quos ille, cum in conspectum eius venissent, priusquam audiret aut, cuius rei causa missi
essent, cognosceret, corripi atque interfici iussit; quorum alter accepto vulnere occupatus per suos pro occiso sublatus, alter interfectus est.
Quo facto regem ut in sua potestate haberet, Caesar efficit, magnam regium nomen apud suos auctoritatem habere existimans et ut potius
privato paucorum et latronum quam regio consilio susceptum bellum videretur.
[110] Erant cum Achilla eae copiae, ut neque numero neque genere hominum neque usu rei militaris contemnendae viderentur. Milia enim XX
in armis habebat. Haec constabant ex Gabinianis militibus qui iam in consuetudinem Alexandrinae vitae ac licentiae venerant et nomen
disciplinamque populi Romani dedidicerant uxoresque duxerant, ex quibus plerique liberos habebant. Huc accedebant collecti ex praedonibus
latronibusque Syriae Ciliciaeque provinciae finitimarumque regionum. Multi praeterea capitis damnati exulesque convenerant; fugitivis

omnibus nostris certus erat Alexandriae receptus certaque vitae condicio, ut dato nomine militum essent numero; quorum si quis a domino
prehenderetur, consensu militum eripiebatur, qui vim suorum, quod in simili culpa versabantur, ipsi pro suo periculo defendebant. Hi regum
amicos ad mortem deposcere, hi bona locupletum diripere, stipendii augendi causa regis domum obsidere, regno expellere alios, alios
arcessere vetere quodam Alexandrini exercitus instituto consuerant. Erant praeterea equitum milia duo. Inveteraverant hi omnes compluribus
Alexandriae bellis; Ptolomaeum patrem in regnum reduxerant, Bibuli filios duos interfecerant, bella cum Aegyptiis gesserant. Hunc usum rei
militaris habebant.
[111] His copiis fidens Achillas paucitatemque militum Caesaris despiciens occupabat Alexandriam praeter eam oppidi partem, quam Caesar
cum militibus tenebat, primo impetu domum eius irrumpere conatus; sed Caesar dispositis per vias cohortibus impetum eius sustinuit.
Eodemque tempore pugnatum est ad portum, ac longe maximam ea res attulit dimicationem. Simul enim diductis copiis pluribus viis
pugnabatur, et magna multitudine naves longas occupare hostes conabantur; quarum erant L auxilio missae ad Pompeium proelioque in
Thessalia facto domum redierant, quadriremes omnes et quinqueremes aptae instructaeque omnibus rebus ad navigandum, praeter has XXII,
quae praesidii causa Alexandriae esse consuerant, constratae omnes; quas si occupavissent, classe Caesari erepta portum ac mare totum in
sua potestate haberent, commeatu auxiliisque Caesarem prohiberent. Itaque tanta est contentione actum, quanta agi debuit, cum illi celerem
in ea re victoriam, hi salutem suam consistere viderent. Sed rem obtinuit Caesar omnesque eas naves et reliquas, quae erant in navalibus,
incendit, quod tam late tueri parva manu non poterat, confestimque ad Pharum navibus milites euit.

ここはアカデミックな話題を扱う板です

◆以下の話題は板違いです。適切な板に移動して下さい。
　◇受験の話　⇒　大学受験板
　◇学歴の話　⇒　学歴板
　◇慈誠厨の話　⇒　厨房板

[112]Pharus est in insula turris magna altitudine,mirificis operibus exstructae;quae nomen ab insula accepit.Haec insula obiecta Alexandriae
portum efficit; sed a superioribus regibus in longitudinem passuum a DCCC in mare iactis molibus angusto itinere ut ponte cum oppido
coniungitur. In hac sunt insula domicilia Aegyptiorum et vicus oppidi magnitudine; quaeque ibi naves imprudentia aut tempestate paulum suo
cursu decesserunt, has more praedonum diripere consuerunt. Eis autem invitis, a quibus Pharus tenetur, non potest esse propter angustias
navibus introitus in portum. Hoc tum veritus Caesar, hostibus in pugna occupatis, militibus eitis Pharum prehendit atque ibi praesidium posuit.
Quibus est rebus effectum, uti tuto frumentum auxiliaque navibus ad eum supportari possent. Dimisit enim circum omnes propinquas
provincias atque inde auxilia evocavit. Reliquis oppidi partibus sic est pugnatum, ut aequo proelio discederetur et neutri pellerentur (id
efficiebant angustiae loci), paucisque utrimque interfectis Caesar loca maxime necessaria complexus noctu praemuniit. In eo tractu oppidi pars
erat regiae exigua, in quam ipse habitandi causa initio erat inductus, et theatrum coniunctum domui quod arcis tenebat locum aditusque
habebat ad portum et ad reliqua navalia. Has munitiones insequentibus auxit diebus, ut pro muro obiectas haberet neu dimicare invitus
cogeretur. Interim filia minor Ptolomaei regis vacuam possessionem regni sperans ad Achillam sese ex regia traiecit unaque bellum
administrare coepit. Sed celeriter est inter eos de principatu controversia orta; quae res apud milites largitiones auxit; magnis enim iacturis sibi
quisque eorum animos conciliabat. Haec dum apud hostes geruntur, Pothinus, nutricius pueri et procurator regni in parte Caesaris, cum ad
Achillam nuntios mitteret hortareturque, ne negotio desisteret neve animo deficeret, indicatis deprehensisque internuntiis a Caesare est
interfectus.Haec initia belli Alexandrini fuerunt.

C. IVLIVS CAESAR Commentariorum Libri VII de Bello Gallico cum A. Hirti Supplemento
C. IVLI CAESARIS COMMENTARIORVM DE BELLO GALLICO LIBER PRIMVS
[1] Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui
ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, institutis, legibus inter se differunt.
Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi
sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt, minimeque ad eos
mercatores saepe commeant atque ea quae ad effeminandos animos pertinent important, proximique sunt
Germanis, qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qua de causa Helvetii
quoque reliquos Gallos virtute praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum
aut suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt. Eorum una, pars, quam Gallos
obtinere dictum est, initium capit a flumine Rhodano, continetur Garumna flumine, Oceano, finibus
Belgarum, attingit etiam ab Sequanis et Helvetiis flumen Rhenum, vergit ad septentriones. Belgae ab
extremis Galliae finibus oriuntur, pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni, spectant in
septentrionem et orientem solem. Aquitania a Garumna flumine ad Pyrenaeos montes et eam partem
Oceani quae est ad Hispaniam pertinet; spectat inter occasum solis et septentriones.
[2] Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus Orgetorix. Is M. Messala, [et P.] M. Pisone
consulibus regni cupiditate inductus coniurationem nobilitatis fecit et civitati persuasit ut de finibus suis
cum omnibus copiis exirent: perfacile esse, cum virtute omnibus praestarent, totius Galliae imperio potiri.
Id hoc facilius iis persuasit, quod undique loci natura Helvetii continentur: una ex parte flumine Rheno
latissimo atque altissimo, qui agrum Helvetium a Germanis dividit; altera ex parte monte Iura altissimo,

qui est inter Sequanos et Helvetios; tertia lacu Lemanno et flumine Rhodano, qui provinciam nostram ab
Helvetiis dividit. His rebus fiebat ut et minus late vagarentur et minus facile finitimis bellum inferre
possent; qua ex parte homines bellandi cupidi magno dolore adficiebantur. Pro multitudine autem
hominum et pro gloria belli atque fortitudinis angustos se fines habere arbitrabantur, qui in longitudinem
milia passuum CCXL, in latitudinem CLXXX patebant.
[3] His rebus adducti et auctoritate Orgetorigis permoti constituerunt ea quae ad proficiscendum
pertinerent comparare, iumentorum et carrorum quam maximum numerum coemere, sementes quam
maximas facere, ut in itinere copia frumenti suppeteret, cum proximis civitatibus pacem et amicitiam
confirmare. Ad eas res conficiendas biennium sibi satis esse duxerunt; in tertium annum profectionem
lege confirmant. Ad eas res conficiendas Orgetorix deligitur. Is sibi legationem ad civitates suscipit. In eo
itinere persuadet Castico, Catamantaloedis filio, Sequano, cuius pater regnum in Sequanis multos annos
obtinuerat et a senatu populi Romani amicus appellatus erat, ut regnum in civitate sua occuparet, quod
pater ante habuerit; itemque Dumnorigi Haeduo, fratri Diviciaci, qui eo tempore principatum in civitate
obtinebat ac maxime plebi acceptus erat, ut idem conaretur persuadet eique filiam suam in matrimonium
dat. Perfacile factu esse illis probat conata perficere, propterea quod ipse suae civitatis imperium
obtenturus esset: non esse dubium quin totius Galliae plurimum Helvetii possent; se suis copiis suoque
exercitu illis regna conciliaturum confirmat. Hac oratione adducti inter se fidem et ius iurandum dant et
regno occupato per tres potentissimos ac firmissimos populos totius Galliae sese potiri posse sperant.
[4] Ea res est Helvetiis per indicium enuntiata. Moribus suis Orgetoricem ex vinculis causam dicere

coegerunt; damnatum poenam sequi oportebat, ut igni cremaretur. Die constituta causae dictionis
Orgetorix ad iudicium omnem suam familiam, ad hominum milia decem, undique coegit, et omnes
clientes obaeratosque suos, quorum magnum numerum habebat, eodem conduxit; per eos ne causam
diceret se eripuit. Cum civitas ob eam rem incitata armis ius suum exequi conaretur multitudinemque
hominum ex agris magistratus cogerent, Orgetorix mortuus est; neque abest suspicio, ut Helvetii
arbitrantur, quin ipse sibi mortem consciverit.
[5] Post eius mortem nihilo minus Helvetii id quod constituerant facere conantur, ut e finibus suis exeant.
Ubi iam se ad eam rem paratos esse arbitrati sunt, oppida sua omnia, numero ad duodecim, vicos ad
quadringentos, reliqua privata aedificia incendunt; frumentum omne, praeter quod secum portaturi erant,
comburunt, ut domum reditionis spe sublata paratiores ad omnia pericula subeunda essent; trium
mensum molita cibaria sibi quemque domo efferre iubent. Persuadent Rauracis et Tulingis et Latobrigis
finitimis, uti eodem usi consilio oppidis suis vicisque exustis una cum iis proficiscantur, Boiosque, qui
trans Rhenum incoluerant et in agrum Noricum transierant Noreiamque oppugnabant, receptos ad se
socios sibi adsciscunt.
[6] Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo exire possent: unum per Sequanos, angustum et
difficile, inter montem Iuram et flumen Rhodanum, vix qua singuli carri ducerentur, mons autem
altissimus impendebat, ut facile perpauci prohibere possent; alterum per provinciam nostram, multo
facilius atque expeditius, propterea quod inter fines Helvetiorum et Allobrogum, qui nuper pacati erant,
Rhodanus fluit isque non nullis locis vado transitur. Extremum oppidum Allobrogum est proximumque
Helvetiorum finibus Genava. Ex eo oppido pons ad Helvetios pertinet. Allobrogibus sese vel persuasuros,

quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur, existimabant vel vi coacturos ut per suos
fines eos ire paterentur. Omnibus rebus ad profectionem comparatis diem dicunt, qua die ad ripam
Rhodani omnes conveniant. Is dies erat a. d. V. Kal. Apr. L. Pisone, A. Gabinio consulibus.
[7] Caesari cum id nuntiatum esset, eos per provinciam nostram iter facere conari, maturat ab urbe
proficisci et quam maximis potest itineribus in Galliam ulteriorem contendit et ad Genavam pervenit.
Provinciae toti quam maximum potest militum numerum imperat (erat omnino in Gallia ulteriore legio
una), pontem, qui erat ad Genavam, iubet rescindi. Ubi de eius adventu Helvetii certiores facti sunt,
legatos ad eum mittunt nobilissimos civitatis, cuius legationis Nammeius et Verucloetius principem
locum obtinebant, qui dicerent sibi esse in animo sine ullo maleficio iter per provinciam facere, propterea
quod aliud iter haberent nullum: rogare ut eius voluntate id sibi facere liceat. Caesar, quod memoria
tenebat L. Cassium consulem occisum exercitumque eius ab Helvetiis pulsum et sub iugum missum,
concedendum non putabat; neque homines inimico animo, data facultate per provinciam itineris faciundi,
temperaturos ab iniuria et maleficio existimabat. Tamen, ut spatium intercedere posset dum milites quos
imperaverat convenirent, legatis respondit diem se ad deliberandum sumpturum: si quid vellent, ad Id.
April. reverterentur.
[8] Interea ea legione quam secum habebat militibusque, qui ex provincia convenerant, a lacu Lemanno,
qui in flumen Rhodanum influit, ad montem Iuram, qui fines Sequanorum ab Helvetiis dividit, milia
passuum XVIIII murum in altitudinem pedum sedecim fossamque perducit. Eo opere perfecto praesidia
disponit, castella communit, quo facilius, si se invito transire conentur, prohibere possit. Ubi ea dies quam
constituerat cum legatis venit et legati ad eum reverterunt, negat se more et exemplo populi Romani

posse iter ulli per provinciam dare et, si vim facere conentur, prohibiturum ostendit. Helvetii ea spe
deiecti navibus iunctis ratibusque compluribus factis, alii vadis Rhodani, qua minima altitudo fluminis
erat, non numquam interdiu, saepius noctu si perrumpere possent conati, operis munitione et militum
concursu et telis repulsi, hoc conatu destiterunt.
[9] Relinquebatur una per Sequanos via, qua Sequanis invitis propter angustias ire non poterant. His cum
sua sponte persuadere non possent, legatos ad Dumnorigem Haeduum mittunt, ut eo deprecatore a
Sequanis impetrarent. Dumnorix gratia et largitione apud Sequanos plurimum poterat et Helvetiis erat
amicus, quod ex ea civitate Orgetorigis filiam in matrimonium duxerat, et cupiditate regni adductus novis
rebus studebat et quam plurimas civitates suo beneficio habere obstrictas volebat. Itaque rem suscipit et a
Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur, obsidesque uti inter sese dent perficit: Sequani,
ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii, ut sine maleficio et iniuria transeant.
[10] Caesari renuntiatur Helvetiis esse in animo per agrum Sequanorum et Haeduorum iter in Santonum
fines facere, qui non longe a Tolosatium finibus absunt, quae civitas est in provincia. Id si fieret,
intellegebat magno cum periculo provinciae futurum ut homines bellicosos, populi Romani inimicos, locis
patentibus maximeque frumentariis finitimos haberet. Ob eas causas ei munitioni quam fecerat T.
Labienum legatum praeficit; ipse in Italiam magnis itineribus contendit duasque ibi legiones conscribit et
tres, quae circum Aquileiam hiemabant, ex hibernis educit et, qua proximum iter in ulteriorem Galliam
per Alpes erat, cum his quinque legionibus ire contendit. Ibi Ceutrones et Graioceli et Caturiges locis
superioribus occupatis itinere exercitum prohibere conantur. Compluribus his proeliis pulsis ab Ocelo,

ここはアカデミックな話題を扱う板です

◆以下の話題は板違いです。適切な板に移動して下さい。
　◇受験の話　⇒　大学受験板
　◇学歴の話　⇒　学歴板
　◇慈誠厨の話　⇒　厨房板

quod est oppidum citerioris provinciae extremum, in fines Vocontiorum ulterioris provinciae die septimo
pervenit; inde in Allobrogum fines, ab Allobrogibus in Segusiavos exercitum ducit. Hi sunt extra
provinciam trans Rhodanum primi.
[11] Helvetii iam per angustias et fines Sequanorum suas copias traduxerant et in Haeduorum fines
pervenerant eorumque agros populabantur. Haedui, cum se suaque ab iis defendere non possent, legatos
ad Caesarem mittunt rogatum auxilium: ita se omni tempore de populo Romano meritos esse ut paene in
conspectu exercitus nostri agri vastari, liberi [eorum] in servitutem abduci, oppida expugnari non
debuerint. Eodem tempore quo Haedui Ambarri, necessarii et consanguinei Haeduorum, Caesarem
certiorem faciunt sese depopulatis agris non facile ab oppidis vim hostium prohibere. Item Allobroges,
qui trans Rhodanum vicos possessionesque habebant, fuga se ad Caesarem recipiunt et demonstrant sibi
praeter agri solum nihil esse reliqui. Quibus rebus adductus Caesar non expectandum sibi statuit dum,
omnibus, fortunis sociorum consumptis, in Santonos Helvetii pervenirent.
[12] Flumen est Arar, quod per fines Haeduorum et Sequanorum in Rhodanum influit, incredibili lenitate,
ita ut oculis in utram partem fluat iudicari non possit. Id Helvetii ratibus ac lintribus iunctis transibant.
Ubi per exploratores Caesar certior factus est tres iam partes copiarum Helvetios id flumen traduxisse,
quartam vero partem citra flumen Ararim reliquam esse, de tertia vigilia cum legionibus tribus e castris
profectus ad eam partem pervenit quae nondum flumen transierat. Eos impeditos et inopinantes
adgressus magnam partem eorum concidit; reliqui sese fugae mandarunt atque in proximas silvas
abdiderunt. Is pagus appellabatur Tigurinus; nam omnis civitas Helvetia in quattuor pagos divisa est. Hic
pagus unus, cum domo exisset, patrum nostrorum memoria L. Cassium consulem interfecerat et eius

exercitum sub iugum miserat. Ita sive casu sive consilio deorum immortalium quae pars civitatis
Helvetiae insignem calamitatem populo Romano intulerat, ea princeps poenam persolvit. Qua in re
Caesar non solum publicas, sed etiam privatas iniurias ultus est, quod eius soceri L. Pisonis avum, L.
Pisonem legatum, Tigurini eodem proelio quo Cassium interfecerant.
[13] Hoc proelio facto, reliquas copias Helvetiorum ut consequi posset, pontem in Arari faciendum curat
atque ita exercitum traducit. Helvetii repentino eius adventu commoti cum id quod ipsi diebus XX
aegerrime confecerant, ut flumen transirent, illum uno die fecisse intellegerent, legatos ad eum mittunt;
cuius legationis Divico princeps fuit, qui bello Cassiano dux Helvetiorum fuerat. Is ita cum Caesare egit:
si pacem populus Romanus cum Helvetiis faceret, in eam partem ituros atque ibi futuros Helvetios ubi
eos Caesar constituisset atque esse voluisset; sin bello persequi perseveraret, reminisceretur et veteris
incommodi populi Romani et pristinae virtutis Helvetiorum. Quod improviso unum pagum adortus esset,
cum ii qui flumen transissent suis auxilium ferre non possent, ne ob eam rem aut suae magnopere virtuti
tribueret aut ipsos despiceret. Se ita a patribus maioribusque suis didicisse, ut magis virtute contenderent
quam dolo aut insidiis niterentur. Quare ne committeret ut is locus ubi constitissent ex calamitate populi
Romani et internecione exercitus nomen caperet aut memoriam proderet.
[14] His Caesar ita respondit: eo sibi minus dubitationis dari, quod eas res quas legati Helvetii
commemorassent memoria teneret, atque eo gravius ferre quo minus merito populi Romani accidissent;
qui si alicuius iniuriae sibi conscius fuisset, non fuisse difficile cavere; sed eo deceptum, quod neque
commissum a se intellegeret quare timeret neque sine causa timendum putaret. Quod si veteris

contumeliae oblivisci vellet, num etiam recentium iniuriarum, quod eo invito iter per provinciam per vim
temptassent, quod Haeduos, quod Ambarros, quod Allobrogas vexassent, memoriam deponere posse?
Quod sua victoria tam insolenter gloriarentur quodque tam diu se impune iniurias tulisse admirarentur,
eodem pertinere. Consuesse enim deos immortales, quo gravius homines ex commutatione rerum doleant,
quos pro scelere eorum ulcisci velint, his secundiores interdum res et diuturniorem impunitatem
concedere. Cum ea ita sint, tamen, si obsides ab iis sibi dentur, uti ea quae polliceantur facturos intellegat,
et si Haeduis de iniuriis quas ipsis sociisque eorum intulerint, item si Allobrogibus satis faciunt, sese cum
iis pacem esse facturum. Divico respondit: ita Helvetios a maioribus suis institutos esse uti obsides
accipere, non dare, consuerint; eius rem populum Romanum esse testem. Hoc responso dato discessit.
[15] Postero die castra ex eo loco movent. Idem facit Caesar equitatumque omnem, ad numerum quattuor
milium, quem ex omni provincia et Haeduis atque eorum sociis coactum habebat, praemittit, qui videant
quas in partes hostes iter faciant. Qui cupidius novissimum agmen insecuti alieno loco cum equitatu
Helvetiorum proelium committunt; et pauci de nostris cadunt. Quo proelio sublati Helvetii, quod
quingentis equitibus tantam multitudinem equitum propulerant, audacius subsistere non numquam et
novissimo agmine proelio nostros lacessere coeperunt. Caesar suos a proelio continebat, ac satis habebat
in praesentia hostem rapinis, pabulationibus populationibusque prohibere. Ita dies circiter XV iter
fecerunt uti inter novissimum hostium agmen et nostrum primum non amplius quinis aut senis milibus
passuum interesset.
[16] Interim cotidie Caesar Haeduos frumentum, quod essent publice polliciti, flagitare. Nam propter

frigora [quod Gallia sub septentrionibus, ut ante dictum est, posita est,] non modo frumenta in agris
matura non erant, sed ne pabuli quidem satis magna copia suppetebat; eo autem frumento quod flumine
Arari navibus subvexerat propterea uti minus poterat quod iter ab Arari Helvetii averterant, a quibus
discedere nolebat. Diem ex die ducere Haedui: conferri, comportari, adesse dicere. Ubi se diutius duci
intellexit et diem instare quo die frumentum militibus metiri oporteret, convocatis eorum principibus,
quorum magnam copiam in castris habebat, in his Diviciaco et Lisco, qui summo magistratui praeerat,
quem vergobretum appellant Haedui, qui creatur annuus et vitae necisque in suos habet potestatem,
graviter eos accusat, quod, cum neque emi neque ex agris sumi possit, tam necessario tempore, tam
propinquis hostibus ab iis non sublevetur, praesertim cum magna ex parte eorum precibus adductus
bellum susceperit; multo etiam gravius quod sit destitutus queritur.
[17] Tum demum Liscus oratione Caesaris adductus quod antea tacuerat proponit: esse non nullos,
quorum auctoritas apud plebem plurimum valeat, qui privatim plus possint quam ipsi magistratus. Hos
seditiosa atque improba oratione multitudinem deterrere, ne frumentum conferant quod debeant:
praestare, si iam principatum Galliae obtinere non possint, Gallorum quam Romanorum imperia perferre,
neque dubitare [debeant] quin, si Helvetios superaverint Romani, una cum reliqua Gallia Haeduis
libertatem sint erepturi. Ab isdem nostra consilia quaeque in castris gerantur hostibus enuntiari; hos a se
coerceri non posse. Quin etiam, quod necessariam rem coactus Caesari enuntiarit, intellegere sese quanto
id cum periculo fecerit, et ob eam causam quam diu potuerit tacuisse.
[18] Caesar hac oratione Lisci Dumnorigem, Diviciaci fratrem, designari sentiebat, sed, quod pluribus

praesentibus eas res iactari nolebat, celeriter concilium dimittit, Liscum retinet. Quaerit ex solo ea quae in
conventu dixerat. Dicit liberius atque audacius. Eadem secreto ab aliis quaerit; reperit esse vera: ipsum
esse Dumnorigem, summa audacia, magna apud plebem propter liberalitatem gratia, cupidum rerum
novarum. Complures annos portoria reliquaque omnia Haeduorum vectigalia parvo pretio redempta
habere, propterea quod illo licente contra liceri audeat nemo. His rebus et suam rem familiarem auxisse et
facultates ad largiendum magnas comparasse; magnum numerum equitatus suo sumptu semper alere et
circum se habere, neque solum domi, sed etiam apud finitimas civitates largiter posse, atque huius
potentiae causa matrem in Biturigibus homini illic nobilissimo ac potentissimo conlocasse; ipsum ex
Helvetiis uxorem habere, sororum ex matre et propinquas suas nuptum in alias civitates conlocasse.
Favere et cupere Helvetiis propter eam adfinitatem, odisse etiam suo nomine Caesarem et Romanos, quod
eorum adventu potentia eius deminuta et Diviciacus frater in antiquum locum gratiae atque honoris sit
restitutus. Si quid accidat Romanis, summam in spem per Helvetios regni obtinendi venire; imperio
populi Romani non modo de regno, sed etiam de ea quam habeat gratia desperare. Reperiebat etiam in
quaerendo Caesar, quod proelium equestre adversum paucis ante diebus esset factum, initium eius fugae
factum a Dumnorige atque eius equitibus (nam equitatui, quem auxilio Caesari Haedui miserant,
Dumnorix praeerat): eorum fuga reliquum esse equitatum perterritum.
[19] Quibus rebus cognitis, cum ad has suspiciones certissimae res accederent, quod per fines
Sequanorum Helvetios traduxisset, quod obsides inter eos dandos curasset, quod ea omnia non modo
iniussu suo et civitatis sed etiam inscientibus ipsis fecisset, quod a magistratu Haeduorum accusaretur,

satis esse causae arbitrabatur quare in eum aut ipse animadverteret aut civitatem animadvertere iuberet.
His omnibus rebus unum repugnabat, quod Diviciaci fratris summum in populum Romanum studium,
summum in se voluntatem, egregiam fidem, iustitiam, temperantiam cognoverat; nam ne eius supplicio
Diviciaci animum offenderet verebatur. Itaque prius quam quicquam conaretur, Diviciacum ad se vocari
iubet et, cotidianis interpretibus remotis, per C. Valerium Troucillum, principem Galliae provinciae,
familiarem suum, cui summam omnium rerum fidem habebat, cum eo conloquitur; simul commonefacit
quae ipso praesente in concilio [Gallorum] de Dumnorige sint dicta, et ostendit quae separatim quisque
de eo apud se dixerit. Petit atque hortatur ut sine eius offensione animi vel ipse de eo causa cognita
statuat vel civitatem statuere iubeat.
[20] Diviciacus multis cum lacrimis Caesarem complexus obsecrare coepit ne quid gravius in fratrem
statueret: scire se illa esse vera, nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere, propterea quod, cum
ipse gratia plurimum domi atque in reliqua Gallia, ille minimum propter adulescentiam posset, per se
crevisset; quibus opibus ac nervis non solum ad minuendam gratiam, sed paene ad perniciem suam
uteretur. Sese tamen et amore fraterno et existimatione vulgi commoveri. Quod si quid ei a Caesare
gravius accidisset, cum ipse eum locum amicitiae apud eum teneret, neminem existimaturum non sua
voluntate factum; qua ex re futurum uti totius Galliae animi a se averterentur. Haec cum pluribus verbis
flens a Caesare peteret, Caesar eius dextram prendit; consolatus rogat finem orandi faciat; tanti eius apud
se gratiam esse ostendit uti et rei publicae iniuriam et suum dolorem eius voluntati ac precibus condonet.
Dumnorigem ad se vocat, fratrem adhibet; quae in eo reprehendat ostendit; quae ipse intellegat, quae

civitas queratur proponit; monet ut in reliquum tempus omnes suspiciones vitet; praeterita se Diviciaco
fratri condonare dicit. Dumnorigi custodes ponit, ut quae agat, quibuscum loquatur scire possit.
[21] Eodem die ab exploratoribus certior factus hostes sub monte consedisse milia passuum ab ipsius
castris octo, qualis esset natura montis et qualis in circuitu ascensus qui cognoscerent misit. Renuntiatum
est facilem esse. De tertia vigilia T. Labienum, legatum pro praetore, cum duabus legionibus et iis ducibus
qui iter cognoverant summum iugum montis ascendere iubet; quid sui consilii sit ostendit. Ipse de quarta
vigilia eodem itinere quo hostes ierant ad eos contendit equitatumque omnem ante se mittit. P. Considius,
qui rei militaris peritissimus habebatur et in exercitu L. Sullae et postea in M. Crassi fuerat, cum
exploratoribus praemittitur.
[22] Prima luce, cum summus mons a [Lucio] Labieno teneretur, ipse ab hostium castris non longius mille
et quingentis passibus abesset neque, ut postea ex captivis comperit, aut ipsius adventus aut Labieni
cognitus esset, Considius equo admisso ad eum accurrit, dicit montem, quem a Labieno occupari voluerit,
ab hostibus teneri: id se a Gallicis armis atque insignibus cognovisse. Caesar suas copias in proximum
collem subducit, aciem instruit. Labienus, ut erat ei praeceptum a Caesare ne proelium committeret, nisi
ipsius copiae prope hostium castra visae essent, ut undique uno tempore in hostes impetus fieret, monte
occupato nostros expectabat proelioque abstinebat. Multo denique die per exploratores Caesar cognovit et
montem a suis teneri et Helvetios castra, movisse et Considium timore perterritum quod non vidisset pro
viso sibi renuntiavisse. Eo die quo consuerat intervallo hostes sequitur et milia passuum tria ab eorum
castris castra ponit.
[23] Postridie eius diei, quod omnino biduum supererat, cum exercitui frumentum metiri oporteret, et

quod a Bibracte, oppido Haeduorum longe maximo et copiosissimo, non amplius milibus passuum XVIII
aberat, rei frumentariae prospiciendum existimavit; itaque iter ab Helvetiis avertit ac Bibracte ire
contendit. Ea res per fugitivos L. Aemilii, decurionis equitum Gallorum, hostibus nuntiatur. Helvetii, seu
quod timore perterritos Romanos discedere a se existimarent, eo magis quod pridie superioribus locis
occupatis proelium non commisissent, sive eo quod re frumentaria intercludi posse confiderent,
commutato consilio atque itinere converso nostros a novissimo agmine insequi ac lacessere coeperunt.
[24] Postquam id animum advertit, copias suas Caesar in proximum collem subduxit equitatumque, qui
sustineret hostium petum, misit. Ipse interim in colle medio triplicem aciem instruxit legionum quattuor
veteranarum; in summo iugo duas legiones quas in Gallia citeriore proxime conscripserat et omnia auxilia
conlocavit, ita ut supra se totum montem hominibus compleret; impedimenta sarcinasque in unum locum
conferri et eum ab iis qui in superiore acie constiterant muniri iussit. Helvetii cum omnibus suis carris
secuti impedimenta in unum locum contulerunt; ipsi confertissima acie, reiecto nostro equitatu, phalange
facta sub primam nostram aciem successerunt.
[25] Caesar primum suo, deinde omnium ex conspectu remotis equis, ut aequato omnium periculo spem
fugae tolleret, cohortatus suos proelium commisit. Milites loco superiore pilis missis facile hostium
phalangem perfregerunt. Ea disiecta gladiis destrictis in eos impetum fecerunt. Gallis magno ad pugnam
erat impedimento quod pluribus eorum scutis uno ictu pilorum transfixis et conligatis, cum ferrum se
inflexisset, neque evellere neque sinistra impedita satis commode pugnare poterant, multi ut diu iactato
bracchio praeoptarent scutum manu emittere et nudo corpore pugnare. Tandem vulneribus defessi et

pedem referre et, quod mons suberit circiter mille passuum spatio, eo se recipere coeperunt. Capto monte
et succedentibus nostris, Boi et Tulingi, qui hominum milibus circiter XV agmen hostium claudebant et
novissimis praesidio erant, ex itinere nostros ab latere aperto adgressi circumvenire, et id conspicati
Helvetii, qui in montem sese receperant, rursus instare et proelium redintegrare coeperunt. Romani
conversa signa bipertito intulerunt: prima et secunda acies, ut victis ac submotis resisteret, tertia, ut
venientes sustineret.
[26] Ita ancipiti proelio diu atque acriter pugnatum est. Diutius cum sustinere nostrorum impetus non
possent, alteri se, ut coeperant, in montem receperunt, alteri ad impedimenta et carros suos se contulerunt.
Nam hoc toto proelio, cum ab hora septima ad vesperum pugnatum sit, aversum hostem videre nemo
potuit. Ad multam noctem etiam ad impedimenta pugnatum est, propterea quod pro vallo carros
obiecerunt et e loco superiore in nostros venientes tela coiciebant et non nulli inter carros rotasque
mataras ac tragulas subiciebant nostrosque vulnerabant. Diu cum esset pugnatum, impedimentis
castrisque nostri potiti sunt. Ibi Orgetorigis filia atque unus e filiis captus est. Ex eo proelio circiter
hominum milia CXXX superfuerunt eaque tota nocte continenter ierunt [nullam partem noctis itinere
intermisso]; in fines Lingonum die quarto pervenerunt, cum et propter vulnera militum et propter
sepulturam occisorum nostri [triduum morati] eos sequi non potuissent. Caesar ad Lingonas litteras
nuntiosque misit, ne eos frumento neve alia re iuvarent: qui si iuvissent, se eodem loco quo Helvetios
habiturum. Ipse triduo intermisso cum omnibus copiis eos sequi coepit.
[27] Helvetii omnium rerum inopia adducti legatos de deditione ad eum miserunt. Qui cum eum in
itinere convenissent seque ad pedes proiecissent suppliciterque locuti flentes pacem petissent, atque eos

in eo loco quo tum essent suum adventum expectare iussisset, paruerunt. Eo postquam Caesar pervenit,
obsides, arma, servos qui ad eos perfugissent, poposcit. Dum ea conquiruntur et conferuntur, [nocte
intermissa] circiter hominum milia VI eius pagi qui Verbigenus appellatur, sive timore perterriti, ne armis
traditis supplicio adficerentur, sive spe salutis inducti, quod in tanta multitudine dediticiorum suam
fugam aut occultari aut omnino ignorari posse existimarent, prima nocte e castris Helvetiorum egressi ad
Rhenum finesque Germanorum contenderunt.
[28] Quod ubi Caesar resciit, quorum per fines ierant his uti conquirerent et reducerent, si sibi purgati esse
vellent, imperavit; reductos in hostium numero habuit; reliquos omnes obsidibus, armis, perfugis traditis
in deditionem accepit. Helvetios, Tulingos, Latobrigos in fines suos, unde erant profecti, reverti iussit, et,
quod omnibus frugibus amissis domi nihil erat quo famem tolerarent, Allobrogibus imperavit ut iis
frumenti copiam facerent; ipsos oppida vicosque, quos incenderant, restituere iussit. Id ea maxime ratione
fecit, quod noluit eum locum unde Helvetii discesserant vacare, ne propter bonitatem agrorum Germani,
qui trans Rhenum incolunt, ex suis finibus in Helvetiorum fines transirent et finitimi Galliae provinciae
Allobrogibusque essent. Boios petentibus Haeduis, quod egregia virtute erant cogniti, ut in finibus suis
conlocarent, concessit; quibus illi agros dederunt quosque postea in parem iuris libertatisque condicionem
atque ipsi erant receperunt.
[29] In castris Helvetiorum tabulae repertae sunt litteris Graecis confectae et ad Caesarem relatae, quibus
in tabulis nominatim ratio confecta erat, qui numerus domo exisset eorum qui arma ferre possent, et item
separatim, quot pueri, senes mulieresque. [Quarum omnium rerum] summa erat capitum Helvetiorum
milium CCLXIII, Tulingorum milium XXXVI, Latobrigorum XIIII, Rauracorum XXIII, Boiorum XXXII; ex

his qui arma ferre possent ad milia nonaginta duo. Summa omnium fuerunt ad milia CCCLXVIII. Eorum
qui domum redierunt censu habito, ut Caesar imperaverat, repertus est numerus milium C et X.
[30] Bello Helvetiorum confecto totius fere Galliae legati, principes civitatum, ad Caesarem gratulatum
convenerunt: intellegere sese, tametsi pro veteribus Helvetiorum iniuriis populi Romani ab his poenas
bello repetisset, tamen eam rem non minus ex usu [terrae] Galliae quam populi Romani accidisse,
propterea quod eo consilio florentissimis rebus domos suas Helvetii reliquissent uti toti Galliae bellum
inferrent imperioque potirentur, locumque domicilio ex magna copia deligerent quem ex omni Gallia
oportunissimum ac fructuosissimum iudicassent, reliquasque civitates stipendiarias haberent. Petierunt
uti sibi concilium totius Galliae in diem certam indicere idque Caesaris facere voluntate liceret: sese
habere quasdam res quas ex communi consensu ab eo petere vellent. Ea re permissa diem concilio
constituerunt et iure iurando ne quis enuntiaret, nisi quibus communi consilio mandatum esset, inter se
sanxerunt.
[31] Eo concilio dimisso, idem princeps civitatum qui ante fuerant ad Caesarem reverterunt petieruntque
uti sibi secreto in occulto de sua omniumque salute cum eo agere liceret. Ea re impetrata sese omnes
flentes Caesari ad pedes proiecerunt: non minus se id contendere et laborare ne ea quae dixissent
enuntiarentur quam uti ea quae vellent impetrarent, propterea quod, si enuntiatum esset, summum in
cruciatum se venturos viderent. Locutus est pro his Diviciacus Haeduus: Galliae totius factiones esse
duas; harum alterius principatum tenere Haeduos, alterius Arvernos. Hi cum tantopere de potentatu inter
se multos annos contenderent, factum esse uti ab Arvernis Sequanisque Germani mercede arcesserentur.
Horum primo circiter milia XV Rhenum transisse; postea quam agros et cultum et copias Gallorum

homines feri ac barbari adamassent, traductos plures; nunc esse in Gallia ad C et XX milium numerum.
Cum his Haeduos eorumque clientes semel atque iterum armis contendisse; magnam calamitatem pulsos
accepisse, omnem nobilitatem, omnem senatum, omnem equitatum amisisse. Quibus proeliis
calamitatibusque fractos, qui et sua virtute et populi Romani hospitio atque amicitia plurimum ante in
Gallia potuissent, coactos esse Sequanis obsides dare nobilissimos civitatis et iure iurando civitatem
obstringere sese neque obsides repetituros neque auxilium a populo Romano imploraturos neque
recusaturos quo minus perpetuo sub illorum dicione atque imperio essent. Unum se esse ex omni civitate
Haeduorum qui adduci non potuerit ut iuraret aut liberos suos obsides daret. Ob eam rem se ex civitate
profugisse et Romam ad senatum venisse auxilium postulatum, quod solus neque iure iurando neque
obsidibus teneretur. Sed peius victoribus Sequanis quam Haeduis victis accidisse, propterea quod
Ariovistus, rex Germanorum, in eorum finibus consedisset tertiamque partem agri Sequani, qui esset
optimus totius Galliae, occupavisset et nunc de altera parte tertia Sequanos decedere iuberet, propterea
quod paucis mensibus ante Harudum milia hominum XXIIII ad eum venissent, quibus locus ac sedes
pararentur. Futurum esse paucis annis uti omnes ex Galliae finibus pellerentur atque omnes Germani
Rhenum transirent; neque enim conferendum esse Gallicum cum Germanorum agro neque hanc
consuetudinem victus cum illa comparandam. Ariovistum autem, ut semel Gallorum copias proelio
vicerit, quod proelium factum sit ad Magetobrigam, superbe et crudeliter imperare, obsides nobilissimi
cuiusque liberos poscere et in eos omnia exempla cruciatusque edere, si qua res non ad nutum aut ad
voluntatem eius facta sit. Hominem esse barbarum, iracundum, temerarium: non posse eius imperia,

diutius sustineri. Nisi quid in Caesare populoque Romano sit auxilii, omnibus Gallis idem esse faciendum
quod Helvetii fecerint, ut domo emigrent, aliud domicilium, alias sedes, remotas a Germanis, petant
fortunamque, quaecumque accidat, experiantur. Haec si enuntiata Ariovisto sint, non dubitare quin de
omnibus obsidibus qui apud eum sint gravissimum supplicium sumat. Caesarem vel auctoritate sua
atque exercitus vel recenti victoria vel nomine populi Romani deterrere posse ne maior multitudo
Germanorum Rhenum traducatur, Galliamque omnem ab Ariovisti iniuria posse defendere.
[32] Hac oratione ab Diviciaco habita omnes qui aderant magno fletu auxilium a Caesare petere coeperunt.
Animadvertit Caesar unos ex omnibus Sequanos nihil earum rerum facere quas ceteri facerent sed tristes
capite demisso terram intueri. Eius rei quae causa esset miratus ex ipsis quaesiit. Nihil Sequani
respondere, sed in eadem tristitia taciti permanere. Cum ab his saepius quaereret neque ullam omnino
vocem exprimere posset, idem Diviacus Haeduus respondit: hoc esse miseriorem et graviorem fortunam
Sequanorum quam reliquorum, quod soli ne in occulto quidem queri neque auxilium implorare auderent
absentisque Ariovisti crudelitatem, velut si cora adesset, horrerent, propterea quod reliquis tamen fugae
facultas daretur, Sequanis vero, qui intra fines suos Ariovistum recepissent, quorum oppida omnia in
potestate eius essent, omnes cruciatus essent perferendi.
[33] His rebus cognitis Caesar Gallorum animos verbis confirmavit pollicitusque est sibi eam rem curae
futuram; magnam se habere spem et beneficio suo et auctoritate adductum Ariovistum finem iniuriis
facturum. Hac oratione habita, concilium dimisit. Et secundum ea multae res eum hortabantur quare sibi
eam rem cogitandam et suscipiendam putaret, in primis quod Haeduos, fratres consanguineosque saepe

numero a senatu appellatos, in servitute atque [in] dicione videbat Germanorum teneri eorumque obsides
esse apud Ariovistum ac Sequanos intellegebat; quod in tanto imperio populi Romani turpissimum sibi et
rei publicae esse arbitrabatur. Paulatim autem Germanos consuescere Rhenum transire et in Galliam
magnam eorum multitudinem venire populo Romano periculosum videbat, neque sibi homines feros ac
barbaros temperaturos existimabat quin, cum omnem Galliam occupavissent, ut ante Cimbri Teutonique
fecissent, in provinciam exirent atque inde in Italiam contenderent [, praesertim cum Sequanos a
provincia nostra Rhodanus divideret]; quibus rebus quam maturrime occurrendum putabat. Ipse autem
Ariovistus tantos sibi spiritus, tantam arrogantiam sumpserat, ut ferendus non videretur.
[34] Quam ob rem placuit ei ut ad Ariovistum legatos mitteret, qui ab eo postularent uti aliquem locum
medium utrisque conloquio deligeret: velle sese de re publica et summis utriusque rebus cum eo agere. Ei
legationi Ariovistus respondit: si quid ipsi a Caesare opus esset, sese ad eum venturum fuisse; si quid ille
se velit, illum ad se venire oportere. Praeterea se neque sine exercitu in eas partes Galliae venire audere
quas Caesar possideret, neque exercitum sine magno commeatu atque molimento in unum locum
contrahere posse. Sibi autem mirum videri quid in sua Gallia, quam bello vicisset, aut Caesari aut omnino
populo Romano negotii esset.
[35] His responsis ad Caesarem relatis, iterum ad eum Caesar legatos cum his mandatis mittit: quoniam
tanto suo populique Romani beneficio adtectus, cum in consulatu suo rex atque amicus a senatu
appellatus esset, hanc sibi populoque Romano gratiam referret ut in conloquium venire invitatus
gravaretur neque de communi re dicendum sibi et cognoscendum putaret, haec esse quae ab eo
postularet: primum ne quam multitudinem hominum amplius trans Rhenum in Galliam traduceret;

deinde obsides quos haberet ab Haeduis redderet Sequanisque permitteret ut quos illi haberent voluntate
eius reddere illis liceret; neve Haeduos iniuria lacesseret neve his sociisque eorum bellum inferret. Si [id]
ita fecisset, sibi populoque Romano perpetuam gratiam atque amicitiam cum eo futuram; si non
impetraret, sese, quoniam M. Messala, M. Pisone consulibus senatus censuisset uti quicumque Galliam
provinciam obtineret, quod commodo rei publicae lacere posset, Haeduos ceterosque amicos populi
Romani defenderet, se Haeduorum iniurias non neglecturum.
[36] Ad haec Ariovistus respondit: ius esse belli ut qui vicissent iis quos vicissent quem ad modum vellent
imperarent. Item populum Romanum victis non ad alterius praescriptum, sed ad suum arbitrium
imperare consuesse. Si ipse populo Romano non praescriberet quem ad modum suo iure uteretur, non
oportere se a populo Romano in suo iure impediri. Haeduos sibi, quoniam belli fortunam temptassent et
armis congressi ac superati essent, stipendiarios esse factos. Magnam Caesarem iniuriam facere, qui suo
adventu vectigalia sibi deteriora faceret. Haeduis se obsides redditurum non esse neque his neque eorum
sociis iniuria bellum inlaturum, si in eo manerent quod convenisset stipendiumque quotannis penderent;
si id non fecissent, longe iis fraternum nomen populi Romani afuturum. Quod sibi Caesar denuntiaret se
Haeduorum iniurias non neglecturum, neminem secum sine sua pernicie contendisse. Cum vellet,
congrederetur: intellecturum quid invicti Germani, exercitatissimi in armis, qui inter annos XIIII tectum
non subissent, virtute possent.
[37] Haec eodem tempore Caesari mandata referebantur et legati ab Haeduis et a Treveris veniebant:
Haedui questum quod Harudes, qui nuper in Galliam transportati essent, fines eorum popularentur: sese
ne obsidibus quidem datis pacem Ariovisti redimere potuisse; Treveri autem, pagos centum Sueborum ad

ripas Rheni consedisse, qui Rhemum transire conarentur; his praeesse Nasuam et Cimberium fratres.
Quibus rebus Caesar vehementer commotus maturandum sibi existimavit, ne, si nova manus Sueborum
cum veteribus copiis Ariovisti sese coniunxisset, minus facile resisti posset. Itaque re frumentaria quam
celerrime potuit comparata magnis itineribus ad Ariovistum contendit.
[38] Cum tridui viam processisset, nuntiatum est ei Ariovistum cum suis omnibus copiis ad occupandum
Vesontionem, quod est oppidum maximum Sequanorum, contendere [triduique viam a suis finibus
processisse]. Id ne accideret, magnopere sibi praecavendum Caesar existimabat. Namque omnium rerum
quae ad bellum usui erant summa erat in eo oppido facultas, idque natura loci sic muniebatur ut magnam
ad ducendum bellum daret facultatem, propterea quod flumen [alduas] Dubis ut circino circumductum
paene totum oppidum cingit, reliquum spatium, quod est non amplius pedum MDC, qua flumen
intermittit, mons continet magna altitudine, ita ut radices eius montis ex utraque parte ripae fluminis
contingant, hunc murus circumdatus arcem efficit et cum oppido coniungit. Huc Caesar magnis nocturnis
diurnisque itineribus contendit occupatoque oppido ibi praesidium conlocat.
[39] Dum paucos dies ad Vesontionem rei frumentariae commeatusque causa moratur, ex percontatione
nostrorum vocibusque Gallorum ac mercatorum, qui ingenti magnitudine corporum Germanos,
incredibili virtute atque exercitatione in armis esse praedicabant (saepe numero sese cum his congressos
ne vultum quidem atque aciem oculorum dicebant ferre potuisse), tantus subito timor omnem exercitum
occupavit ut non mediocriter omnium mentes animosque perturbaret. Hic primum ortus est a tribunis
militum, praefectis, reliquisque qui ex urbe amicitiae causa Caesarem secuti non magnum in re militari
usum habebant: quorum alius alia causa inlata, quam sibi ad proficiscendum necessariam esse diceret,

petebat ut eius voluntate discedere liceret; non nulli pudore adducti, ut timoris suspicionem vitarent,
remanebant. Hi neque vultum fingere neque interdum lacrimas tenere poterant: abditi in tabernaculis aut
suum fatum querebantur aut cum familiaribus suis commune periculum miserabantur. Vulgo totis castris
testamenta obsignabantur. Horum vocibus ac timore paulatim etiam ii qui magnum in castris usum
habebant, milites centurionesque quique equitatui praeerant, perturbabantur. Qui se ex his minus timidos
existimari volebant, non se hostem vereri, sed angustias itineris et magnitudinem silvarum quae
intercederent inter ipsos atque Ariovistum, aut rem frumentariam, ut satis commode supportari posset,
timere dicebant. Non nulli etiam Caesari nuntiabant, cum castra moveri ac signa ferri iussisset, non fore
dicto audientes milites neque propter timorem signa laturos.
[40] Haec cum animadvertisset, convocato consilio omniumque ordinum ad id consilium adhibitis
centurionibus, vehementer eos incusavit: primum, quod aut quam in partem aut quo consilio ducerentur
sibi quaerendum aut cogitandum putarent. Ariovistum se consule cupidissime populi Romani amicitiam
adpetisse; cur hunc tam temere quisquam ab officio discessurum iudicaret? Sibi quidem persuaderi
cognitis suis poslulatis atque aequitate condicionum perspecta eum neque suam neque populi Romani
gratiam repudiaturum. Quod si furore atque amentia impulsum bellum intulisset, quid tandem
vererentur? Aut cur de sua virtute aut de ipsius diligentia desperarent? Factum eius hostis periculum
patrum nostrorum memoria Cimbris et Teutonis a C. Mario pulsis [cum non minorem laudem exercitus
quam ipse imperator meritus videbatur]; factum etiam nuper in Italia servili tumultu, quos tamen aliquid
usus ac disciplina, quam a nobis accepissent, sublevarint. Ex quo iudicari posse quantum haberet in se

boni constantia, propterea quod quos aliquam diu inermes sine causa timuissent hos postea armatos ac
victores superassent. Denique hos esse eosdem Germanos quibuscum saepe numero Helvetii congressi
non solum in suis sed etiam in illorum finibus plerumque superarint, qui tamen pares esse nostro
exercitui non potuerint. Si quos adversum proelium et fuga Gallorum commoveret, hos, si quaererent,
reperire posse diuturnitate belli defatigatis Gallis Ariovistum, cum multos menses castris se ac paludibus
tenuisset neque sui potestatem fecisset, desperantes iam de pugna et dispersos subito adortum magis
ratione et consilio quam virtute vicisse. Cui rationi contra homines barbaros atque imperitos locus fuisset,
hac ne ipsum quidem sperare nostros exercitus capi posse. Qui suum timorem in rei frumentariae
simulationem angustiasque itineris conferrent, facere arroganter, cum aut de officio imperatoris desperare
aut praescribere viderentur. Haec sibi esse curae; frumentum Sequanos, Leucos, Lingones subministrare,
iamque esse in agris frumenta matura; de itinere ipsos brevi tempore iudicaturos. Quod non fore dicto
audientes neque signa laturi dicantur, nihil se ea re commoveri: scire enim, quibuscumque exercitus dicto
audiens non fuerit, aut male re gesta fortunam defuisse aut aliquo facinore comperto avaritiam esse
convictam. Suam innocentiam perpetua vita, felicitatem Helvetiorum bello esse perspectam. Itaque se
quod in longiorem diem conlaturus fuisset repraesentaturum et proxima nocte de quarta, vigilia castra
moturum, ut quam primum intellegere posset utrum apud eos pudor atque officium an timor plus valeret.
Quod si praeterea nemo sequatur, tamen se cum sola decima legione iturum, de qua non dubitet, sibique
eam praetoriam cohortem futuram. Huic legioni Caesar et indulserat praecipue et propter virtutem
confidebat maxime.
[41] Hac oratione habita mirum in modum conversae sunt omnium mentes summaque alacritas et

cupiditas belli gerendi innata est, princepsque X. legio per tribunos militum ei gratias egit quod de se
optimum iudicium fecisset, seque esse ad bellum gerendum paratissimam confirmavit. Deinde reliquae
legiones cum tribunis militum et primorum ordinum centurionibus egerunt uti Caesari satis facerent: se
neque umquam dubitasse neque timuisse neque de summa belli suum iudicium sed imperatoris esse
existimavisse. Eorum satisfactione accepta et itinere exquisito per Diviciacum, quod ex Gallis ei maximam
fidem habebat, ut milium amplius quinquaginta circuitu locis apertis exercitum duceret, de quarta vigilia,
ut dixerat, profectus est. Septimo die, cum iter non intermitteret, ab exploratoribus certior factus est
Ariovisti copias a nostris milia passuum IIII et XX abesse.
[42] Cognito Caesaris adventu Ariovistus legatos ad eum mittit: quod antea de conloquio postulasset, id
per se fieri licere, quoniam propius accessisset seque id sine periculo facere posse existimaret. Non respuit
condicionem Caesar iamque eum ad sanitatem reverti arbitrabatur, cum id quod antea petenti denegasset
ultro polliceretur, magnamque in spem veniebat pro suis tantis populique Romani in eum beneficiis
cognitis suis postulatis fore uti pertinacia desisteret. Dies conloquio dictus est ex eo die quintus. Interim
saepe cum legati ultro citroque inter eos mitterentur, Ariovistus postulavit ne quem peditem ad
conloquium Caesar adduceret: vereri se ne per insidias ab eo circumveniretur; uterque cum equitatu
veniret: alia ratione sese non esse venturum. Caesar, quod neque conloquium interposita causa tolli
volebat neque salutem suam Gallorum equitatui committere audebat, commodissimum esse statuit
omnibus equis Gallis equitibus detractis eo legionarios milites legionis X., cui quam maxime confidebat,
imponere, ut praesidium quam amicissimum, si quid opus facto esset, haberet. Quod cum fieret, non

inridicule quidam ex militibus X. legionis dixit: plus quam pollicitus esset Caesarem facere; pollicitum se
in cohortis praetoriae loco X. legionem habiturum ad equum rescribere.
[43] Planities erat magna et in ea tumulus terrenus satis grandis. Hic locus aequum fere spatium a castris
Ariovisti et Caesaris aberat. Eo, ut erat dictum, ad conloquium venerunt. Legionem Caesar, quam equis
devexerat, passibus CC ab eo tumulo constituit. Item equites Ariovisti pari intervallo constiterunt.
Ariovistus ex equis ut conloquerentur et praeter se denos ad conloquium adducerent postulavit. Ubi eo
ventum est, Caesar initio orationis sua senatusque in eum beneficia commemoravit, quod rex appellatus
esset a senatu, quod amicus, quod munera amplissime missa; quam rem et paucis contigisse et pro
magnis hominum officiis consuesse tribui docebat; illum, cum neque aditum neque causam postulandi
iustam haberet, beneficio ac liberalitate sua ac senatus ea praemia consecutum. Docebat etiam quam
veteres quamque iustae causae necessitudinis ipsis cum Haeduis intercederent, quae senatus consulta
quotiens quamque honorifica in eos facta essent, ut omni tempore totius Galliae principatum Haedui
tenuissent, prius etiam quam nostram amicitiam adpetissent. Populi Romani hanc esse consuetudinem, ut
socios atque amicos non modo sui nihil deperdere, sed gratia, dignitate, honore auctiores velit esse; quod
vero ad amicitiam populi Romani attulissent, id iis eripi quis pati posset? Postulavit deinde eadem quae
legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret, obsides redderet, si nullam
partem Germanorum domum remittere posset, at ne quos amplius Rhenum transire pateretur.
[44] Ariovistus ad postulata Caesaris pauca respondit, de suis virtutibus multa praedicavit: transisse
Rhenum sese non sua sponte, sed rogatum et arcessitum a Gallis; non sine magna spe magnisque

praemiis domum propinquosque reliquisse; sedes habere in Gallia ab ipsis concessas, obsides ipsorum
voluntate datos; stipendium capere iure belli, quod victores victis imponere consuerint. Non sese Gallis
sed Gallos sibi bellum intulisse: omnes Galliae civitates ad se oppugnandum venisse ac contra se castra
habuisse; eas omnes copias a se uno proelio pulsas ac superatas esse. Si iterum experiri velint, se iterum
paratum esse decertare; si pace uti velint, iniquum esse de stipendio recusare, quod sua voluntate ad id
tempus pependerint. Amicitiam populi Romani sibi ornamento et praesidio, non detrimento esse oportere,
atque se hac spe petisse. Si per populum Romanum stipendium remittatur et dediticii subtrahantur, non
minus libenter sese recusaturum populi Romani amicitiam quam adpetierit. Quod multitudinem
Germanorum in Galliam traducat, id se sui muniendi, non Galliae oppugnandae causa facere; eius rei
testimonium esse quod nisi rogatus non venerit et quod bellum non intulerit sed defenderit. Se prius in
Galliam venisse quam populum Romanum. Numquam ante hoc tempus exercitum populi Romani Galliae
provinciae finibus egressum. Quid sibi vellet? Cur in suas possessiones veniret? Provinciam suam hanc
esse Galliam, sicut illam nostram. Ut ipsi concedi non oporteret, si in nostros fines impetum faceret, sic
item nos esse iniquos, quod in suo iure se interpellaremus. Quod fratres a senatu Haeduos appellatos
diceret, non se tam barbarum neque tam imperitum esse rerum ut non sciret neque bello Allobrogum
proximo Haeduos Romanis auxilium tulisse neque ipsos in iis contentionibus quas Haedui secum et cum
Sequanis habuissent auxilio populi Romani usos esse. Debere se suspicari simulata Caesarem amicitia,
quod exercitum in Gallia habeat, sui opprimendi causa habere. Qui nisi decedat atque exercitum deducat
ex his regionibus, sese illum non pro amico sed pro hoste habiturum. Quod si eum interfecerit, multis sese

nobilibus principibusque populi Romani gratum esse facturum (id se ab ipsis per eorum nuntios
compertum habere), quorum omnium gratiam atque amicitiam eius morte redimere posset. Quod si
decessisset et liberam possessionem Galliae sibi tradidisset, magno se illum praemio remuneraturum et
quaecumque bella geri vellet sine ullo eius labore et periculo confecturum.
[45] Multa a Caesare in eam sententiam dicta sunt quare negotio desistere non posset: neque suam neque
populi Romani consuetudinem pati ut optime meritos socios desereret, neque se iudicare Galliam potius
esse Ariovisti quam populi Romani. Bello superatos esse Arvernos et Rutenos a Q. Fabio Maximo, quibus
populus Romanus ignovisset neque in provinciam redegisset neque stipendium posuisset. Quod si
antiquissimum quodque tempus spectari oporteret, populi Romani iustissimum esse in Gallia imperium;
si iudicium senatus observari oporteret, liberam debere esse Galliam, quam bello victam suis legibus uti
voluisset.
[46] Dum haec in conloquio geruntur, Caesari nuntiatum est equites Ariovisti propius tumulum accedere
et ad nostros adequitare, lapides telaque in nostros coicere. Caesar loquendi finem fecit seque ad suos
recepit suisque imperavit ne quod omnino telum in hostes reicerent. Nam etsi sine ullo periculo legionis
delectae cum equitatu proelium fore videbat, tamen committendum non putabat ut, pulsis hostibus, dici
posset eos ab se per fidem in conloquio circumventos. Postea quam in vulgus militum elatum est qua
arrogantia in conloquio Ariovistus usus omni Gallia Romanis interdixisset, impetumque in nostros eius
equites fecissent, eaque res conloquium ut diremisset, multo maior alacritas studiumque pugnandi maius
exercitui iniectum est.
[47] Biduo post Ariovistus ad Caesarem legatos misit: velle se de iis rebus quae inter eos egi coeptae
neque perfectae essent agere cum eo: uti aut iterum conloquio diem constitueret aut, si id minus vellet, ex

suis legatis aliquem ad se mitteret. Conloquendi Caesari causa visa non est, et eo magis quod pridie eius
diei Germani retineri non potuerant quin tela in nostros coicerent. Legatum ex suis sese magno cum
periculo ad eum missurum et hominibus feris obiecturum existimabat. Commodissimum visum est C.
Valerium Procillum, C. Valerii Caburi filium, summa virtute et humanitate adulescentem, cuius pater a C.
Valerio Flacco civitate donatus erat, et propter fidem et propter linguae Gallicae scientiam, qua multa iam
Ariovistus longinqua consuetudine utebatur, et quod in eo peccandi Germanis causa non esset, ad eum
mittere, et una M. Metium, qui hospitio Ariovisti utebatur. His mandavit quae diceret Ariovistus
cognoscerent et ad se referrent. Quos cum apud se in castris Ariovistus conspexisset, exercitu suo
praesente conclamavit: quid ad se venirent? an speculandi causa? Conantes dicere prohibuit et in catenas
coniecit.
[48] Eodem die castra promovit et milibus passuum VI a Caesaris castris sub monte consedit. Postridie
eius diei praeter castra Caesaris suas copias traduxit et milibus passuum duobus ultra eum castra fecit eo
consilio uti frumento commeatuque qui ex Sequanis et Haeduis supportaretur Caesarem intercluderet. Ex
eo die dies continuos V Caesar pro castris suas copias produxit et aciem instructam habuit, ut, si vellet
Ariovistus proelio contendere, ei potestas non deesset. Ariovistus his omnibus diebus exercitum castris
continuit, equestri proelio cotidie contendit. Genus hoc erat pugnae, quo se Germani exercuerant:
equitum milia erant VI, totidem numero pedites velocissimi ac fortissimi, quos ex omni copia singuli
singulos suae salutis causa delegerant: cum his in proeliis versabantur, ad eos se equites recipiebant; hi, si
quid erat durius, concurrebant, si qui graviore vulnere accepto equo deciderat, circumsistebant; si quo

erat longius prodeundum aut celerius recipiendum, tanta erat horum exercitatione celeritas ut iubis
sublevati equorum cursum adaequarent.
[49] Ubi eum castris se tenere Caesar intellexit, ne diutius commeatu prohiberetur, ultra eum locum, quo
in loco Germani consederant, circiter passus DC ab his, castris idoneum locum delegit acieque triplici
instructa ad eum locum venit. Primam et secundam aciem in armis esse, tertiam castra munire iussit. [Hic
locus ab hoste circiter passus DC, uti dictum est, aberat.] Eo circiter hominum XVI milia expedita cum
omni equitatu Ariovistus misit, quae copiae nostros terrerent et munitione prohiberent. Nihilo setius
Caesar, ut ante constituerat, duas acies hostem propulsare, tertiam opus perficere iussit. Munitis castris
duas ibi legiones reliquit et partem auxiliorum, quattuor reliquas legiones in castra maiora reduxit.
[50] Proximo die instituto suo Caesar ex castris utrisque copias suas eduxit paulumque a maioribus castris
progressus aciem instruxit hostibusque pugnandi potestatem fecit. Ubi ne tum quidem eos prodire
intellexit, circiter meridiem exercitum in castra reduxit. Tum demum Ariovistus partem suarum copiarum,
quae castra minora oppugnaret, misit. Acriter utrimque usque ad vesperum pugnatum est. Solis occasu
suas copias Ariovistus multis et inlatis et acceptis vulneribus in castra reduxit. Cum ex captivis quaereret
Caesar quam ob rem Ariovistus proelio non decertaret, hanc reperiebat causam, quod apud Germanos ea
consuetudo esset ut matres familiae eorum sortibus et vaticinationibus declararent utrum proelium
committi ex usu esset necne; eas ita dicere: non esse fas Germanos superare, si ante novam lunam proelio
contendissent.
[51] Postridie eius diei Caesar praesidio utrisque castris quod satis esse visum est reliquit, alarios omnes
in conspectu hostium pro castris minoribus constituit, quod minus multitudine militum legionariorum

pro hostium numero valebat, ut ad speciem alariis uteretur; ipse triplici instructa acie usque ad castra
hostium accessit. Tum demum necessario Germani suas copias castris eduxerunt generatimque
constituerunt paribus intervallis, Harudes, Marcomanos, Tribocos, Vangiones, Nemetes, Sedusios, Suebos,
omnemque aciem suam raedis et carris circumdederunt, ne qua spes in fuga relinqueretur. Eo mulieres
imposuerunt, quae ad proelium proficiscentes milites passis manibus flentes implorabant ne se in
servitutem Romanis traderent.
[52] Caesar singulis legionibus singulos legatos et quaestorem praefecit, uti eos testes suae quisque
virtutis haberet; ipse a dextro cornu, quod eam partem minime firmam hostium esse animadverterat,
proelium commisit. Ita nostri acriter in hostes signo dato impetum fecerunt itaque hostes repente
celeriterque procurrerunt, ut spatium pila in hostes coiciendi non daretur. Relictis pilis comminus gladiis
pugnatum est. At Germani celeriter ex consuetudine sua phalange facta impetus gladiorum exceperunt.
Reperti sunt complures nostri qui in phalanga insilirent et scuta manibus revellerent et desuper
vulnerarent. Cum hostium acies a sinistro cornu pulsa atque in fugam coniecta esset, a dextro cornu
vehementer multitudine suorum nostram aciem premebant. Id cum animadvertisset P. Crassus
adulescens, qui equitatui praeerat, quod expeditior erat quam ii qui inter aciem versabantur, tertiam
aciem laborantibus nostris subsidio misit.
[53] Ita proelium restitutum est, atque omnes hostes terga verterunt nec prius fugere destiterunt quam ad
flumen Rhenum milia passuum ex eo loco circiter L pervenerunt. Ibi perpauci aut viribus confisi tranare
contenderunt aut lintribus inventis sibi salutem reppererunt. In his fuit Ariovistus, qui naviculam
deligatam ad ripam nactus ea profugit; reliquos omnes consecuti equites nostri interfecerunt. Duae

fuerunt Ariovisti uxores, una Sueba natione, quam domo secum eduxerat, altera Norica, regis Voccionis
soror, quam in Gallia duxerat a fratre missam: utraque in ea fuga periit; duae filiae: harum altera occisa,
altera capta est. C. Valerius Procillus, cum a custodibus in fuga trinis catenis vinctus traheretur, in ipsum
Caesarem hostes equitatu insequentem incidit. Quae quidem res Caesari non minorem quam ipsa victoria
voluptatem attulit, quod hominem honestissimum provinciae Galliae, suum familiarem et hospitem,
ereptum ex manibus hostium sibi restitutum videbat neque eius calamitate de tanta voluptate et
gratulatione quicquam fortuna deminuerat. Is se praesente de se ter sortibus consultum dicebat, utrum
igni statim necaretur an in aliud tempus reservaretur: sortium beneficio se esse incolumem. Item M.
Metius repertus et ad eum reductus est.
[54] Hoc proelio trans Rhenum nuntiato, Suebi, qui ad ripas Rheni venerant, domum reverti coeperunt;
quos ubi qui proximi Rhenum incolunt perterritos senserunt, insecuti magnum ex iis numerum
occiderunt. Caesar una aestate duobus maximis bellis confectis maturius paulo quam tempus anni
postulabat in hiberna in Sequanos exercitum deduxit; hibernis Labienum praeposuit; ipse in citeriorem
Galliam ad conventus agendos profectus est.
C. IVLI CAESARIS COMMENTARIORVM DE BELLO GALLICO LIBER SECVNDVS
[1] Cum esset Caesar in citeriore Gallia [in hibernis], ita uti supra demonstravimus, crebri ad eum
rumores adferebantur litterisque item Labieni certior fiebat omnes Belgas, quam tertiam esse Galliae
partem dixeramus, contra populum Romanum coniurare obsidesque inter se dare. Coniurandi has esse
causas: primum quod vererentur ne, omni pacata Gallia, ad eos exercitus noster adduceretur; deinde
quod ab non nullis Gallis sollicitarentur, partim qui, ut Germanos diutius in Gallia versari noluerant, ita

populi Romani exercitum hiemare atque inveterascere in Gallia moleste ferebant, partim qui mobilitate et
levitate animi novis imperiis studebant; ab non nullis etiam quod in Gallia a potentioribus atque iis qui ad
conducendos homines facultates habebant vulgo regna occupabantur; qui minus facile eam rem imperio
nostro consequi poterant.
[2] His nuntiis litterisque commotus Caesar duas legiones in citeriore Gallia novas conscripsit et inita
aestate in ulteriorem Galliam qui deduceret Q. Pedium legatum misit. Ipse, cum primum pabuli copia
esse inciperet, ad exercitum venit. Dat negotium Senonibus reliquisque Gallis qui finitimi Belgis erant uti
ea quae apud eos gerantur cognoscant seque de his rebus certiorem faciant. Hi constanter omnes
nuntiaverunt manus cogi, exercitum in unum locum conduci. Tum vero dubitandum non existimavit quin
ad eos proficisceretur. Re frumentaria provisa castra movet diebusque circiter XV ad fines Belgarum
pervenit.
[3] Eo cum de improviso celeriusque omnium opinione venisset, Remi, qui proximi Galliae ex Belgis sunt,
ad eum legatos Iccium et Andebrogium, primos civitatis, miserunt, qui dicerent se suaque omnia in fidem
atque potestatem populi Romani permittere, neque se cum reliquis Belgis consensisse neque contra
populum Romanum coniurasse, paratosque esse et obsides dare et imperata facere et oppidis recipere et
frumento ceterisque rebus iuvare; reliquos omnes Belgas in armis esse, Germanosque qui cis Rhenum
incolant sese cum his coniunxisse, tantumque esse eorum omnium furorem ut ne Suessiones quidem,
fratres consanguineosque suos, qui eodem iure et isdem legibus utantur, unum imperium unumque
magistratum cum ipsis habeant, deterrere potuerint quin cum iis consentirent.
[4] Cum ab iis quaereret quae civitates quantaeque in armis essent et quid in bello possent, sic reperiebat:
plerosque Belgos esse ortos a Germanis Rhenumque antiquitus traductos propter loci fertilitatem ibi

consedisse Gallosque qui ea loca incolerent expulisse, solosque esse qui, patrum nostrorum memoria
omni Gallia vexata, Teutonos Cimbrosque intra suos fines ingredi prohibuerint; qua ex re fieri uti earum
rerum memoria magnam sibi auctoritatem magnosque spiritus in re militari sumerent. De numero eorum
omnia se habere explorata Remi dicebant, propterea quod propinquitatibus adfinitatibus quo coniuncti
quantam quisque multitudinem in communi Belgarum concilio ad id bellum pollicitus sit cognoverint.
Plurimum inter eos Bellovacos et virtute et auctoritate et hominum numero valere: hos posse conficere
armata milia centum, pollicitos ex eo numero electa milia LX totiusque belli imperium sibi postulare.
Suessiones suos esse finitimos; fines latissimos feracissimosque agros possidere. Apud eos fuisse regem
nostra etiam memoria Diviciacum, totius Galliae potentissimum, qui cum magnae partis harum regionum,
tum etiam Britanniae imperium obtinuerit; nunc esse regem Galbam: ad hunc propter iustitiam
prudentiamque summam totius belli omnium voluntate deferri; oppida habere numero XII, polliceri milia
armata L; totidem Nervios, qui maxime feri inter ipsos habeantur longissimeque absint; XV milia
Atrebates, Ambianos X milia, Morinos XXV milia, Menapios VII milia, Caletos X milia, Veliocasses et
Viromanduos totidem, Atuatucos XVIIII milia; Condrusos, Eburones, Caerosos, Paemanos, qui uno
nomine Germani appellantur, arbitrari ad XL milia.
[5] Caesar Remos cohortatus liberaliterque oratione prosecutus omnem senatum ad se convenire
principumque liberos obsides ad se adduci iussit. Quae omnia ab his diligenter ad diem facta sunt. Ipse
Diviciacum Haeduum magnopere cohortatus docet quanto opere rei publicae communisque salutis
intersit manus hostium distineri, ne cum tanta multitudine uno tempore confligendum sit. Id fieri posse,
si suas copias Haedui in fines Bellovacorum introduxerint et eorum agros populari coeperint. His datis

mandatis eum a se dimittit. Postquam omnes Belgarum copias in unum locum coactas ad se venire vidit
neque iam longe abesse ab iis quos miserat exploratoribus et ab Remis cognovit, flumen Axonam, quod
est in extremis Remorum finibus, exercitum traducere maturavit atque ibi castra posuit. Quae res et latus
unum castrorum ripis fluminis muniebat et post eum quae erant tuta ab hostibus reddebat et commeatus
ab Remis reliquisque civitatibus ut sine periculo ad eum portari possent efficiebat. In eo flumine pons erat.
Ibi praesidium ponit et in altera parte fluminis Q. Titurium Sabinum legatum cum sex cohortibus
relinquit; castra in altitudinem pedum XII vallo fossaque duodeviginti pedum muniri iubet.
[6] Ab his castris oppidum Remorum nomine Bibrax aberat milia passuum VIII. Id ex itinere magno
impetu Belgae oppugnare coeperunt. Aegre eo die sustentatum est. Gallorum eadem atque Belgarum
oppugnatio est haec: ubi circumiecta multitudine hominum totis moenibus undique in murum lapides
iaci coepti sunt murusque defensoribus nudatus est, testudine facta portas succedunt murumque
subruunt. Quod tum facile fiebat. Nam cum tanta multitudo lapides ac tela coicerent, in muro consistendi
potestas erat nulli. Cum finem oppugnandi nox fecisset, Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter
suos, qui tum oppido praeerat, unus ex iis qui legati de pace ad Caesarem venerant, nuntium ad eum
mittit, nisi subsidium sibi submittatur, sese diutius sustinere non posse.
[7] Eo de media nocte Caesar isdem ducibus usus qui nuntii ab Iccio venerant, Numidas et Cretas
sagittarios et funditores Baleares subsidio oppidanis mittit; quorum adventu et Remis cum spe
defensionis studium propugnandi accessit et hostibus eadem de causa spes potiundi oppidi discessit.
Itaque paulisper apud oppidum morati agrosque Remorum depopulati, omnibus vicis aedificiisque quo

adire potuerant incensis, ad castra Caesaris omnibus copiis contenderunt et a milibus passuum minus
duobus castra posuerunt; quae castra, ut fumo atque ignibus significabatur, amplius milibus passuum
VIII latitudinem patebant.
[8] Caesar primo et propter multitudinem hostium et propter eximiam opinionem virtutis proelio
supersedere statuit; cotidie tamen equestribus proeliis quid hostis virtute posset et quid nostri auderent
periclitabatur. Ubi nostros non esse inferiores intellexit, loco pro castris ad aciem instruendam natura
oportuno atque idoneo, quod is collis ubi castra posita erant paululum ex planitie editus tantum adversus
in latitudinem patebat quantum loci acies instructa occupare poterat, atque ex utraque parte lateris
deiectus habebat et in fronte leniter fastigatus paulatim ad planitiem redibat, ab utroque latere eius collis
transversam fossam obduxit circiter passuum CCCC et ad extremas fossas castella constituit ibique
tormenta conlocavit, ne, cum aciem instruxisset, hostes, quod tantum multitudine poterant, ab lateribus
pugnantes suos circumvenire possent. Hoc facto, duabus legionibus quas proxime conscripserat in castris
relictis ut, si quo opus esset, subsidio duci possent, reliquas VI legiones pro castris in acie constituit.
Hostes item suas copias ex castris eductas instruxerunt.
[9] Palus erat non magna inter nostrum atque hostium exercitum. Hanc si nostri transirent hostes
expectabant; nostri autem, si ab illis initium transeundi fieret, ut impeditos adgrederentur, parati in armis
erant. Interim proelio equestri inter duas acies contendebatur. Ubi neutri transeundi initium faciunt,
secundiore equitum proelio nostris Caesar suos in castra reduxit. Hostes protinus ex eo loco ad flumen
Axonam contenderunt, quod esse post nostra castra demonstratum est. Ibi vadis repertis partem suarum
copiarum traducere conati sunt eo consilio ut, si possent, castellum, cui praeerat Q. Titurius legatus,

expugnarent pontemque interscinderent; si minus potuissent, agros Remorum popularentur, qui magno
nobis usui ad bellum gerendum erant, commeatuque nostros prohiberent.
[10] [Caesar] certior factus ab Titurio omnem equitatum et levis armaturae Numidas, funditores
sagittariosque pontem traducit atque ad eos contendit. Acriter in eo loco pugnatum est. Hostes impeditos
nostri in flumine adgressi magnum eorum numerum occiderunt; per eorum corpora reliquos audacissime
transire conantes multitudine telorum reppulerunt primosque, qui transierant, equitatu circumventos
interfecerunt. Hostes, ubi et de expugnando oppido et de flumine transeundo spem se fefellisse
intellexerunt neque nostros in locum iniquiorum progredi pugnandi causa viderunt atque ipsos res
frumentaria deficere coepit, concilio convocato constituerunt optimum esse domum suam quemque
reverti, et quorum in fines primum Romani exercitum introduxissent, ad eos defendendos undique
convenirent, ut potius in suis quam in alienis finibus decertarent et domesticis copiis rei frumentariae
uterentur. Ad eam sententiam cum reliquis causis haec quoque ratio eos deduxit, quod Diviciacum atque
Haeduos finibus Bellovacorum adpropinquare cognoverant. His persuaderi ut diutius morarentur neque
suis auxilium ferrent non poterat.
[11] Ea re constituta, secunda vigilia magno cum, strepitu ac tumultu castris egressi nullo certo ordine
neque imperio, cum sibi quisque primum itineris locum peteret et domum pervenire properaret, fecerunt
ut consimilis fugae profectio videretur. Hac re statim Caesar per speculatores cognita insidias veritus,
quod qua de causa discederent nondum perspexerat, exercitum equitatumque castris continuit. Prima
luce, confirmata re ab exploratoribus, omnem equitatum, qui novissimum agmen moraretur, praemisit.
His Q. Pedium et L. Aurunculeium Cottam legatos praefecit; T. Labienum legatum cum legionibus tribus

subsequi iussit. Hi novissimos adorti et multa milia passuum prosecuti magnam multitudinem eorum
fugientium conciderunt, cum ab extremo agmine, ad quos ventum erat, consisterent fortiterque impetum
nostrorum militum sustinerent, priores, quod abesse a periculo viderentur neque ulla necessitate neque
imperio continerentur, exaudito clamore perturbatis ordinibus omnes in fuga sibi praesidium ponerent.
Ita sine ullo periculo tantam eorum multitudinem nostri interfecerunt quantum fuit diei spatium; sub
occasum solis sequi destiterunt seque in castra, ut erat imperatum, receperunt.
[12] Postridie eius diei Caesar, prius quam se hostes ex terrore ac fuga reciperent, in fines Suessionum, qui
proximi Remis erant, exercitum duxit et magno itinere [confecto] ad oppidum Noviodunum contendit. Id
ex itinere oppugnare conatus, quod vacuum ab defensoribus esse audiebat, propter latitudinem fossae
murique altitudinem paucis defendentibus expugnare non potuit. Castris munitis vineas agere quaeque
ad oppugnandum usui erant comparare coepit. Interim omnis ex fuga Suessionum multitudo in oppidum
proxima nocte convenit. Celeriter vineis ad oppidum actis, aggere iacto turribusque constitutis,
magnitudine operum, quae neque viderant ante Galli neque audierant, et celeritate Romanorum permoti
legatos ad Caesarem de deditione mittunt et petentibus Remis ut conservarentur impetrant.
[13] Caesar, obsidibus acceptis primis civitatis atque ipsius Galbae regis duobus filiis armisque omnibus
ex oppido traditis, in deditionem Suessiones accipit exercitumque in Bellovacos ducit. Qui cum se suaque
omnia in oppidum Bratuspantium contulissent atque ab eo oppido Caesar cum exercitu circiter milia
passuum V abesset, omnes maiores natu ex oppido egressi manus ad Caesarem tendere et voce significare
coeperunt sese in eius fidem ac potestatem venire neque contra populum Romanum armis contendere.

Item, cum ad oppidum accessisset castraque ibi poneret, pueri mulieresque ex muro passis manibus suo
more pacem ab Romanis petierunt.
[14] Pro his Diviciacus (nam post discessum Belgarum dimissis Haeduorum copiis ad eum reverterat)
facit verba: Bellovacos omni tempore in fide atque amicitia civitatis Haeduae fuisse; impulsos ab suis
principibus, qui dicerent Haeduos a Caesare in servitutem redacto. Omnes indignitates contumeliasque
perferre, et ab Haeduis defecisse et populo Romano bellum intulisse. Qui eius consilii principes fuissent,
quod intellegerent quantam calamitatem civitati intulissent, in Britanniam profugisse. Petere non solum
Bellovacos, sed etiam pro his Haeduos, ut sua clementia ac mansuetudine in eos utatur. Quod si fecerit,
Haeduorum auctoritatem apud omnes Belgas amplificaturum, quorum auxiliis atque opibus, si qua bella
inciderint, sustentare consuerint.
[15] Caesar honoris Diviciaci atque Haeduorum causa sese eos in fidem recepturum et conservaturum
dixit, et quod erat civitas magna inter Belgas auctoritate atque hominum multitudine praestabat, DC
obsides poposcit. His traditis omnibusque armis ex oppido conlatis, ab eo loco in fines Ambianorum
pervenit; qui se suaque omnia sine mora dediderunt. Eorum fines Nervii attingebant. Quorum de natura
moribusque Caesar cum quaereret, sic reperiebat: nullum esse aditum ad eos mercatoribus; nihil pati vini
reliquarumque rerum ad luxuriam pertinentium inferri, quod his rebus relanguescere animos eorum et
remitti virtutem existimarent; esse homines feros magnaeque virtutis; increpitare atque incusare reliquos
Belgas, qui se populo Romano dedidissent patriamque virtutem proiecissent; confirmare sese neque
legatos missuros neque ullam condicionem pacis accepturos.
[16] Cum per eorum fines triduum iter fecisset, inveniebat ex captivis Sabim flumen a castris suis non
amplius milibus passuum X abesse; trans id flumen omnes Nervios consedisse adventumque ibi

Romanorum expectare una cum Atrebatibus et Viromanduis, finitimis suis (nam his utrisque
persuaserant uti eandem belli fortunam experirentur); expectari etiam ab iis Atuatucorum copias atque
esse in itinere; mulieres quique per aetatem ad pugnam inutiles viderentur in eum locum coniecisse quo
propter paludes exercitui aditus non esset.
[17] His rebus cognitis, exploratores centurionesque praemittit qui locum castris idoneum deligant. Cum
ex dediticiis Belgis reliquisque Gallis complures Caesarem secuti una iter facerent, quidam ex his, ut
postea ex captivis cognitum est, eorum dierum consuetudine itineris nostri exercitus perspecta, nocte ad
Nervios pervenerunt atque his demonstrarunt inter singulas legiones impedimentorum magnum
numerum intercedere, neque esse quicquam negotii, cum prima legio in castra venisset reliquaeque
legiones magnum spatium abessent, hanc sub sarcinis adoriri; qua pulsa impedimentisque direptis,
futurum ut reliquae contra consistere non auderent. Adiuvabat etiam eorum consilium qui rem
deferebant quod Nervii antiquitus, cum equitatu nihil possent (neque enim ad hoc tempus ei rei student,
sed quicquid possunt, pedestribus valent copiis), quo facilius finitimorum equitatum, si praedandi causa
ad eos venissent, impedirent, teneris arboribus incisis atque inflexis crebrisque in latitudinem ramis enatis
[et] rubis sentibusque interiectis effecerant ut instar muri hae saepes munimentum praeberent, quo non
modo non intrari sed ne perspici quidem posset. His rebus cum iter agminis nostri impediretur, non
omittendum sibi consilium Nervii existimaverunt.
[18] Loci natura erat haec, quem locum nostri castris delegerant. Collis ab summo aequaliter declivis ad
flumen Sabim, quod supra nominavimus, vergebat. Ab eo flumine pari acclivitate collis nascebatur
adversus huic et contrarius, passus circiter CC infimus apertus, ab superiore parte silvestris, ut non facile

introrsus perspici posset. Intra eas silvas hostes in occulto sese continebant; in aperto loco secundum
flumen paucae stationes equitum videbantur. Fluminis erat altitudo pedum circiter trium.
[19] Caesar equitatu praemisso subsequebatur omnibus copiis; sed ratio ordoque agminis aliter se habebat
ac Belgae ad Nervios detulerant. Nam quod hostibus adpropinquabat, consuetudine sua Caesar VI
legiones expeditas ducebat; post eas totius exercitus impedimenta conlocarat; inde duae legiones quae
proxime conscriptae erant totum agmen claudebant praesidioque impedimentis erant. Equites nostri cum
funditoribus sagittariisque flumen transgressi cum hostium equitatu proelium commiserunt. Cum se illi
identidem in silvis ad suos reciperent ac rursus ex silva in nostros impetum facerent, neque nostri longius
quam quem ad finem porrecta [ac] loca aperta pertinebant cedentes insequi auderent, interim legiones VI
quae primae venerant, opere dimenso, castra munire coeperunt. Ubi prima impedimenta nostri exercitus
ab iis qui in silvis abditi latebant visa sunt, quod tempus inter eos committendi proelii convenerat, ut intra
silvas aciem ordinesque constituerant atque ipsi sese confirmaverant, subito omnibus copiis
provolaverunt impetumque in nostros equites fecerunt. His facile pulsis ac proturbatis, incredibili
celeritate ad flumen decucurrerunt, ut paene uno tempore et ad silvas et in flumine [et iam in manibus
nostris] hostes viderentur. Eadem autem celeritate adverso colle ad nostra castra atque eos qui in opere
occupati erant contenderunt.
[20] Caesari omnia uno tempore erant agenda: vexillum proponendum, quod erat insigne, cum ad arma
concurri oporteret; signum tuba dandum; ab opere revocandi milites; qui paulo longius aggeris petendi
causa processerant arcessendi; acies instruenda; milites cohortandi; signum dandum. Quarum rerum
magnam partem temporis brevitas et incursus hostium impediebat. His difficultatibus duae res erant

ここはアカデミックな話題を扱う板です

◆以下の話題は板違いです。適切な板に移動して下さい。
　◇受験の話　⇒　大学受験板
　◇学歴の話　⇒　学歴板
　◇慈誠厨の話　⇒　厨房板

subsidio, scientia atque usus militum, quod superioribus proeliis exercitati quid fieri oporteret non minus
commode ipsi sibi praescribere quam ab aliis doceri poterant, et quod ab opere singulisque legionibus
singulos legatos Caesar discedere nisi munitis castris vetuerat. Hi propter propinquitatem et celeritatem
hostium nihil iam Caesaris imperium expectabant, sed per se quae videbantur administrabant.
[21] Caesar, necessariis rebus imperatis, ad cohortandos milites, quam [in] partem fors obtulit, decucurrit
et ad legionem decimam devenit. Milites non longiore oratione cohortatus quam uti suae pristinae virtutis
memoriam retinerent neu perturbarentur animo hostiumque impetum fortiter sustinerent, quod non
longius hostes aberant quam quo telum adigi posset, proelii committendi signum dedit. Atque in alteram
item cohortandi causa profectus pugnantibus occurrit. Temporis tanta fuit exiguitas hostiumque tam
paratus ad dimicandum animus ut non modo ad insignia accommodanda sed etiam ad galeas induendas
scutisque tegimenta detrahenda tempus defuerit. Quam quisque ab opere in partem casu devenit quaeque
prima signa conspexit, ad haec constitit, ne in quaerendis suis pugnandi tempus dimitteret.
[22] Instructo exercitu magis ut loci natura [deiectusque collis] et necessitas temporis quam ut rei militaris
ratio atque ordo postulabat, cum diversae legiones aliae alia in parte hostibus resisterent saepibusque
densissimis, ut ante demonstravimus, interiectis prospectus impediretur, neque certa subsidia conlocari
neque quid in quaque parte opus esset provideri neque ab uno omnia imperia administrari poterant.
Itaque in tanta rerum iniquitate fortunae quoque eventus varii sequebantur.
[23] Legionis VIIII. et X. milites, ut in sinistra parte aciei constiterant, pilis emissis cursu ac lassitudine
exanimatos vulneribusque confectos Atrebates (nam his ea pars obvenerat) celeriter ex loco superiore in

flumen compulerunt et transire conantes insecuti gladiis magnam partem eorum impeditam interfecerunt.
Ipsi transire flumen non dubitaverunt et in locum iniquum progressi rursus resistentes hostes
redintegrato proelio in fugam coniecerunt. Item alia in parte diversae duae legiones, XI. et VIII.,
profligatis Viromanduis, quibuscum erant congressae, ex loco superiore in ipsis fluminis ripis
proeliabantur. At totis fere castris a fronte et a sinistra parte nudatis, cum in dextro cornu legio XII. et non
magno ab ea intervallo VII. constitisset, omnes Nervii confertissimo agmine duce Boduognato, qui
summam imperii tenebat, ad eum locum contenderunt; quorum pars ab aperto latere legiones
circumvenire, pars summum castrorum locum petere coepit.
[24] Eodem tempore equites nostri levisque armaturae pedites, qui cum iis una fuerant, quos primo
hostium impetu pulsos dixeram, cum se in castra reciperent, adversis hostibus occurrebant ac rursus
aliam in partem fugam petebant; et calones, qui ab decumana porta ac summo iugo collis nostros victores
flumen transire conspexerant, praedandi causa egressi, cum respexissent et hostes in nostris castris versari
vidissent, praecipites fugae sese mandabant. Simul eorum qui cum impedimentis veniebant clamor
fremitusque oriebatur, aliique aliam in partem perterriti ferebantur. Quibus omnibus rebus permoti
equites Treveri, quorum inter Gallos virtutis opinio est singularis, qui auxilii causa a civitate missi ad
Caesarem venerant, cum multitudine hostium castra [nostra] compleri, legiones premi et paene
circumventas teneri, calones, equites, funditores, Numidas diversos dissipatosque in omnes partes fugere
vidissent, desperatis nostris rebus domum contenderunt: Romanos pulsos superatosque, castris
impedimentisque eorum hostes potitos civitati renuntiaverunt.
[25] Caesar ab X. legionis cohortatione ad dextrum cornu profectus, ubi suos urgeri signisque in unum

locum conlatis XII. legionis confertos milites sibi ipsos ad pugnam esse impedimento vidit, quartae
cohortis omnibus centurionibus occisis signiferoque interfecto, signo amisso, reliquarum cohortium
omnibus fere centurionibus aut vulneratis aut occisis, in his primipilo P. Sextio Baculo, fortissimo viro,
multis gravibusque vulneribus confecto, ut iam se sustinere non posset, reliquos esse tardiores et non
nullos ab novissimis deserto loco proelio excedere ac tela vitare, hostes neque a fronte ex inferiore loco
subeuntes intermittere et ab utroque latere instare et rem esse in angusto vidit, neque ullum esse
subsidium quod submitti posset, scuto ab novissimis [uni] militi detracto, quod ipse eo sine scuto venerat,
in primam aciem processit centurionibusque nominatim appellatis reliquos cohortatus milites signa
inferre et manipulos laxare iussit, quo facilius gladiis uti possent. Cuius adventu spe inlata militibus ac
redintegrato animo, cum pro se quisque in conspectu imperatoris etiam in extremis suis rebus operam
navare cuperet, paulum hostium impetus tardatus est.
[26] Caesar, cum VII. legionem, quae iuxta constiterat, item urgeri ab hoste vidisset, tribunos militum
monuit ut paulatim sese legiones coniungerent et conversa signa in hostes inferrent. Quo facto cum aliis
alii subsidium ferrent neque timerent ne aversi ab hoste circumvenirentur, audacius resistere ac fortius
pugnare coeperunt. Interim milites legionum duarum quae in novissimo agmine praesidio impedimentis
fuerant, proelio nuntiato, cursu incitato in summo colle ab hostibus conspiciebantur, et T.Labienus castris
hostium potitus et ex loco superiore quae res in nostris castris gererentur conspicatus X.legionem subsidio
nostris misit. Qui cum ex equitum et calonum fuga quo in loco res esset quantoque in periculo et castra et
legiones et imperator versaretur cognovissent, nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt.

[27] Horum adventu tanta rerum commutatio est facta ut nostri, etiam qui vulneribus confecti
procubuissent, scutis innixi proelium redintegrarent, calones perterritos hostes conspicati etiam inermes
armatis occurrerent, equites vero, ut turpitudinem fugae virtute delerent, omnibus in locis pugnae se
legionariis militibus praeferrent. At hostes, etiam in extrema spe salutis, tantam virtutem praestiterunt ut,
cum primi eorum cecidissent, proximi iacentibus insisterent atque ex eorum corporibus pugnarent, his
deiectis et coacervatis cadaveribus qui superessent ut ex tumulo tela in nostros conicerent et pila
intercepta remitterent: ut non nequiquam tantae virtutis homines iudicari deberet ausos esse transire
latissimum flumen, ascendere altissimas ripas, subire iniquissimum locum; quae facilia ex difficillimis
animi magnitudo redegerat.
[28] Hoc proelio facto et prope ad internecionem gente ac nomine Nerviorum redacto, maiores natu, quos
una cum pueris mulieribusque in aestuaria ac paludes coniectos dixeramus, hac pugna nuntiata, cum
victoribus nihil impeditum, victis nihil tutum arbitrarentur, omnium qui supererant consensu legatos ad
Caesarem miserunt seque ei dediderunt; et in commemoranda civitatis calamitate ex DC ad tres senatores,
ex hominum milibus LX vix ad D, qui arma ferre possent, sese redactos esse dixerunt. Quos Caesar, ut in
miseros ac supplices usus misericordia videretur, diligentissime conservavit suisque finibus atque oppidis
uti iussit et finitimis imperavit ut ab iniuria et maleficio se suosque prohiberent.
[29] Atuatuci, de quibus supra diximus, cum omnibus copiis auxilio Nerviis venirent, hac pugna nuntiata
ex itinere domum reverterunt; cunctis oppidis castellisque desertis sua omnia in unum oppidum egregie
natura munitum contulerunt. Quod cum ex omnibus in circuitu partibus altissimas rupes deiectusque

haberet, una ex parte leniter acclivis aditus in latitudinem non amplius pedum CC relinquebatur; quem
locum duplici altissimo muro munierant; tum magni ponderis saxa et praeacutas trabes in muro
conlocabant. Ipsi erant ex Cimbris Teutonisque prognati, qui, cum iter in provinciam nostram atque
Italiam facerent, iis impedimentis quae secum agere ac portare non poterant citra flumen Rhenum
depositis custodiam [ex suis] ac praesidium VI milia hominum una reliquerant. Hi post eorum obitum
multos annos a finitimis exagitati, cum alias bellum inferrent, alias inlatum defenderent, consensu eorum
omnium pace facta hunc sibi domicilio locum delegerant.
[30] Ac primo adventu exercitus nostri crebras ex oppido excursiones faciebant parvulisque proeliis cum
nostris contendebant; postea vallo pedum XII in circuitu quindecim milium crebrisque castellis
circummuniti oppido sese continebant. Ubi vineis actis aggere extructo turrim procul constitui viderunt,
primum inridere ex muro atque increpitare vocibus, quod tanta machinatio a tanto spatio institueretur:
quibusnam manibus aut quibus viribus praesertim homines tantulae staturae (nam plerumque omnibus
Gallis prae magnitudine corporum quorum brevitas nostra contemptui est) tanti oneris turrim in muro
sese posse conlocare confiderent?
[31] Ubi vero moveri et adpropinquare muris viderunt, nova atque inusitata specie commoti legatos ad
Caesarem de pace miserunt, qui ad hunc modum locuti; non se existimare Romanos sine ope divina
bellum gerere, qui tantae altitudinis machinationes tanta celeritate promovere possent; se suaque omnia
eorum potestati permittere dixerunt. Unum petere ac deprecari: si forte pro sua clementia ac
mansuetudine, quam ipsi ab aliis audirent, statuisset Atuatucos esse conservandos, ne se armis
despoliaret. Sibi omnes fere finitimos esse inimicos ac suae virtuti invidere; a quibus se defendere traditis

armis non possent. Sibi praestare, si in eum casum deducerentur, quamvis fortunam a populo Romano
pati quam ab his per cruciatum interfici inter quos dominari consuessent.
[32]Ad haec Caesar respondit: se magis consuetudine sua quam merito eorum civitatem conservaturum,
si prius quam murum aries attigisset se dedidissent; sed deditionis nullam esse condicionem nisi armis
traditis. Se id quod in Nerviis fecisset facturum finitimisque imperaturum ne quam dediticiis populi
Romani iniuriam inferrent. Re renuntiata ad suos illi se quae imperarentur facere dixerunt. Armorum
magna multitudine de muro in fossam, quae erat ante oppidum, iacta, sic ut prope summam muri
aggerisque altitudinem acervi armorum adaequarent, et tamen circiter parte tertia, ut postea perspectum
est, celata atque in oppido retenta, portis patefactis eo die pace sunt usi.
[33] Sub vesperum Caesar portas claudi militesque ex oppido exire iussit, ne quam noctu oppidani a
militibus iniuriam acciperent. Illi ante inito, ut intellectum est, consilio, quod deditione facta nostros
praesidia deducturos aut denique indiligentius servaturos crediderant, partim cum iis quae retinuerant et
celaverant armis, partim scutis ex cortice factis aut viminibus intextis, quae subito, ut temporis exiguitas
postulabat, pellibus induxerant, tertia vigilia, qua minime arduus ad nostras munitiones accensus
videbatur, omnibus copiis repente ex oppido eruptionem fecerunt. Celeriter, ut ante Caesar imperaverat,
ignibus significatione facta, ex proximis castellis eo concursum est, pugnatumque ab hostibus ita acriter
est ut a viris fortibus in extrema spe salutis iniquo loco contra eos qui ex vallo turribusque tela iacerent
pugnari debuit, cum in una virtute omnis spes consisteret. Occisis ad hominum milibus IIII reliqui in
oppidum reiecti sunt. Postridie eius diei refractis portis, cum iam defenderet nemo, atque intromissis

militibus nostris, sectionem eius oppidi universam Caesar vendidit. Ab iis qui emerant capitum numerus
ad eum relatus est milium LIII.
[34] Eodem tempore a P. Crasso, quem cum legione una miserat ad Venetos, Venellos, Osismos,
Coriosolitas, Esuvios, Aulercos, Redones, quae sunt maritimae civitates Oceanumque attingunt, certior
factus est omnes eas civitates in dicionem potestatemque populi Romani esse redactas.
[35] His rebus gestis omni Gallia pacata, tanta huius belli ad barbaros opinio perlata est uti ab iis
nationibus quae trans Rhenum incolerent legationes ad Caesarem mitterentur, quae se obsides daturas,
imperata facturas pollicerentur. Quas legationes Caesar, quod in Italiam Illyricumque properabat, inita
proxima aestate ad se reverti iussit. Ipse in Carnutes, Andes, Turonos quaeque civitates propinquae iis
locis erant ubi bellum gesserat, legionibus in hiberna deductis, in Italiam profectus est. Ob easque res ex
litteris Caesaris dierum XV supplicatio decreta est, quod ante id tempus accidit nulli.
C. IVLI CAESARIS COMMENTARIORVM DE BELLO GALLICO LIBER TERTIVS
[1] Cum in Italiam proficisceretur Caesar, Ser. Galbam cum legione XII et parte equitatus in Nantuates,
Veragros Sedunosque misit, qui a finibus Allobrogum et lacu Lemanno et flumine Rhodano ad summas
Alpes pertinent. Causa mittendi fuit quod iter per Alpes, quo magno cum periculo magnisque cum
portoriis mercatores ire consuerant, patefieri volebat. Huic permisit, si opus esse arbitraretur, uti in his
locis legionem hiemandi causa conlocaret. Galba secundis aliquot proeliis factis castellisque compluribus
eorum expugnatis, missis ad eum undique legatis obsidibusque datis et pace facta, constituit cohortes
duas in Nantuatibus conlocare et ipse cum reliquis eius legionis cohortibus in vico Veragrorum, qui
appellatur Octodurus hiemare; qui vicus positus in valle non magna adiecta planitie altissimis montibus

undique continetur. Cum hic in duas partes flumine divideretur, alteram partem eius vici Gallis [ad
hiemandum] concessit, alteram vacuam ab his relictam cohortibus attribuit. Eum locum vallo fossaque
munivit.
[2] Cum dies hibernorum complures transissent frumentumque eo comportari iussisset, subito per
exploratores certior factus est ex ea parte vici, quam Gallis concesserat, omnes noctu discessisse
montesque qui impenderent a maxima multitudine Sedunorum et Veragrorum teneri. Id aliquot de causis
acciderat, ut subito Galli belli renovandi legionisque opprimendae consilium caperent: primum, quod
legionem neque eam plenissimam detractis cohortibus duabus et compluribus singillatim, qui commeatus
petendi causa missi erant, absentibus propter paucitatem despiciebant; tum etiam, quod propter
iniquitatem loci, cum ipsi ex montibus in vallem decurrerent et tela coicerent, ne primum quidem
impetum suum posse sustineri existimabant. Accedebat quod suos ab se liberos abstraetos obsidum
nomine dolebant, et Romanos non solum itinerum causa sed etiam perpetuae possessionis culmina
Alpium occupare conari et ea loca finitimae provinciae adiungere sibi persuasum habebant.
[3] His nuntiis acceptis Galba, cum neque opus hibernorum munitionesque plene essent perfectae neque
de frumento reliquoque commeatu satis esset provisum quod deditione facta obsidibusque acceptis nihil
de bello timendum existimaverat, consilio celeriter convocato sententias exquirere coepit. Quo in consilio,
cum tantum repentini periculi praeter opinionem accidisset ac iam omnia fere superiora loca multitudine
armatorum completa conspicerentur neque subsidio veniri neque commeatus supportari interclusis
itineribus possent, prope iam desperata salute non nullae eius modi sententiae dicebantur, ut
impedimentis relictis eruptione facta isdem itineribus quibus eo pervenissent ad salutem contenderent.

Maiori tamen parti placuit, hoc reservato ad extremum casum consilio interim rei eventum experiri et
castra defendere.
[4] Brevi spatio interiecto, vix ut iis rebus quas constituissent conlocandis atque administrandis tempus
daretur, hostes ex omnibus partibus signo dato decurrere, lapides gaesaque in vallum coicere. Nostri
primo integris viribus fortiter propugnare neque ullum flustra telum ex loco superiore mittere, et
quaecumque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre, sed hoc
superari quod diuturnitate pugnae hostes defessi proelio excedebant, alii integris viribus succedebant;
quarum rerum a nostris propter paucitatem fieri nihil poterat, ac non modo defesso ex pugna excedendi,
sed ne saucio quidem eius loci ubi constiterat relinquendi ac sui recipiendi facultas dabatur.
[5] Cum iam amplius horis sex continenter pugnaretur, ac non solum vires sed etiam tela nostros
deficerent, atque hostes acrius instarent languidioribusque nostris vallum scindere et fossas complere
coepissent, resque esset iam ad extremum perducta casum, P. Sextius Baculus, primi pili centurio, quem
Nervico proelio compluribus confectum vulneribus diximus, et item C. Volusenus, tribunus militum, vir
et consilii magni et virtutis, ad Galbam accurrunt atque unam esse spem salutis docent, si eruptione facta
extremum auxilium experirentur. Itaque convocatis centurionibus celeriter milites certiores facit,
paulisper intermitterent proelium ac tantum modo tela missa exciperent seque ex labore reficerent, post
dato signo ex castris erumperent, atque omnem spem salutis in virtute ponerent.
[6] Quod iussi sunt faciunt, ac subito omnibus portis eruptione facta neque cognoscendi quid fieret neque
sui colligendi hostibus facultatem relinquunt. Ita commutata fortuna eos qui in spem potiundorum
castrorum venerant undique circumventos intercipiunt, et ex hominum milibus amplius XXX, quem

numerum barbarorum ad castra venisse constabat, plus tertia parte interfecta reliquos perterritos in
fugam coiciunt ac ne in locis quidem superioribus consistere patiuntur. Sic omnibus hostium copiis fusis
armisque exutis se intra munitiones suas recipiunt. Quo proelio facto, quod saepius fortunam temptare
Galba nolebat atque alio se in hiberna consilio venisse meminerat, aliis occurrisse rebus videbat, maxime
frumenti [commeatusque] inopia permotus postero die omnibus eius vici aedificiis incensis in provinciam
reverti contendit, ac nullo hoste prohibente aut iter demorante incolumem legionem in Nantuates, inde in
Allobroges perduxit ibique hiemavit.
[7] His rebus gestis cum omnibus de causis Caesar pacatam Galliam existimaret, [superatis Belgis,
expulsis Germanis, victis in Alpibus Sedunis,] atque ita inita hieme in Illyricum profectus esset, quod eas
quoque nationes adire et regiones cognoseere volebat, subitum bellum in Gallia coortum est. Eius belli
haec fuit causa. P. Crassus adulescens eum legione VII. proximus mare Oceanum in Andibus hiemabat. Is,
quod in his locis inopia frumenti erat, praefectos tribunosque militum complures in finitimas civitates
frumenti causa dimisit; quo in numero est T. Terrasidius missus in Esuvios, M. Trebius Gallus in
Coriosolites, Q. Velanius eum T. Silio in Venetos.
[8] Huius est civitatis longe amplissima auctoritas omnis orae maritimae regionum earum, quod et naves
habent Veneti plurimas, quibus in Britanniam navigare consuerunt, et scientia atque usu rerum
nauticarum ceteros antecedunt et in magno impetu maris atque aperto paucis portibus interiectis, quos
tenent ipsi, omnes fere qui eo mari uti consuerunt habent vectigales. Ab his fit initium retinendi Silii atque
Velanii, quod per eos suos se obsides, quos Crasso dedissent, recuperaturos existimabant. Horum
auctoritate finitimi adducti, ut sunt Gallorum subita et repentina consilia, eadem de causa Trebium

Terrasidiumque retinent et celeriter missis legatis per suos principes inter se coniurant nihil nisi communi
consilio acturos eundemque omnes fortunae exitum esse laturos, reliquasque civitates sollicitant, ut in ea
libertate quam a maioribus acceperint permanere quam Romanorum servitutem perferre malint. Omni
ora maritima celeriter ad suam sententiam perducta communem legationem ad P. Crassum mittunt, si
velit suos recuperare, obsides sibi remittat.
[9] Quibus de rebus Caesar a Crasso certior factus, quod ipse aberat longius, naves interim longas
aedificari in flumine Ligeri, quod influit in Oceanum, remiges ex provincia institui, nautas
gubernatoresque comparari iubet. His rebus celeriter administratis ipse, cum primum per anni tempus
potuit, ad exercitum contendit. Veneti reliquaeque item civitates cognito Caesaris adventu [certiores facti],
simul quod quantum in se facinus admisissent intellegebant, [legatos, quod nomen ad omnes nationes
sanctum inviolatumque semper fuisset, retentos ab se et in vincula coniectos,] pro magnitudine periculi
bellum parare et maxime ea quae ad usum navium pertinent providere instituunt, hoc maiore spe quod
multum natura loci confidebant. Pedestria esse itinera concisa aestuariis, navigationem impeditam
propter inscientiam locorum paucitatemque portuum sciebant, neque nostros exercitus propter inopiam
frumenti diutius apud se morari posse confidebant; ac iam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen
se plurimum navibus posse, [quam] Romanos neque ullam facultatem habere navium, neque eorum
locorum ubi bellum gesturi essent vada, portus, insulas novisse; ac longe aliam esse navigationem in
concluso mari atque in vastissimo atque apertissimo Oceano perspiciebant. His initis consiliis oppida
muniunt, frumenta ex agris in oppida comportant, naves in Venetiam, ubi Caesarem primum bellum
gesturum constabat, quam plurimas possunt cogunt. Socios sibi ad id bellum Osismos, Lexovios,

Namnetes, Ambiliatos, Morinos, Diablintes, Menapios adsciscunt; auxilia ex Britannia, quae contra eas
regiones posita est, arcessunt.
[10] Erant hae difficultates belli gerendi quas supra ostendimus, sed tamen multa Caesarem ad id bellum
incitabant: iniuria retentorum equitum Romanorum, rebellio facta post deditionem, defectio datis
obsidibus, tot civitatum coniuratio, in primis ne hac parte neglecta reliquae nationes sibi idem licere
arbitrarentur. Itaque cum intellegeret omnes fere Gallos novis rebus studere et ad bellum mobiliter
celeriterque excitari, omnes autem homines natura libertati studere et condicionem servitutis odisse, prius
quam plures civitates conspirarent, partiendum sibi ac latius distribuendum exercitum putavit.
[11] Itaque T. Labienum legatum in Treveros, qui proximi flumini Rheno sunt, cum equitatu mittit. Huic
mandat, Remos reliquosque Belgas adeat atque in officio contineat Germanosque, qui auxilio a Belgis
arcessiti dicebantur, si per vim navibus flumen transire conentur, prohibeat. P. Crassum cum cohortibus
legionariis XII et magno numero equitatus in Aquitaniam proficisci iubet, ne ex his nationibus auxilia in
Galliam mittantur ac tantae nationes coniungantur. Q. Titurium Sabinum legatum cum legionibus tribus
in Venellos, Coriosolites Lexoviosque mittit, qui eam manum distinendam curet. D. Brutum adulescentem
classi Gallicisque navibus, quas ex Pictonibus et Santonis reliquisque pacatis regionibus convenire
iusserat, praeficit et, cum primum possit, in Venetos proficisci iubet. Ipse eo pedestribus copiis contendit.
[12] Erant eius modi fere situs oppidorum ut posita in extremis lingulis promunturiisque neque pedibus
aditum haberent, cum ex alto se aestus incitavisset, quod [bis] accidit semper horarum XII spatio, neque
navibus, quod rursus minuente aestu naves in vadis adflictarentur. Ita utraque re oppidorum oppugnatio

impediebatur. Ac si quando magnitudine operis forte superati, extruso mari aggere ac molibus atque his
oppidi moenibus adaequatis, suis fortunis desperare coeperant, magno numero navium adpulso, cuius rei
summam facultatem habebant, omnia sua deportabant seque in proxima oppida recipiebant: ibi se rursus
isdem oportunitatibus loci defendebant. Haec eo facilius magnam partem aestatis faciebant quod nostrae
naves tempestatibus detinebantur summaque erat vasto atque aperto mari, magnis aestibus, raris ac
prope nullis portibus difficultas navigandi.
[13] Namque ipsorum naves ad hunc modum factae armataeque erant: carinae aliquanto planiores quam
nostrarum navium, quo facilius vada ac decessum aestus excipere possent; prorae admodum erectae
atque item puppes, ad magnitudinem fluctuum tempestatumque accommodatae; naves totae factae ex
robore ad quamvis vim et contumeliam perferendam; transtra ex pedalibus in altitudinem trabibus,
confixa clavis ferreis digiti pollicis crassitudine; ancorae pro funibus ferreis catenis revinctae; pelles pro
velis alutaeque tenuiter confectae, [hae] sive propter inopiam lini atque eius usus inscientiam, sive eo,
quod est magis veri simile, quod tantas tempestates Oceani tantosque impetus ventorum sustineri ac
tanta onera navium regi velis non satis commode posse arbitrabantur. Cum his navibus nostrae classi eius
modi congressus erat ut una celeritate et pulsu remorum praestaret, reliqua pro loci natura, pro vi
tempestatum illis essent aptiora et accommodatiora. Neque enim iis nostrae rostro nocere poterant (tanta
in iis erat firmitudo), neque propter altitudinem facile telum adigebatur, et eadem de causa minus
commode copulis continebantur. Accedebat ut, cum [saevire ventus coepisset et] se vento dedissent, et
tempestatem ferrent facilius et in vadis consisterent tutius et ab aestu relictae nihil saxa et cautes timerent;
quarum rerum omnium nostris navibus casus erat extimescendus.

[14] Compluribus expugnatis oppidis Caesar, ubi intellexit frustra tantum laborem sumi neque hostium
fugam captis oppidis reprimi neque iis noceri posse, statuit expectandam classem. Quae ubi convenit ac
primum ab hostibus visa est, circiter CCXX naves eorum paratissimae atque omni genere armorum
ornatissimae profectae ex portu nostris adversae constiterunt; neque satis Bruto, qui classi praeerat, vel
tribunis militum centurionibusque, quibus singulae naves erant attributae, constabat quid agerent aut
quam rationem pugnae insisterent. Rostro enim noceri non posse cognoverant; turribus autem excitatis
tamen has altitudo puppium ex barbaris navibus superabat, ut neque ex inferiore loco satis commode tela
adigi possent et missa a Gallis gravius acciderent. Una erat magno usui res praeparata a nostris, falces
praeacutae insertae adfixaeque longuriis, non absimili forma muralium falcium. His cum funes qui
antemnas ad malos destinabant comprehensi adductique erant, navigio remis incitato praerumpebantur.
Quibus abscisis antemnae necessario concidebant, ut, cum omnis Gallicis navibus spes in velis
armamentisque consisteret, his ereptis omnis usus navium uno tempore eriperetur. Reliquum erat
certamen positum in virtute, qua nostri milites facile superabant, atque eo magis quod in conspectu
Caesaris atque omnis exercitus res gerebatur, ut nullum paulo fortius factum latere posset; omnes enim
colles ac loca superiora, unde erat propinquus despectus in mare, ab exercitu tenebantur.
[15] Deiectis, ut diximus, antemnis, cum singulas binae ac ternae naves circumsteterant, milites summa vi
transcendere in hostium naves contendebant. Quod postquam barbari fieri animadverterunt, expugnatis
compluribus navibus, cum ei rei nullum reperiretur auxilium, fuga salutem petere contenderunt. Ac iam
conversis in eam partem navibus quo ventus ferebat, tanta subito malacia ac tranquillitas exstitit ut se ex

loco movere non possent. Quae quidem res ad negotium conficiendum maximae fuit oportunitati: nam
singulas nostri consectati expugnaverunt, ut perpaucae ex omni numero noctis interventu ad terram
pervenirent, cum ab hora fere IIII usque ad solis occasum pugnaretur.
[16] Quo proelio bellum Venetorum totiusque orae maritimae confectum est. Nam cum omnis iuventus,
omnes etiam gravioris aetatis in quibus aliquid consilii aut dignitatis fuit eo convenerant, tum navium
quod ubique fuerat in unum locum coegerant; quibus amissis reliqui neque quo se reciperent neque quem
ad modum oppida defenderent habebant. Itaque se suaque omnia Caesari dediderunt. In quos eo gravius
Caesar vindicandum statuit quo diligentius in reliquum tempus a barbaris ius legatorum conservaretur.
Itaque omni senatu necato reliquos sub corona vendidit.
[17] Dum haec in Venetis geruntur, Q. Titurius Sabinus cum iis copiis quas a Caesare acceperat in fines
Venellorum pervenit. His praeerat Viridovix ac summam imperii tenebat earum omnium civitatum quae
defecerant, ex quibus exercitum [magnasque copias] coegerat; atque his paucis diebus Aulerci Eburovices
Lexoviique, senatu suo interfecto quod auctores belli esse nolebant, portas clauserunt seque cum
Viridovice coniunxerunt; magnaque praeterea multitudo undique ex Gallia perditorum hominum
latronumque convenerat, quos spes praedandi studiumque bellandi ab agri cultura et cotidiano labore
revocabat. Sabinus idoneo omnibus rebus loco castris sese tenebat, cum Viridovix contra eum duorum
milium spatio consedisset cotidieque productis copiis pugnandi potestatem faceret, ut iam non solum
hostibus in contemptionem Sabinus veniret, sed etiam nostrorum militum vocibus non nihil carperetur;
tantamque opinionem timoris praebuit ut iam ad vallum castrorum hostes accedere auderent. Id ea de
causa faciebat quod cum tanta multitudine hostium, praesertim eo absente qui summam imperii teneret,

nisi aequo loco aut oportunitate aliqua data legato dimicandum non existimabat.
[18] Hac confirmata opinione timoris idoneum quendam hominem et callidum deligit, Gallum, ex iis quos
auxilii causa secum habebat. Huic magnis praemiis pollicitationibusque persuadet uti ad hostes transeat,
et quid fieri velit edocet. Qui ubi pro perfuga ad eos venit, timorem Romanorum proponit, quibus
angustiis ipse Caesar a Venetis prematur docet, eque longius abesse quin proxima nocte Sabinus clam ex
castris exercitum educat et ad Caesarem auxilii ferendi causa proficiscatur. Quod ubi auditum est,
conclamant omnes occasionem negotii bene gerendi amittendam non esse: ad castra iri oportere. Multae
res ad hoc consilium Gallos hortabantur: superiorum dierum Sabini cunctatio, perfugae confirmatio,
inopia cibariorum, cui rei parum diligenter ab iis erat provisum, spes Venetici belli, et quod fere libenter
homines id quod volunt credunt. His rebus adducti non prius Viridovicem reliquosque duces ex concilio
dimittunt quam ab iis sit concessum arma uti capiant et ad castra contendant. Qua re concessa laeti, ut
explorata victoria, sarmentis virgultisque collectis, quibus fossas Romanorum compleant, ad castra
pergunt.
[19] Locus erat castrorum editus et paulatim ab imo acclivis circiter passus mille. Huc magno cursu
contenderunt, ut quam minimum spatii ad se colligendos armandosque Romanis daretur, exanimatique
pervenerunt. Sabinus suos hortatus cupientibus signum dat. Impeditis hostibus propter ea quae ferebant
onera subito duabus portis eruptionem fieri iubet. Factum est oportunitate loci, hostium inscientia ac
defatigatione, virtute militum et superiorum pugnarum exercitatione, ut ne unum quidem nostrorum
impetum ferrent ac statim terga verterent. Quos impeditos integris viribus milites nostri consecuti
magnum numerum eorum occiderunt; reliquos equites consectati paucos, qui ex fuga evaserant,

reliquerunt. Sic uno tempore et de navali pugna Sabinus et de Sabini victoria Caesar est certior factus,
civitatesque omnes se statim Titurio dediderunt. Nam ut ad bella suscipienda Gallorum alacer ac
promptus est animus, sic mollis ac minime resistens ad calamitates ferendas mens eorum est.
[20] Eodem fere tempore P. Crassus, cum in Aquitaniam pervenisset, quae [pars], ut ante dictum est, [et
regionum latitudine et multitudine hominum] tertia pars Galliae est [aestimanda], cum intellegeret in iis
locis sibi bellum gerendum ubi paucis ante annis L. Valerius Praeconinus legatus exercitu pulso
interfectus esset atque unde L. Manlius proconsul impedimentis amissis profugisset, non mediocrem sibi
diligentiam adhibendam intellegebat. Itaque re frumentaria provisa, auxiliis equitatuque comparato,
multis praeterea viris fortibus Tolosa et Carcasone et Narbone, quae sunt civitates Galliae provinciae
finitimae, ex his regionibus nominatim evocatis, in Sotiatium fines exercitum introduxit. Cuius adventu
cognito Sotiates magnis copiis coactis, equitatuque, quo plurimum valebant, in itinere agmen nostrum
adorti primum equestre proelium commiserunt, deinde equitatu suo pulso atque insequentibus nostris
subito pedestres copias, quas in convalle in insidiis conlocaverant, ostenderunt. Hi nostros disiectos adorti
proelium renovarunt.
[21] Pugnatum est diu atque acriter, cum Sotiates superioribus victoriis freti in sua virtute totius
Aquitaniae salutem positam putarent, nostri autem quid sine imperatore et sine reliquis legionibus
adulescentulo duce efficere possent perspici cuperent; tandem confecti vulneribus hostes terga verterunt.
Quorum magno numero interfecto Crassus ex itinere oppidum Sotiatium oppugnare coepit. Quibus
fortiter resistentibus vineas turresque egit. Illi alias eruptione temptata, alias cuniculis ad aggerem
vineasque actis (cuius rei sunt longe peritissimi Aquitani, propterea quod multis locis apud eos aerariae

secturaeque sunt), ubi diligentia nostrorum nihil his rebus profici posse intellexerunt, legatos ad Crassum
mittunt seque in deditionem ut recipiat petunt.
[22] Qua re impetrata arma tradere iussi faciunt. Atque in eam rem omnium nostrorum intentis animis
alia ex parte oppidi Adiatunnus, qui summam imperii tenebat, cum DC devotis, quos illi soldurios
appellant, quorum haec est condicio, ut omnibus in vita commodis una cum iis fruantur quorum se
amicitiae dediderint, si quid his per vim accidat, aut eundem casum una ferant aut sibi mortem
consciscant; neque adhuc hominum memoria repertus est quisquam qui, eo interfecto cuius se amicitiae
devovisset, mortem recusaret---cum his Adiatunnus eruptionem facere conatus clamore ab ea parte
munitionis sublato cum ad arma milites concurrissent vehementerque ibi pugnatum esset, repulsus in
oppidum tamen uti eadem deditionis condicione uteretur a Crasso impetravit.
[23] Armis obsidibusque acceptis, Crassus in fines Vocatium et Tarusatium profectus est. Tum vero
barbari commoti, quod oppidum et natura loci et manu munitum paucis diebus quibus eo ventum erat
expugnatum cognoverant, legatos quoque versum dimittere, coniurare, obsides inter se dare, copias
parare coeperunt. Mittuntur etiam ad eas civitates legati quae sunt citerioris Hispaniae finitimae
Aquitaniae: inde auxilia ducesque arcessuntur. Quorum adventu magna cum auctoritate et magna [cum]
hominum multitudine bellum gerere conantur. Duces vero ii deliguntur qui una cum Q. Sertorio omnes
annos fuerant summamque scientiam rei militaris habere existimabantur. Hi consuetudine populi Romani
loca capere, castra munire, commeatibus nostros intercludere instituunt. Quod ubi Crassus animadvertit,
suas copias propter exiguitatem non facile diduci, hostem et vagari et vias obsidere et castris satis
praesidii relinquere, ob eam causam minus commode frumentum commeatumque sibi supportari, in dies

hostium numerum augeri, non cunctandum existimavit quin pugna decertaret. Hac re ad consilium delata,
ubi omnes idem sentire intellexit, posterum diem pugnae constituit.
[24] Prima luce productis omnibus copiis duplici acie instituta, auxiliis in mediam aciem coniectis, quid
hostes consilii caperent expectabat. Illi, etsi propter multitudinem et veterem belli gloriam paucitatemque
nostrorum se tuto dimicaturos existimabant, tamen tutius esse arbitrabantur obsessis viis commeatu
intercluso sine vulnere victoria potiri, et si propter inopiam rei frumentariae Romani se recipere
coepissent, impeditos in agmine et sub sarcinis infirmiore animo adoriri cogitabant. Hoc consilio probato
ab ducibus, productis Romanorum copiis, sese castris tenebant. Hac re perspecta Crassus, cum sua
cunctatione atque opinione timoris hostes nostros milites alacriores ad pugnandum effecissent atque
omnium voces audirentur expectari diutius non oportere quin ad castra iretur, cohortatus suos omnibus
cupientibus ad hostium castra contendit.
[25] Ibi cum alii fossas complerent, alii multis telis coniectis defensores vallo munitionibusque depellerent,
auxiliaresque, quibus ad pugnam non multum Crassus confidebat, lapidibus telisque subministrandis et
ad aggerem caespitibus comportandis speciem atque opinionem pugnantium praeberent, cum item ab
hostibus constanter ac non timide pugnaretur telaque ex loco superiore missa non frustra acciderent,
equites circumitis hostium castris Crasso renuntiaverunt non eadem esse diligentia ab decumana porta
castra munita facilemque aditum habere.
[26] Crassus equitum praefectos cohortatus, ut magnis praemiis pollicitationibusque suos excitarent, quid
fieri vellet ostendit. Illi, ut erat imperatum, eductis iis cohortibus quae praesidio castris relictae intritae ab
labore erant, et longiore itinere circumductis, ne ex hostium castris conspici possent, omnium oculis

mentibusque ad pugnam intentis celeriter ad eas quas diximus munitiones pervenerunt atque his prorutis
prius in hostium castris constiterunt quam plane ab his videri aut quid rei gereretur cognosci posset. Tum
vero clamore ab ea parte audito nostri redintegratis viribus, quod plerumque in spe victoriae accidere
consuevit, acrius impugnare coeperunt. Hostes undique circumventi desperatis omnibus rebus se per
munitiones deicere et fuga salutem petere contenderunt. Quos equitatus apertissimis campis consectatus
ex milium L numero, quae ex Aquitania Cantabrisque convenisse constabat, vix quarta parte relicta,
multa nocte se in castra recepit.
[27] Hac audita pugna maxima pars Aquitaniae sese Crasso dedidit obsidesque ultro misit; quo in numero
fuerunt Tarbelli, Bigerriones, Ptianii, Vocates, Tarusates, Elusates, Gates, Ausci, Garumni, Sibusates,
Cocosates: paucae ultimae nationes anni tempore confisae, quod hiems suberat, id facere neglexerunt.
[28] Eodem fere tempore Caesar, etsi prope exacta iam aestas erat, tamen, quod omni Gallia pacata Morini
Menapiique supererant, qui in armis essent neque ad eum umquam legatos de pace misissent, arbitratus
id bellum celeriter confici posse eo exercitum duxit; qui longe alia ratione ac reliqui Galli bellum gerere
coeperunt. Nam quod intellegebant maximas nationes, quae proelio contendissent, pulsas superatasque
esse, continentesque silvas ac paludes habebant, eo se suaque omnia contulerunt. Ad quarum initium
silvarum cum Caesar pervenisset castraque munire instituisset neque hostis interim visus esset, dispersis
in opere nostris subito ex omnibus partibus silvae evolaverunt et in nostros impetum fecerunt. Nostri
celeriter arma ceperunt eosque in silvas repulerunt et compluribus interfectis longius impeditioribus locis
secuti paucos ex suis deperdiderunt.
[29] Reliquis deinceps diebus Caesar silvas caedere instituit, et ne quis inermibus imprudentibusque

militibus ab latere impetus fieri posset, omnem eam materiam quae erat caesa conversam ad hostem
conlocabat et pro vallo ad utrumque latus extruebat. Incredibili celeritate magno spatio paucis diebus
confecto, cum iam pecus atque extrema impedimenta a nostris tenerentur, ipsi densiores silvas peterent,
eius modi sunt tempestates consecutae uti opus necessario intermitteretur et continuatione imbrium
diutius sub pellibus milites contineri non possent. Itaque vastatis omnibus eorum agris, vicis aedificiisque
incensis, Caesar exercitum reduxit et in Aulercis Lexoviisque, reliquis item civitatibus quae proxime
bellum fecerant, in hibernis conlocavit.
C. IVLI CAESARIS COMMENTARIORVM DE BELLO GALLICO LIBER QVARTVS
[1] Ea quae secuta est hieme, qui fuit annus Cn. Pompeio, M. Crasso consulibus, Usipetes Germani et item
Tencteri magna [cum] multitudine hominum flumen Rhenum transierunt, non longe a mari, quo Rhenus
influit. Causa transeundi fuit quod ab Suebis complures annos exagitati bello premebantur et agri cultura
prohibebantur. Sueborum gens est longe maxima et bellicosissima Germanorum omnium. Hi centum
pagos habere dicuntur, ex quibus quotannis singula milia armatorum bellandi causa ex finibus educunt.
Reliqui, qui domi manserunt, se atque illos alunt; hi rursus in vicem anno post in armis sunt, illi domi
remanent. Sic neque agri cultura nec ratio atque usus belli intermittitur. Sed privati ac separati agri apud
eos nihil est, neque longius anno remanere uno in loco colendi causa licet. Neque multum frumento, sed
maximam partem lacte atque pecore vivunt multum sunt in venationibus; quae res et cibi genere et
cotidiana exercitatione et libertate vitae, quod a pueris nullo officio aut disciplina adsuefacti nihil omnino
contra voluntatem faciunt, et vires alit et immani corporum magnitudine homines efficit. Atque in eam se
consuetudinem adduxerunt ut locis frigidissimis neque vestitus praeter pelles habeant quicquam, quarum

propter exiguitatem magna est corporis pars aperta, et laventur in fluminibus.
[2] Mercatoribus est aditus magis eo ut quae bello ceperint quibus vendant habeant, quam quo ullam rem
ad se importari desiderent. Quin etiam iumentis, quibus maxime Galli delectantur quaeque impenso
parant pretio, Germani importatis non utuntur, sed quae sunt apud eos nata, parva atque deformia, haec
cotidiana exercitatione summi ut sint laboris efficiunt. Equestribus proeliis saepe ex equis desiliunt ac
pedibus proeliantur, equos eodem remanere vestigio adsuefecerunt, ad quos se celeriter, cum usus est,
recipiunt: neque eorum moribus turpius quicquam aut inertius habetur quam ephippiis uti. Itaque ad
quemvis numerum ephippiatorum equitum quamvis pauci adire audent. Vinum omnino ad se importari
non patiuntur, quod ea re ad laborem ferendum remollescere homines atque effeminari arbitrantur.
[3] Publice maximam putant esse laudem quam latissime a suis finibus vacare agros: hac re significari
magnum numerum civitatum suam vim sustinere non posse. Itaque una ex parte a Suebis circiter milia
passuum C agri vacare dicuntur. Ad alteram partem succedunt Ubii, quorum fuit civitas ampla atque
florens, ut est captus Germanorum; ii paulo, quamquam sunt eiusdem generis, sunt ceteris humaniores,
propterea quod Rhenum attingunt multum ad eos mercatores ventitant et ipsi propter propinquitatem
[quod] Gallicis sunt moribus adsuefacti. Hos cum Suebi multis saepe bellis experti propter amplitudinem
gravitatem civitatis finibus expellere non potuissent, tamen vectigales sibi fecerunt ac multo humiliores
infirmiores redegerunt.
[4] In eadem causa fuerunt Usipetes et Tencteri, quos supra diximus; qui complures annos Sueborum vim
sustinuerunt, ad extremum tamen agris expulsi et multis locis Germaniae triennium vagati ad Rhenum
pervenerunt, quas regiones Menapii incolebant. Hi ad utramque ripam fluminis agros, aedificia vicosque

habebant; sed tantae multitudinis adventu perterriti ex iis aedificiis quae trans flumen habuerant
demigraverant, et cis Rhenum dispositis praesidiis Germanos transire prohibebant. Illi omnia experti,
cum neque vi contendere propter inopiam navium neque clam transire propter custodias Menapiorum
possent, reverti se in suas sedes regionesque simulaverunt et tridui viam progressi rursus reverterunt
atque omni hoc itinere una nocte equitatu confecto inscios inopinantes Menapios oppresserunt, qui de
Germanorum discessu per exploratores certiores facti sine metu trans Rhenum in suos vicos
remigraverant. His interfectis navibus eorum occupatis, prius quam ea pars Menapiorum quae citra
Rhenum erat certior fieret, flumen transierunt atque omnibus eorum aedificiis occupatis reliquam partem
hiemis se eorum copiis aluerunt.
[5] His de rebus Caesar certior factus et infirmitatem Gallorum veritus, quod sunt in consiliis capiendis
mobiles et novis plerumque rebus student, nihil his committendum existimavit. Est enim hoc Gallicae
consuetudinis, uti et viatores etiam invitos consistere cogant et quid quisque eorum de quaque re audierit
aut cognoverit quaerant et mercatores in oppidis vulgus circumsistat quibus ex regionibus veniant quas
ibi res cognoverint pronuntiare cogat. His rebus atque auditionibus permoti de summis saepe rebus
consilia ineunt, quorum eos in vestigio paenitere necesse est, cum incertis rumoribus serviant et pleri ad
voluntatem eorum ficta respondeant.
[6] Qua consuetudine cognita Caesar, ne graviori bello, occurreret, maturius quam consuerat ad exercitum
proficiscitur. Eo cum venisset, ea quas fore suspicatus erat facta cognovit: missas legationes ab non nullis
civitatibus ad Germanos invitatos eos uti ab Rheno discederent: omnia quae[que] postulassent ab se fore
parata. Qua spe adducti Germani latius iam vagabantur et in fines Eburonum et Condrusorum, qui sunt

Treverorum clientes, pervenerant. Principibus Gallice evocatis Caesar ea quae cognoverat dissimulanda
sibi existimavit, eorumque animis permulsis et confirmatis equitatu imperato bellum cum Germanis
gerere constituit.
[7] Re frumentaria comparata equitibusque delectis iter in ea loca facere coepit, quibus in locis esse
Germanos audiebat. A quibus cum paucorum dierum iter abesset, legati ab iis venerunt, quorum haec fuit
oratio: Germanos neque priores populo Romano bellum inferre neque tamen recusare, si lacessantur, quin
armis contendant, quod Germanorum consuetudo [haec] sit a maioribus tradita, Quicumque bellum
inferant, resistere neque deprecari. Haec tamen dicere venisse invitos, eiectos domo; si suam gratiam
Romani velint, posse iis utiles esse amicos; vel sibi agros attribuant vel patiantur eos tenere quos armis
possederint: sese unis Suebis concedere, quibus ne di quidem immortales pares esse possint; reliquum
quidem in terris esse neminem quem non superare possint.
[8] Ad haec Caesar quae visum est respondit; sed exitus fuit orationis: sibi nullam cum iis amicitiam esse
posse, si in Gallia remanerent; neque verum esse, qui suos fines tueri non potuerint alienos occupare;
neque ullos in Gallia vacare agros qui dari tantae praesertim multitudini sine iniuria possint; sed licere, si
velint, in Ubiorum finibus considere, quorum sint legati apud se et de Sueborum iniuriis querantur et a se
auxilium petant: hoc se Ubiis imperaturus.
[9] Legati haec se ad suos relaturos dixerunt et re deliberata post diem tertium ad Caesarem reversuros:
interea ne propius se castra moveret petierunt. Ne id quidem Caesar ab se impetrari posse dixit.
Cognoverat enim magnam partem equitatus ab iis aliquot diebus ante praedandi frumentandi causa ad
Ambivaritos trans Mosam missam: hos expectari equites atque eius rei causa moram interponi

arbitrabatur.
[10] [Mosa profluit ex monte Vosego, qui est in finibus Lingonum, et parte quadam ex Rheno recepta,
quae appellatur Vacalus insulam efficit Batavorum, in Oceanum influit neque longius ab Oceano milibus
passuum LXXX in Rhenum influit. Rhenus autem oritur ex Lepontiis, qui Alpes incolunt, et longo spatio
per fines Nantuatium, Helvetiorum, Sequanorum, Mediomatricorum, Tribocorum, Treverorum citatus
fertur et, ubi Oceano adpropinquavit, in plures diffluit partes multis ingentibus insulis effectis, quarum
pars magna a feris barbaris nationibus incolitur, ex quibus sunt qui piscibus atque ovis avium vivere
existimantur, multis capitibus in Oceanum influit.]
[11] Caesar cum ab hoste non amplius passuum XII milibus abesset, ut erat constitutum, ad eum legati
revertuntur; qui in itinere congressi magnopere ne longius progrederetur orabant. Cum id non
impetrassent, petebant uti ad eos [equites] qui agmen antecessissent praemitteret eos pugna prohiberet,
sibique ut potestatem faceret in Ubios legatos mittendi; quorum si principes ac senatus sibi iure iurando
fidem fecisset, ea condicione quae a Caesare ferretur se usuros ostendebant: ad has res conficiendas sibi
tridui spatium daret. Haec omnia Caesar eodem illo pertinere arbitrabatur ut tridui mora interposita
equites eorum qui abessent reverterentur; tamen sese non longius milibus passuum IIII aquationis causa
processurum eo die dixit: huc postero die quam frequentissimi convenirent, ut de eorum postulatis
cognosceret. Interim ad praefectos, qui cum omni equitatu antecesserant, mittit qui nuntiarent ne hostes
proelio lacesserent, et si ipsi lacesserentur, sustinerent quoad ipse cum exercitu propius accessisset.
[12] At hostes, ubi primum nostros equites conspexerunt, quorum erat V milium numerus, cum ipsi non
amplius DCCC equites haberent, quod ii qui frumentandi causa erant trans Mosam profecti nondum

ここはアカデミックな話題を扱う板です

◆以下の話題は板違いです。適切な板に移動して下さい。
　◇受験の話　⇒　大学受験板
　◇学歴の話　⇒　学歴板
　◇慈誠厨の話　⇒　厨房板

redierant, nihil timentibus nostris, quod legati eorum paulo ante a Caesare discesserant atque is dies
indutiis erat ab his petitus, impetu facto celeriter nostros perturbaverunt; rursus his resistentibus
consuetudine sua ad pedes desiluerunt subfossis equis compluribus nostris deiectis reliquos in fugam
coniecerunt atque ita perterritos egerunt ut non prius fuga desisterent quam in conspectum agminis nostri
venissent. In eo proelio ex equitibus nostris interficiuntur IIII et LXX, in his vir fortissimus Piso Aquitanus,
amplissimo genere natus, cuius avus in civitate sua regnum obtinuerat amicus a senatu nostro appellatus.
Hic cum fratri intercluso ab hostibus auxilium ferret, illum ex periculo eripuit, ipse equo vulnerato
deiectus, quoad potuit, fortissime restitit; cum circumventus multis vulneribus acceptis cecidisset atque id
frater, qui iam proelio excesserat, procul animadvertisset, incitato equo se hostibus obtulit atque
interfectus est.
[13] Hoc facto proelio Caesar neque iam sibi legatos audiendos neque condiciones accipiendas
arbitrabatur ab iis qui per dolum atque insidias petita pace ultro bellum intulissent; expectare vero dum
hostium copiae augerentur equitatus reverteretur summae dementiae esse iudicabat, et cognita Gallorum
infirmitate quantum iam apud eos hostes uno proelio auctoritatis essent consecuti sentiebat; quibus ad
consilia capienda nihil spatii dandum existimabat. His constitutis rebus et consilio cum legatis et
quaestore communicato, ne quem diem pugnae praetermitteret, oportunissima res accidit, quod postridie
eius diei mane eadem et perfidia et simulatione usi Germani frequentes, omnibus principibus
maioribusque natu adhibitis, ad eum in castra venerunt, simul, ut dicebatur, sui purgandi causa, quod
contra atque esset dictum et ipsi petissent, proelium pridie commisissent, simul ut, si quid possent, de

indutiis fallendo impetrarent. Quos sibi Caesar oblatos gavisus illos retineri iussit; ipse omnes copias
castris D eduxit equitatumque, quod recenti proelio perterritum esse existimabat, agmen subsequi iussit.
[14] Acie triplici instituta et celeriter VIII milium itinere confecto, prius ad hostium castra pervenit quam
quid ageretur Germani sentire possent. Qui omnibus rebus subito perterriti et celeritate adventus nostri et
discessu suorum, neque consilii habendi neque arma capiendi spatio dato perturbantur, copiasne
adversus hostem ducere an castra defendere an fuga salutem petere praestaret. Quorum timor cum
fremitu et concursu significaretur, milites nostri pristini diei perfidia incitati in castra inruperunt. Quo
loco qui celeriter arma capere potuerunt paulisper nostris restiterunt atque inter carros impedimentaque
proelium commiserunt; at reliqua multitudo puerorum mulierumque (nam cum omnibus suis domo
excesserant Rhenum transierant) passim fugere coepit, ad quos consectandos Caesar equitatum misit.
[15] Germani post tergum clamore audito, cum suos interfici viderent, armis abiectis signis militaribus
relictis se ex castris eiecerunt, et cum ad confluentem Mosae et Rheni pervenissent, reliqua fuga desperata,
magno numero interfecto, reliqui se in flumen praecipitaverunt atque ibi timore, lassitudine, vi fluminis
oppressi perierunt. Nostri ad unum omnes incolumes, perpaucis vulneratis, ex tanti belli timore, cum
hostium numerus capitum CCCCXXX milium fuisset, se in castra receperunt. Caesar iis quos in castris
retinuerat discedendi potestatem fecit. Illi supplicia cruciatusque Gallorum veriti, quorum agros
vexaverant, remanere se apud eum velle dixerunt. His Caesar libertatem concessit.
[16] Germanico bello confecto multis de causis Caesar statuit sibi Rhenum esse transeundum; quarum illa
fuit iustissima quod, cum videret Germanos tam facile impelli ut in Galliam venirent, suis quoque rebus

eos timere voluit, cum intellegerent et posse et audere populi Romani exercitum Rhenum transire.
Accessit etiam quod illa pars equitatus Usipetum et Tencterorum, quam supra commemoravi praedandi
frumentandi causa Mosam transisse neque proelio interfuisse, post fugam suorum se trans Rhenum in
fines Sugambrorum receperat seque cum his coniunxerat. Ad quos cum Caesar nuntios misisset, qui
postularent eos qui sibi Galliae bellum intulissent sibi dederent, responderunt: populi Romani imperium
Rhenum finire; si se invito Germanos in Galliam transire non aequum existimaret, cur sui quicquam esse
imperii aut potestatis trans Rhenum postularet? Ubii autem, qui uni ex Transrhenanis ad Caesarem
legatos miserant, amicitiam fecerant, obsides dederant, magnopere orabant ut sibi auxilium ferret, quod
graviter ab Suebis premerentur; vel, si id facere occupationibus rei publicae prohiberetur, exercitum modo
Rhenum transportaret: id sibi ad auxilium spemque reliqui temporis satis futurum. Tantum esse nomen
atque opinionem eius exercitus Ariovisto pulso et hoc novissimo proelio facto etiam ad ultimas
Germanorum nationes, uti opinione et amicitia populi Romani tuti esse possint. Navium magnam copiam
ad transportandum exercitum pollicebantur.
[17] Caesar his de causis quas commemoravi Rhenum transire decrevat; sed navibus transire neque satis
tutum esse arbitrabatur neque suae neque populi Romani dignitatis esse statuebat. Itaque, etsi summa
difficultas faciendi pontis proponebatur propter latitudinem, rapiditatem altitudinemque fluminis, tamen
id sibi contendendum aut aliter non traducendum exercitum existimabat. Rationem pontis hanc instituit.
Tigna bina sesquipedalia paulum ab imo praeacuta dimensa ad altitudinem fluminis intervallo pedum
duorum inter se iungebat. Haec cum machinationibus immissa in flumen defixerat fistucisque adegerat,
non sublicae modo derecte ad perpendiculum, sed prone ac fastigate, ut secundum naturam fluminis

procumberent, iis item contraria duo ad eundem modum iuncta intervallo pedum quadragenum ab
inferiore parte contra vim atque impetu fluminis conversa statuebat. Haec utraque insuper bipedalibus
trabibus immissis, quantum eorum tignorum iunctura distabat, binis utrimque fibulis ab extrema parte
distinebantur; quibus disclusis atque in contrariam partem revinctis, tanta erat operis firmitudo atque ea
rerum natura ut, quo maior vis aquae se incitavisset, hoc artius inligata tenerentur. Haec derecta materia
iniecta contexebantur ac longuriis cratibusque consternebantur; ac nihilo setius sublicae et ad inferiorem
partem fluminis oblique agebantur, quae pro ariete subiectae et cum omni opere coniunctae vim fluminis
exciperent, et aliae item supra pontem mediocri spatio, ut, si arborum trunci sive naves deiciendi operis
causa essent a barbaris missae, his defensoribus earum rerum vis minueretur neu ponti nocerent.
[18] Diebus X, quibus materia coepta erat comportari, omni opere effecto exercitus traducitur. Caesar ad
utramque partem pontis firmo praesidio relicto in fines Sugambrorum contendit. Interim a compluribus
civitatibus ad eum legati veniunt; quibus pacem atque amicitiam petentibus liberaliter respondet
obsidesque ad se adduci iubet. At Sugambri, ex eo tempore quo pons institui coeptus est fuga comparata,
hortantibus iis quos ex Tencteris atque Usipetibus apud se habebant, finibus suis excesserant suaque
omnia exportaverant seque in solitudinem ac silvas abdiderant.
[19] Caesar paucos dies in eorum finibus moratus, omnibus vicis aedificiisque incensis frumentisque
succisis, se in fines Ubiorum recepit atque his auxilium suum pollicitus, si a Suebis premerentur, haec ab
iis cognovit: Suebos, postea quam per exploratores pontem fieri comperissent, more suo concilio habito
nuntios in omnes partes dimisisse, uti de oppidis demigrarent, liberos, uxores suaque omnia in silvis

deponerent atque omnes qui arma ferre possent unum in locum convenirent. Hunc esse delectum
medium fere regionum earum quas Suebi obtinerent; hic Romanorum adventum expectare atque ibi
decertare constituisse. Quod ubi Caesar comperit, omnibus iis rebus confectis, quarum rerum causa
exercitum traducere constituerat, ut Germanis metum iniceret, ut Sugambros ulcisceretur, ut Ubios
obsidione liberaret, diebus omnino XVIII trans Rhenum consumptis, satis et ad laudem et ad utilitatem
profectum arbitratus se in Galliam recepit pontemque rescidit.
[20] Exigua parte aestatis reliqua Caesar, etsi in his locis, quod omnis Gallia ad septentriones vergit,
maturae sunt hiemes, tamen in Britanniam proficisci contendit, quod omnibus fere Gallicis bellis hostibus
nostris inde subministrata auxilia intellegebat, et si tempus anni ad bellum gerendum deficeret, tamen
magno sibi usui fore arbitrabatur, si modo insulam adiisset, genus hominum perspexisset, loca, portus,
aditus cognovisset; quae omnia fere Gallis erant incognita. Neque enim temere praeter mercatores illo adit
quisquam, neque his ipsis quicquam praeter oram maritimam atque eas regiones quae sunt contra
Galliam notum est. Itaque vocatis ad se undique mercatoribus, neque quanta esset insulae magnitudo
neque quae aut quantae nationes incolerent, neque quem usum belli haberent aut quibus institutis
uterentur, neque qui essent ad maiorem navium multitudinem idonei portus reperire poterat.
[21] Ad haec cognoscenda, prius quam periculum faceret, idoneum esse arbitratus C. Volusenum cum
navi longa praemittit. Huic mandat ut exploratis omnibus rebus ad se quam primum revertatur. Ipse cum
omnibus copiis in Morinos proficiscitur, quod inde erat brevissimus in Britanniam traiectus. Huc naves
undique ex finitimis regionibus et quam superiore aestate ad Veneticum bellum fecerat classem iubet

医→医再受験なんて全く美味しくないのだが・・・今の内に戻れ！と言いたい。

convenire. Interim, consilio eius cognito et per mercatores perlato ad Britannos, a compluribus insulae
civitatibus ad eum legati veniunt, qui polliceantur obsides dare atque imperio populi Romani
obtemperare. Quibus auditis, liberaliter pollicitus hortatusque ut in ea sententia permanerent, eos domum
remittit et cum iis una Commium, quem ipse Atrebatibus superatis regem ibi constituerat, cuius et
virtutem et consilium probabat et quem sibi fidelem esse arbitrabatur cuiusque auctoritas in his
regionibus magni habebatur, mittit. Huic imperat quas possit adeat civitates horteturque ut populi
Romani fidem sequantur seque celeriter eo venturum nuntiet. Volusenus perspectis regionibus omnibus
quantum ei facultatis dari potuit, qui navi egredi ac se barbaris committere non auderet, V. die ad
Caesarem revertitur quaeque ibi perspexisset renuntiat.
[22] Dum in his locis Caesar navium parandarum causa moratur, ex magna parte Morinorum ad eum
legati venerunt, qui se de superioris temporis consilio excusarent, quod homines barbari et nostrae
consuetudinis imperiti bellum populo Romano fecissent, seque ea quae imperasset facturos pollicerentur.
Hoc sibi Caesar satis oportune accidisse arbitratus, quod neque post tergum hostem relinquere volebat
neque belli gerendi propter anni tempus facultatem habebat neque has tantularum rerum occupationes
Britanniae anteponendas iudicabat, magnum iis numerum obsidum imperat. Quibus adductis eos in
fidem recipit. Navibus circiter LXXX onerariis coactis contractisque, quot satis esse ad duas
transportandas legiones existimabat, quod praeterea navium longarum habebat quaestori, legatis
praefectisque distribuit. Huc accedebant XVIII onerariae naves, quae ex eo loco a milibus passuum VIII
vento tenebantur quo minus in eundem portum venire possent: has equitibus tribuit. Reliquum exercitum
Q. Titurio Sabino et L. Aurunculeio Cottae legatis in Menapios atque in eos pagos Morinorum a quibus ad

eum legati non venerant ducendum dedit. P. Sulpicium Rufum legatum cum eo praesidio quod satis esse
arbitrabatur portum tenere iussit.
[23] His constitutis rebus, nactus idoneam ad navigandum tempestatem III. fere vigilia solvit equitesque
in ulteriorem portum progredi et naves conscendere et se sequi iussit. A quibus cum paulo tardius esset
administratum, ipse hora diei circiter IIII. cum primis navibus Britanniam attigit atque ibi in omnibus
collibus eitas hostium copias armatas conspexit. Cuius loci haec erat natura atque ita montibus angustis
mare continebatur, uti ex locis superioribus in litus telum adigi posset. Hunc ad egrediendum nequaquam
idoneum locum arbitratus, dum reliquae naves eo convenirent ad horam nonam in ancoris expectavit.
Interim legatis tribunisque militum convocatis et quae ex Voluseno cognovisset et quae fieri vellet
ostendit monuitque, ut rei militaris ratio, maximeque ut maritimae res postularent, ut, cum celerem atque
instabilem motum haberent, ad nutum et ad tempus D omnes res ab iis administrarentur. His dimissis, et
VII ab eo loco progressus aperto ac plano litore naves constituit.
[24] At barbari, consilio Romanorum cognito praemisso equitatu et essedariis, quo plerumque genere in
proeliis uti consuerunt, reliquis copiis subsecuti nostros navibus egredi prohibebant. Erat ob has causas
summa difficultas, quod naves propter magnitudinem nisi in alto constitui non poterant, militibus autem,
ignotis locis, impeditis manibus, magno et gravi onere armorum oppressis simul et de navibus
desiliendum et in auctibus consistendum et cum hostibus erat pugnandum, cum illi aut ex arido aut
paulum in aquam progressi omnibus membris expeditis, notissimis locis, audacter tela coicerent et equos
insuefactos incitarent. Quibus rebus nostri perterriti atque huius omnino generis pugnae imperiti, non
eadem alacritate ac studio quo in pedestribus uti proeliis consuerant utebantur.

[25] Quod ubi Caesar animadvertit, naves longas, quarum et species erat barbaris inusitatior et motus ad
usum expeditior, paulum removeri ab onerariis navibus et remis incitari et ad latus apertum hostium
constitui atque inde fundis, sagittis, tormentis hostes propelli ac submoveri iussit; quae res magno usui
nostris fuit. Nam et navium figura et remorum motu et inusitato genere tormentorum permoti barbari
constiterunt ac paulum modo pedem rettulerunt. Atque nostris militibus cunctantibus, maxime propter
altitudinem maris, qui X legionis aquilam gerebat, obtestatus deos, ut ea res legioni feliciter eveniret, '
desilite', inquit, ' milites, nisi vultis aquilam hostibus prodere; ego certe meum rei publicae atque
imperatori officium praestitero.' Hoc cum voce magna dixisset, se ex navi proiecit atque in hostes aquilam
ferre coepit. Tum nostri cohortati inter se, ne tantum dedecus admitteretur, universi ex navi desiluerunt.
Hos item ex proximis primi navibus cum conspexissent, subsecuti hostibus adpropinquaverunt.
[26] Pugnatum est ab utrisque acriter. Nostri tamen, quod neque ordines servare neque firmiter insistere
neque signa subsequi poterant atque alius alia ex navi quibuscumque signis occurrerat se adgregabat,
magnopere perturbabantur; hostes vero, notis omnibus vadii, ubi ex litore aliquos singulares ex navi
egredientes conspexerant, incitatis equis impeditos adoriebantur, plures paucos circumsistebant, alii ab
latere aperto in universos tela coiciebant. Quod cum animadvertisset Caesar, scaphas longarum navium,
item speculatoria navigia militibus compleri iussit, et quos laborantes conspexerat, his subsidia
submittebat. Nostri, simul in arido constiterunt, suis omnibus consecutis, in hostes impetum fecerunt
atque eos in fugam dederunt; neque longius prosequi potuerunt, quod equites cursum tenere atque
insulam capere non potuerant. Hoc unum ad pristinam fortunam Caesari defuit.

[27] Hostes proelio superati, simul atque se ex fuga receperunt, statim ad Caesarem legatos de pace
miserunt; obsides sese daturos quaeque imperasset facturos polliciti sunt. Una cum his legatis Commius
Atrebas venit, quem supra demonstraveram a Caesare in Britanniam praemissum. Hunc illi e navi
egressum, cum ad eos oratoris modo Caesaris mandata deferret, comprehenderant atque in vincula
coniecerant; tum proelio facto remiserunt et in petenda pace eius rei culpam in multitudinem contulerunt
et propter imprudentiam ut ignosceretur petiverunt. Caesar questus quod, cum ultro in continentem
legatis missis pacem ab se petissent, bellum sine causa intulissent, ignoscere se imprudentiae dixit
obsidesque imperavit; quorum illi partem statim dederunt, partem ex longinquioribus locis arcessitam
paucis diebus sese daturos dixerunt. Interea suos in agros remigrare iusserunt, principesque undique
convenire et se civitatesque suas Caesari commendare coeperunt.
[28] His rebus pace confirmata, post diem quartum quam est in Britanniam ventum naves XVIII, de
quibus supra demonstratum est, quae equites sustulerant, ex superiore portu leni vento solverunt. Quae
cum adpropinquarent Britanniae et ex castris viderentur, tanta tempestas subito coorta est ut nulla earum
cursum tenere posset, sed aliae eodem unde erant profectae referrentur, aliae ad inferiorem partem
insulae, quae est propius solis occasum, magno suo cum periculo deicerentur; quae tamen ancoris iactis
cum fluctibus complerentur, necessario adversa nocte in altum provectae continentem petierunt.
[29] Eadem nocte accidit ut esset luna plena, qui dies a maritimos aestus maximos in Oceano efficere
consuevit, nostrisque id erat incognitum. Ita uno tempore et longas naves, [quibus Caesar exercitum
transportandum curaverat,] quas Caesar in aridum subduxerat, aestus complebat, et onerarias, quae ad

ancoras erant deligatae, tempestas adflictabat, neque ulla nostris facultas aut administrandi aut auxiliandi
dabatur. Compluribus navibus fractis, reliquae cum essent funibus, ancoris reliquisque armamentis
amissis ad navigandum inutiles, magna, id quod necesse erat accidere, totius exercitus perturbatio facta
est. Neque enim naves erant aliae quibus reportari possent, et omnia deerant quae ad reficiendas naves
erant usui, et, quod omnibus constabat hiemari in Gallia oportere, frumentum in his locis in hiemem
provisum non erat.
[30] Quibus rebus cognitis, principes Britanniae, qui post proelium ad Caesarem convenerant, inter se
conlocuti, cum et equites et naves et frumentum Romanis deesse intellegerent et paucitatem militum ex
castrorum exiguitate cognoscerent, quae hoc erant etiam angustior quod sine impedimentis Caesar
legiones transportaverat, optimum factu esse duxerunt rebellione facta frumento commeatuque nostros
prohibere et rem in hiemem producere, quod his superatis aut reditu interclusis neminem postea belli
inferendi causa in Britanniam transiturum confidebant. Itaque rursus coniuratione facta paulatim ex
castris discedere et suos clam ex agris deducere coeperunt.
[31] At Caesar, etsi nondum eorum consilia cognoverat, tamen et ex eventu navium suarum et ex eo quod
obsides dare intermiserant fore id quod accidit suspicabatur. Itaque ad omnes casus subsidia comparabat.
Nam et frumentum ex agris cotidie in castra conferebat et, quae gravissime adflictae erant naves, earum
materia atque aere ad reliquas reficiendas utebatur et quae ad eas res erant usui ex continenti comportari
iubebat. Itaque, cum summo studio a militibus administraretur, XII navibus amissis, reliquis ut navigari
satis commode posset effecit.
[32] Dum ea geruntur, legione ex consuetudine una frumentatum missa, quae appellabatur VII, neque ulla

ad id tempus belli suspicione interposita, cum pars hominum in agris remaneret, pars etiam in castra
ventitaret, ii qui pro portis castrorum in statione erant Caesari nuntiaverunt pulverem maiorem quam
consuetudo ferret in ea parte videri quam in partem legio iter fecisset. Caesar id quod erat suspicatus
aliquid novi a barbaris initum consilii, cohortes quae in statione erant secum in eam partem proficisci, ex
reliquis duas in stationem succedere, reliquas armari et confestim sese subsequi iussit. Cum paulo longius
a castris processisset, suos ab hostibus premi atque aegre sustinere et conferta legione ex omnibus
partibus tela coici animadvertit. Nam quod omni ex reliquis partibus demesso frumento pars una erat
reliqua, suspicati hostes huc nostros esse venturos noctu in silvis delituerant; tum dispersos depositis
armis in metendo occupatos subito adorti paucis interfectis reliquos incertis ordinibus perturbaverant,
simul equitatu atque essedis circumdederant.
[33] Genus hoc est ex essedis pugnae. Primo per omnes partes perequitant et tela coiciunt atque ipso
terrore equorum et strepitu rotarum ordines plerumque perturbant, et cum se inter equitum turmas
insinuaverunt, ex essedis desiliunt et pedibus proeliantur. Aurigae interim paulatim ex proelio excedunt
atque ita currus conlocant ut, si illi a multitudine hostium premantur, expeditum ad quos receptum
habeant. Ita mobilitatem equitum, stabilitatem peditum in proeliis praestant, ac tantum usu cotidiano et
exercitatione efficiunt uti in declivi ac praecipiti loco incitatos equos sustinere et brevi moderari ac flectere
et per temonem percurrere et in iugo insistere et se inde in currus citissime recipere consuerint.
[34] Quibus rebus perturbatis nostris [novitate pugnae] tempore oportunissimo Caesar auxilium tulit:
namque eius adventu hostes constiterunt, nostri se ex timore receperunt. Quo facto, ad lacessendum

hostem et committendum proelium alienum esse tempus arbitratus suo se loco continuit et brevi tempore
intermisso in castra legiones reduxit. Dum haec geruntur, nostris omnibus occupatis qui erant in agris
reliqui discesserunt. Secutae sunt continuos complures dies tempestates, quae et nostros in castris
continerent et hostem a pugna prohiberent. Interim barbari nuntios in omnes partes dimiserunt
paucitatemque nostrorum militum suis praedicaverunt et quanta praedae faciendae atque in perpetuum
sui liberandi facultas daretur, si Romanos castris expulissent, demonstraverunt. His rebus celeriter magna
multitudine peditatus equitatusque coacta ad castra venerunt.
[35] Caesar, etsi idem quod superioribus diebus acciderat fore videbat, ut, si essent hostes pulsi, celeritate
periculum effugerent, tamen nactus equites circiter XXX, quos Commius Atrebas, de quo ante dictum est,
secum transportaverat, legiones in acie pro castris constituit. Commisso proelio diutius nostrorum
militum impetum hostes ferre non potuerunt ac terga verterunt. Quos tanto spatio secuti quantum cursu
et viribus efficere potuerunt, complures ex iis occiderunt, deinde omnibus longe lateque aedificiis incensis
se in castra receperunt.
[36] Eodem die legati ab hostibus missi ad Caesarem de pace venerunt. His Caesar numerum obsidum
quem ante imperaverat duplicavit eosque in continentem adduci iussit, quod propinqua die aequinoctii
infirmis navibus hiemi navigationem subiciendam non existimabat. Ipse idoneam tempestatem nactus
paulo post mediam noctem naves solvit, quae omnes incolumes ad continentem pervenerunt; sed ex iis
onerariae duae eosdem portus quos reliquae capere non potuerunt et paulo infra delatae sunt.
[37] Quibus ex navibus cum essent eiti milites circiter CCC atque in castra contenderent, Morini, quos
Caesar in Britanniam proficiscens pacatos reliquerat, spe praedae adducti primo non ita magno suorum

numero circumsteterunt ac, si sese interfici nollent, arma ponere iusserunt. Cum illi orbe facto sese
defenderent, celeriter ad clamorem hominum circiter milia VI convenerunt; qua re nuntiata, Caesar
omnem ex castris equitatum suis auxilio misit. Interim nostri milites impetum hostium sustinuerunt atque
amplius horis IIII fortissime pugnaverunt et paucis vulneribus acceptis complures ex iis occiderunt.
Postea vero quam equitatus noster in conspectum venit, hostes abiectis armis terga verterunt magnusque
eorum numerus est occisus.
[38] Caesar postero die T. Labienum legatum cum iis legionibus quas ex Britannia reduxerat in Morinos
qui rebellionem fecerant misit. Qui cum propter siccitates paludum quo se reciperent non haberent, quo
perfugio superiore anno erant usi, omnes fere in potestatem Labieni venerunt. At Q. Titurius et L. Cotta
legati, qui in Menapiorum fines legiones duxerant, omnibus eorum agris vastatis, frumentis succisis,
aedificiis incensis, quod Menapii se omnes in densissimas silvas abdiderant, se ad Caesarem receperunt.
Caesar in Belgis omnium legionum hiberna constituit. Eo duae omnino civitates ex Britannia obsides
miserunt, reliquae neglexerunt. His rebus gestis ex litteris Caesaris dierum XX supplicatio a senatu
decreta est.
C. IVLI CAESARIS COMMENTARIORVM DE BELLO GALLICO LIBER QVINTVS
[1] L. Domitio Ap. Claudio consulibus, discedens ab hibernis Caesar in Italiam, ut quotannis facere
consuerat, legatis imperat quos legionibus praefecerat uti quam plurimas possent hieme naves
aedificandas veteresque reficiendas curarent. Earum modum formamque demonstrat. Ad celeritatem
onerandi subductionesque paulo facit humiliores quam quibus in nostro mari uti consuevimus, atque id
eo magis, quod propter crebras commutationes aestuum minus magnos ibi fluctus fieri cognoverat; ad
onera, ad multitudinem iumentorum transportandam paulo latiores quam quibus in reliquis utimur

maribus. Has omnes actuarias imperat fieri, quam ad rem multum humilitas adiuvat. Ea quae sunt usui
ad armandas naves ex Hispania apportari iubet. Ipse conventibus Galliae citeribris peractis in Illyricum
proficiscitur, quod a Pirustis finitimam partem provinciae incursionibus vastari audiebat. Eo cum venisset,
civitatibus milites imperat certumque in locum convenire iubet. Qua re nuntiata Pirustae legatos ad eum
mittunt qui doceant nihil earum rerum publico factum consilio, seseque paratos esse demonstrant
omnibus rationibus de iniuriis satisfacere. Accepta oratione eorum Caesar obsides imperat eosque ad
certam diem adduci iubet; nisi ita fecerint, sese bello civitatem persecuturum demonstrat. Eis ad diem
adductis, ut imperaverat, arbitros inter civitates dat qui litem aestiment poenamque constituant.
[2] His confectis rebus conventibusque peractis, in citeriorem Galliam revertitur atque inde ad exercitum
proficiscitur. Eo cum venisset, circuitis omnibus hibernis, singulari militum studio in summa omnium
rerum inopia circiter sescentas eius generis cuius supra demonstravimus naves et longas XXVIII invenit
instructas neque multum abesse ab eo quin paucis diebus deduci possint. Collaudatis militibus atque eis
qui negotio praefuerant, quid fieri velit ostendit atque omnes ad portum Itium convenire iubet, quo ex
portu commodissimum in Britanniam traiectum esse cognoverat, circiter milium passuum XXX
transmissum a continenti: huic rei quod satis esse visum est militum reliquit. Ipse cum legionibus
expeditis IIII et equitibus DCCC in fines Treverorum proficiscitur, quod hi neque ad concilia veniebant
neque imperio parebant Germanosque Transrhenanos sollicitare dicebantur.
[3] Haec civitas longe plurimum totius Galliae equitatu valet magnasque habet copias peditum
Rhenumque, ut supra demonstravimus, tangit. In ea civitate duo de principatu inter se contendebant,

Indutiomarus et Cingetorix; e quibus alter, simul atque de Caesaris legionumque adventu cognitum est,
ad eum venit, se suosque omnes in officio futuros neque ab amicitia populi Romani defecturos
confirmavit quaeque in Treveris gererentur ostendit. At Indutiomarus equitatum peditatumque cogere,
eisque qui per aetatem in armis esse non poterant in silvam Arduennam abditis, quae ingenti
magnitudine per medios fines Treverorum a flumine Rheno ad initium Remorum pertinet, bellum parare
instituit. Sed posteaquam nonnulli principes ex ea civitate et familiaritate Cingetorigis adducti et adventu
nostri exercitus perterriti ad Caesarem venerunt et de suis privatim rebus ab eo petere coeperunt,
quoniam civitati consulere non possent, veritus ne ab omnibus desereretur Indutiomarus legatos ad
Caesarem mittit: sese idcirco ab suis discedere atque ad eum venire noluisse, quo facilius civitatem in
officio contineret, ne omnis nobilitatis discessu plebs propter imprudentiam laberetur: itaque esse
civitatem in sua potestate, seseque, si Caesar permitteret, ad eum in castra venturum, suas civitatisque
fortunas eius fidei permissurum.
[4] Caesar, etsi intellegebat qua de causa ea dicerentur quaeque eum res ab instituto consilio deterreret,
tamen, ne aestatem in Treveris consumere cogeretur omnibus ad Britannicum bellum rebus comparatis,
Indutiomarum ad se cum CC obsidibus venire iussit. His adductis, in eis filio propinquisque eius
omnibus, quos nominatim evocaverat, consolatus Indutiomarum hortatusque est uti in officio maneret;
nihilo tamen setius principibus Treverorum ad se convocatis hos singillatim Cingetorigi conciliavit, quod
cum merito eius a se fieri intellegebat, tum magni interesse arbitrabatur eius auctoritatem inter suos quam
plurimum valere, cuius tam egregiam in se voluntatem perspexisset. Id tulit factum graviter
Indutiomarus, suam gratiam inter suos minui, et, qui iam ante inimico in nos animo fuisset, multo gravius

hoc dolore exarsit.
[5] His rebus constitutis Caesar ad portum Itium cum legionibus pervenit. Ibi cognoscit LX naves, quae in
Meldis factae erant, tempestate reiectas cursum tenere non potuisse atque eodem unde erant profectae
revertisse; reliquas paratas ad navigandum atque omnibus rebus instructas invenit. Eodem equitatus
totius Galliae convenit, numero milium quattuor, principesque ex omnibus civitatibus; ex quibus
perpaucos, quorum in se fidem perspexerat, relinquere in Gallia, reliquos obsidum loco secum ducere
decreverat, quod, cum ipse abesset, motum Galliae verebatur.
[6] Erat una cum ceteris Dumnorix Aeduus, de quo ante ab nobis dictum est. Hunc secum habere in
primis constituerat, quod eum cupidum rerum novarum, cupidum imperi, magni animi, magnae inter
Gallos auctoritatis cognoverat. Accedebat huc quod in concilio Aeduorum Dumnorix dixerat sibi a
Caesare regnum civitatis deferri; quod dictum Aedui graviter ferebant, neque recusandi aut deprecandi
causa legatos ad Caesarem mittere audebant. Id factum ex suis hospitibus Caesar cognoverat. Ille
omnibus primo precibus petere contendit ut in Gallia relinqueretur, partim quod insuetus navigandi mare
timeret, partim quod religionibus impediri sese diceret. Posteaquam id obstinate sibi negari vidit, omni
spe impetrandi adempta principes Galliae sollicitare, sevocare singulos hortarique coepit uti in continenti
remanerent: metu territare: non sine causa fieri, ut Gallia omni nobilitate spoliaretur; id esse consilium
Caesaris, ut quos in conspectu Galliae interficere vereretur, hos omnes in Britanniam traductos necaret;
fidem reliquis interponere, iusiurandum poscere, ut quod esse ex usu Galliae intellexissent communi
consilio administrarent. Haec a compluribus ad Caesarem deferebantur.
[7] Qua re cognita Caesar, quod tantum civitati Aeduae dignitatis tribuebat, coercendum atque

deterrendum quibuscumque rebus posset Dumnorigem statuebat; quod longius eius amentiam progredi
videbat, prospiciendum, ne quid sibi ac rei publicae nocere posset. Itaque dies circiter XXV in eo loco
commoratus, quod Corus ventus navigationem impediebat, qui magnam partem omnis temporis in his
locis flare consuevit, dabat operam ut in officio Dumnorigem contineret, nihilo tamen setius omnia eius
consilia cognosceret: tandem idoneam nactus tempestatem milites equitesque conscendere in naves iubet.
At omnium impeditis animis Dumnorix cum equitibus Aeduorum a castris insciente Caesare domum
discedere coepit. Qua re nuntiata Caesar intermissa profectione atque omnibus rebus postpositis magnam
partem equitatus ad eum insequendum mittit retrahique imperat; si vim faciat neque pareat, interfici
iubet, nihil hunc se absente pro sano facturum arbitratus, qui praesentis imperium neglexisset. Ille enim
revocatus resistere ac se manu defendere suorumque fidem implorare coepit, saepe clamitans liberum se
liberaeque esse civitatis. Illi, ut erat imperatum, circumsistunt hominem atque interficiunt: at equites
Aedui ad Caesarem omnes revertuntur.
[8] His rebus gestis, Labieno in continente cum tribus legionibus et equitum milibus duobus relicto ut
portus tueretur et rem frumentariam provideret quaeque in Gallia gererentur cognosceret consiliumque
pro tempore et pro re caperet, ipse cum quinque legionibus et pari numero equitum, quem in continenti
reliquerat, ad solis occasum naves solvit et leni Africo provectus media circiter nocte vento intermisso
cursum non tenuit, et longius delatus aestu orta luce sub sinistra Britanniam relictam conspexit. Tum
rursus aestus commutationem secutus remis contendit ut eam partem insulae caperet, qua optimum esse
egressum superiore aestate cognoverat. Qua in re admodum fuit militum virtus laudanda, qui vectoriis

gravibusque navigiis non intermisso remigandi labore longarum navium cursum adaequarunt. Accessum
est ad Britanniam omnibus navibus meridiano fere tempore, neque in eo loco hostis est visus; sed, ut
postea Caesar ex captivis cognovit, cum magnae manus eo convenissent, multitudine navium perterritae,
quae cum annotinis privatisque quas sui quisque commodi fecerat amplius octingentae uno erant visae
tempore, a litore discesserant ac se in superiora loca abdiderant.
[9] Caesar eito exercitu et loco castris idoneo capto, ubi ex captivis cognovit quo in loco hostium copiae
consedissent, cohortibus decem ad mare relictis et equitibus trecentis, qui praesidio navibus essent, de
tertia vigilia ad hostes contendit, eo minus veritus navibus, quod in litore molli atque aperto deligatas ad
ancoram relinquebat, et praesidio navibus Q. Atrium praefecit. Ipse noctu progressus milia passuum
circiter XII hostium copias conspicatus est. Illi equitatu atque essedis ad flumen progressi ex loco
superiore nostros prohibere et proelium committere coeperunt. Repulsi ab equitatu se in silvas
abdiderunt, locum nacti egregie et natura et opere munitum, quem domestici belli, ut videbantur, causa
iam ante praeparaverant: nam crebris arboribus succisis omnes introitus erant praeclusi. Ipsi ex silvis rari
propugnabant nostrosque intra munitiones ingredi prohibebant. At milites legionis septimae, testudine
facta et aggere ad munitiones adiecto, locum ceperunt eosque ex silvis expulerunt paucis vulneribus
acceptis. Sed eos fugientes longius Caesar prosequi vetuit, et quod loci naturam ignorabat, et quod magna
parte diei consumpta munitioni castrorum tempus relinqui volebat.
[10] Postridie eius diei mane tripertito milites equitesque in expeditionem misit, ut eos qui fugerant
persequerentur. His aliquantum itineris progressis, cum iam extremi essent in prospectu, equites a Quinto

Atrio ad Caesarem venerunt, qui nuntiarent superiore nocte maxima coorta tempestate prope omnes
naves adflictas atque in litore eiectas esse, quod neque ancorae funesque subsisterent, neque nautae
gubernatoresque vim tempestatis pati possent; itaque ex eo concursu navium magnum esse incommodum
acceptum.
[11] His rebus cognitis Caesar legiones equitatumque revocari atque in itinere resistere iubet, ipse ad
naves revertitur; eadem fere quae ex nuntiis litterisque cognoverat coram perspicit, sic ut amissis circiter
XL navibus reliquae tamen refici posse magno negotio viderentur. Itaque ex legionibus fabros deligit et ex
continenti alios arcessi iubet; Labieno scribit, ut quam plurimas posset eis legionibus, quae sunt apud eum,
naves instituat. Ipse, etsi res erat multae operae ac laboris, tamen commodissimum esse statuit omnes
naves subduci et cum castris una munitione coniungi. In his rebus circiter dies X consumit ne nocturnis
quidem temporibus ad laborem militum intermissis. Subductis navibus castrisque egregie munitis
easdem copias, quas ante, praesidio navibus reliquit: ipse eodem unde redierat proficiscitur. Eo cum
venisset, maiores iam undique in eum locum copiae Britannorum convenerant summa imperi bellique
administrandi communi consilio permissa Cassivellauno, cuius fines a maritimis civitatibus flumen
dividit, quod appellatur Tamesis, a mari circiter milia passuum LXXX. Huic superiore tempore cum
reliquis civitatibus continentia bella intercesserant; sed nostro adventu permoti Britanni hunc toti bello
imperioque praefecerant.
[12] Britanniae pars interior ab eis incolitur quos natos in insula ipsi memoria proditum dicunt, maritima
ab eis, qui praedae ac belli inferendi causa ex Belgio transierunt (qui omnes fere eis nominibus civitatum
appellantur, quibus orti ex civitatibus eo pervenerunt) et bello illato ibi permanserunt atque agros colere

coeperunt. Hominum est infinita multitudo creberrimaque aedificia fere Gallicis consimilia, pecorum
magnus numerus. Vtuntur aut aere aut nummo aureo aut taleis ferreis ad certum pondus examinatis pro
nummo. Nascitur ibi plumbum album in mediterraneis regionibus, in maritimis ferrum, sed eius exigua
est copia; aere utuntur importato. Materia cuiusque generis ut in Gallia est, praeter fagum atque abietem.
Leporem et gallinam et anserem gustare fas non putant; haec tamen alunt animi voluptatisque causa.
Loca sunt temperatiora quam in Gallia, remissioribus frigoribus.
[13] Insula natura triquetra, cuius unum latus est contra Galliam. Huius lateris alter angulus, qui est ad
Cantium, quo fere omnes ex Gallia naves appelluntur, ad orientem solem, inferior ad meridiem spectat.
Hoc pertinet circiter mila passuum quingenta. Alterum vergit ad Hispaniam atque occidentem solem; qua
ex parte est Hibernia, dimidio minor, ut aestimatur, quam Britannia, sed pari spatio transmissus atque ex
Gallia est in Britanniam. In hoc medio cursu est insula, quae appellatur Mona: complures praeterea
minores subiectae insulae existimantur, de quibus insulis nonnulli scripserunt dies continuos triginta sub
bruma esse noctem. Nos nihil de eo percontationibus reperiebamus, nisi certis ex aqua mensuris breviores
esse quam in continenti noctes videbamus. Huius est longitudo lateris, ut fert illorum opinio,
septingentorum milium. Tertium est contra septentriones; cui parti nulla est obiecta terra, sed eius
angulus lateris maxime ad Germaniam spectat. Hoc milia passuum octingenta in longitudinem esse
existimatur. Ita omnis insula est in circuitu vicies centum milium passuum.
[14] Ex his omnibus longe sunt humanissimi qui Cantium incolunt, quae regio est maritima omnis, neque
multum a Gallica differunt consuetudine. Interiores plerique frumenta non serunt, sed lacte et carne

vivunt pellibusque sunt vestiti. Omnes vero se Britanni vitro inficiunt, quod caeruleum efficit colorem,
atque hoc horridiores sunt in pugna aspectu; capilloque sunt promisso atque omni parte corporis rasa
praeter caput et labrum superius. Vxores habent deni duodenique inter se communes et maxime fratres
cum fratribus parentesque cum liberis; sed qui sunt ex his nati, eorum habentur liberi, quo primum virgo
quaeque deducta est.
[15] Equites hostium essedariique acriter proelio cum equitatu nostro in itinere conflixerunt, tamen ut
nostri omnibus partibus superiores fuerint atque eos in silvas collesque compulerint; sed compluribus
interfectis cupidius insecuti nonnullos ex suis amiserunt. At illi intermisso spatio imprudentibus nostris
atque occupatis in munitione castrorum subito se ex statione pro castris collocati, acriter pugnaverunt,
duabusque missis subsidio cohortibus a Caesare atque eis primis legionum duarum, cum hae perexiguo
intermisso loci spatio inter se constitissent, novo genere pugnae perterritis nostris per medios audacissime
perruperunt seque inde incolumes receperunt. Eo die Quintus Laberius Durus, tribunus militum,
interficitur. Illi pluribus submissis cohortibus repelluntur.
[16] Toto hoc in genere pugnae, cum sub oculis omnium ac pro castris dimicaretur, intellectum est nostros
propter gravitatem armorum, quod neque insequi cedentes possent neque ab signis discedere auderent,
minus aptos esse ad huius generis hostem, equites autem magno cum periculo proelio dimicare,
propterea quod illi etiam consulto plerumque cederent et, cum paulum ab legionibus nostros removissent,
ex essedis desilirent et pedibus dispari proelio contenderent. Equestris autem proeli ratio et cedentibus et
insequentibus par atque idem periculum inferebat. Accedebat huc ut numquam conferti sed rari
magnisque intervallis proeliarentur stationesque dispositas haberent, atque alios alii deinceps exciperent,

integrique et recentes defetigatis succederent.
[17] Postero die procul a castris hostes in collibus constiterunt rarique se ostendere et lenius quam pridie
nostros equites proelio lacessere coeperunt. Sed meridie, cum Caesar pabulandi causa tres legiones atque
omnem equitatum cum Gaio Trebonio legato misisset, repente ex omnibus partibus ad pabulatores
advolaverunt, sic uti ab signis legionibusque non absisterent. Nostri acriter in eos impetu facto
reppulerunt neque finem sequendi fecerunt, quoad subsidio confisi equites, cum post se legiones viderent,
praecipites hostes egerunt magnoque eorum numero interfecto neque sui colligendi neque consistendi aut
ex essedis desiliendi facultatem dederunt. Ex hac fuga protinus, quae undique convenerant, auxilia
discesserunt, neque post id tempus umquam summis nobiscum copiis hostes contenderunt.
[18] Caesar cognito consilio eorum ad flumen Tamesim in fines Cassivellauni exercitum duxit; quod
flumen uno omnino loco pedibus, atque hoc aegre, transiri potest. Eo cum venisset, animum advertit ad
alteram fluminis ripam magnas esse copias hostium instructas. Ripa autem erat acutis sudibus praefixis
munita, eiusdemque generis sub aqua defixae sudes flumine tegebantur. His rebus cognitis a captivis
perfugisque Caesar praemisso equitatu confestim legiones subsequi iussit. Sed ea celeritate atque eo
impetu milites ierunt, cum capite solo ex aqua exstarent, ut hostes impetum legionum atque equitum
sustinere non possent ripasque dimitterent ac se fugae mandarent.
[19] Cassivellaunus, ut supra demonstravimus, omni deposita spe contentionis dimissis amplioribus
copiis milibus circiter quattuor essedariorum relictis itinera nostra servabat paulumque ex via excedebat
locisque impeditis ac silvestribus sese occultabat, atque eis regionibus quibus nos iter facturos cognoverat
pecora atque homines ex agris in silvas compellebat et, cum equitatus noster liberius praedandi

vastandique causa se in agros eiecerat, omnibus viis semitisque essedarios ex silvis emittebat et magno
cum periculo nostrorum equitum cum eis confligebat atque hoc metu latius vagari prohibebat.
Relinquebatur ut neque longius ab agmine legionum discedi Caesar pateretur, et tantum in agris
vastandis incendiisque faciendis hostibus noceretur, quantum labore atque itinere legionarii milites
efficere poterant.
[20] Interim Trinobantes, prope firmissima earum regionum civitas, ex qua Mandubracius adulescens
Caesaris fidem secutus ad eum in continentem Galliam venerat, cuius pater in ea civitate regnum
obtinuerat interfectusque erat a Cassivellauno, ipse fuga mortem vitaverat, legatos ad Caesarem mittunt
pollicenturque sese ei dedituros atque imperata facturos; petunt, ut Mandubracium ab iniuria
Cassivellauni defendat atque in civitatem mittat, qui praesit imperiumque obtineat. His Caesar imperat
obsides quadraginta frumentumque exercitui Mandubraciumque ad eos mittit. Illi imperata celeriter
fecerunt, obsides ad numerum frumentumque miserunt.
[21] Trinobantibus defensis atque ab omni militum inuria prohibitis Cenimagni, Segontiaci, Ancalites,
Bibroci, Cassi legationibus missis sese Caesari dedunt. Ab his cognoscit non longe ex eo loco oppidum
Cassivellauni abesse silvis paludibusque munitum, quo satis magnus hominum pecorisque numerus
invenerit. Oppidum autem Britanni vocant, cum silvas impeditas vallo atque fossa munierunt, quo
incursionis hostium vitandae causa convenire consuerunt. Eo proficiscitur cum legionibus: locum reperit
egregie natura atque opere munitum; tamen hunc duabus ex partibus oppugnare contendit. Hostes
paulisper morati militum nostrorum impetum non tulerunt seseque alia ex parte oppidi eiecerunt.
Magnus ibi numerus pecoris repertus, multique in fuga sunt comprehensi atque interfecti.

[22] Dum haec in his locis geruntur, Cassivellaunus ad Cantium, quod esse ad mare supra
demonstravimus, quibus regionibus quattuor reges praeerant, Cingetorix, Carvilius, Taximagulus,
Segovax, nuntios mittit atque eis imperat uti coactis omnibus copiis castra navalia de improviso
adoriantur atque oppugent. Ei cum ad castra venissent, nostri eruptione facta multis eorum interfectis,
capto etiam nobili duce Lugotorige suos incolumes reduxerunt. Cassivellaunus hoc proelio nuntiato tot
detrimentis acceptis, vastatis finibus, maxime etiam permotus defectione civitatum legatos per Atrebatem
Commium de deditione ad Caesarem mittit. Caesar, cum constituisset hiemare in continenti propter
repentinos Galliae motus, neque multum aestatis superesset, atque id facile extrahi posse intellegeret,
obsides imperat et quid in annos singulos vectigalis populo Romano Britannia penderet constituit;
interdicit atque imperat Cassivellauno, ne Mandubracio neu Trinobantibus noceat.
[23] Obsidibus acceptis exercitum reducit ad mare, naves invenit refectas. His deductis, quod et
captivorum magnum numerum habebat, et nonnullae tempestate deperierant naves, duobus
commeatibus exercitum reportare instituit. Ac sic accidit, uti ex tanto navium numero tot navigationibus
neque hoc neque superiore anno ulla omnino navis, quae milites portaret, desideraretur; at ex eis, quae
inanes ex continenti ad eum remitterentur et prioris commeatus eitis militibus et quas postea Labienus
faciendas curaverat numero LX, perpaucae locum caperent, reliquae fere omnes reicerentur. Quas cum
aliquamdiu Caesar frustra exspectasset, ne anni tempore a navigatione excluderetur, quod aequinoctium
suberat, necessario angustius milites collocavit ac summa tranquillitate consecuta, secunda inita cum
solvisset vigilia, prima luce terram attigit omnesque incolumes naves perduxit.
[24] Subductis navibus concilioque Gallorum Samarobrivae peracto, quod eo anno frumentum in Gallia

propter siccitates angustius provenerat, coactus est aliter ac superioribus annis exercitum in hibernis
collocare legionesque in plures civitates distribuere. Ex quibus unam in Morinos ducendam Gaio Fabio
legato dedit, alteram in Nervios Quinto Ciceroni, tertiam in Esubios Lucio Roscio; quartam in Remis cum
Tito Labieno in confinio Treverorum hiemare iussit. Tres in Belgis collocavit: eis Marcum Crassum
quaestorem et Lucium Munatium Plancum et Gaium Trebonium legatos praefecit. Vnam legionem, quam
proxime trans Padum conscripserat, et cohortes V in Eburones, quorum pars maxima est inter Mosam ac
Rhenum, qui sub imperio Ambiorigis et Catuvolci erant, misit. Eis militibus Quintum Titurium Sabinum
et Lucium Aurunculeium Cottam legatos praeesse iussit. Ad hunc modum distributis legionibus facillime
inopiae frumentariae sese mederi posse existimavit. Atque harum tamen omnium legionum hiberna
praeter eam, quam Lucio Roscio in pacatissimam et quietissimam partem ducendam dederat, milibus
passuum centum continebantur. Ipse interea, quoad legiones collocatas munitaque hiberna cognovisset,
in Gallia morari constituit.
[25] Erat in Carnutibus summo loco natus Tasgetius, cuius maiores in sua civitate regnum obtinuerant.
Huic Caesar pro eius virtute atque in se benevolentia, quod in omnibus bellis singulari eius opera fuerat
usus, maiorum locum restituerat. Tertium iam hunc annum regnantem inimici, multis palam ex civitate
eius auctoribus, eum interfecerunt. Defertur ea res ad Caesarem. Ille veritus, quod ad plures pertinebat,
ne civitas eorum impulsu deficeret, Lucium Plancum cum legione ex Belgio celeriter in Carnutes proficisci
iubet ibique hiemare quorumque opera cognoverat Tasgetium interfectum, hos comprehensos ad se
mittere. Interim ab omnibus legatis quaestoreque, quibus legiones tradiderat, certior factus est in hiberna
perventum locumque hibernis esse munitum.

[26] Diebus circiter XV, quibus in hiberna ventum est, initium repentini tumultus ac defectionis ortum est
ab Ambiorige et Catuvolco; qui, cum ad fines regni sui Sabino Cottaeque praesto fuissent frumentumque
in hiberna comportavissent, Indutiomari Treveri nuntiis impulsi suos concitaverunt subitoque oppressis
lignatoribus magna manu ad castra oppugnatum venerunt. Cum celeriter nostri arma cepissent
vallumque adscendissent atque una ex parte Hispanis equitibus emissis equestri proelio superiores
fuissent, desperata re hostes suos ab oppugnatione reduxerunt. Tum suo more conclamaverunt, uti aliqui
ex nostris ad colloquium prodiret: habere sese, quae de re communi dicere vellent, quibus rebus
controversias minui posse sperarent.
[27] Mittitur ad eos colloquendi causa Gaius Arpineius, eques Romanus, familiaris Quinti Tituri, et
Quintus Iunius ex Hispania quidam, qui iam ante missu Caesaris ad Ambiorigem ventitare consuerat;
apud quos Ambiorix ad hunc modum locutus est: Sese pro Caesaris in se beneficiis plurimum ei confiteri
debere, quod eius opera stipendio liberatus esset, quod Aduatucis, finitimis suis, pendere consuesset,
quodque ei et filius et fratris filius ab Caesare remissi essent, quos Aduatuci obsidum numero missos
apud in servitute et catenis tenuissent; neque id, quod fecerit de oppugnatione castrorum, aut iudicio aut
voluntate sua fecisse, sed coactu civitatis, suaque esse eiusmodi imperia, ut non minus haberet iuris in se
multitudo quam ipse in multitudinem. Civitati porro hanc fuisse belli causam, quod repentinae Gallorum
coniurationi resistere non potuerit. Id se facile ex humilitate sua probare posse, quod non adeo sit
imperitus rerum ut suis copiis populum Romanum superari posse confidat. Sed esse Galliae commune
consilium: omnibus hibernis Caesaris oppugnandis hunc esse dictum diem, ne qua legio alterae legioni

subsidio venire posset. Non facile Gallos Gallis negare potuisse, praesertim cum de recuperanda
communi libertate consilium initum videretur. Quibus quoniam pro pietate satisfecerit, habere nunc se
rationem offici pro beneficiis Caesaris: monere, orare Titurium pro hospitio, ut suae ac militum saluti
consulat. Magnam manum Germanorum conductam Rhenum transisse; hanc adfore biduo. Ipsorum esse
consilium, velintne priusquam finitimi sentiant eductos ex hibernis milites aut ad Ciceronem aut ad
Labienum deducere, quorum alter milia passuum circiter quinquaginta, alter paulo amplius ab eis absit.
Illud se polliceri et iureiurando confirmare tutum iter per fines daturum. Quod cum faciat, et civitati sese
consulere, quod hibernis levetur, et Caesari pro eius meritis gratiam referre. Hac oratione habita discedit
Ambiorix.
[28] Arpineius et Iunius, quae audierunt, ad legatos deferunt. Illi repentina re perturbati, etsi ab hoste ea
dicebantur, tamen non neglegenda existimabant maximeque hac re permovebantur, quod civitatem
ignobilem atque humilem Eburonum sua sponte populo Romano bellum facere ausam vix erat
credendum. Itaque ad consilium rem deferunt magnaque inter eos exsistit controversia. Lucius
Aurunculeius compluresque tribuni militum et primorum ordinum centuriones nihil temere agendum
neque ex hibernis iniussu Caesaris discedendum existimabant: quantasvis [magnas] copias etiam
Germanorum sustineri posse munitis hibernis docebant: rem esse testimonio, quod primum hostium
impetum multis ultro vulneribus illatis fortissime sustinuerint: re frumentaria non premi; interea et ex
proximis hibernis et a Caesare conventura subsidia: postremo quid esse levius aut turpius, quam auctore
hoste de summis rebus capere consilium?
[29] Contra ea Titurius sero facturos clamitabat, cum maiores manus hostium adiunctis Germanis
convenissent aut cum aliquid calamitatis in proximis hibernis esset acceptum. Brevem consulendi esse

occasionem. Caesarem arbitrari profectum in Italiam; neque aliter Carnutes interficiendi Tasgeti consilium
fuisse capturos, neque Eburones, si ille adesset, tanta contemptione nostri ad castra venturos esse. Non
hostem auctorem, sed rem spectare: subesse Rhenum; magno esse Germanis dolori Ariovisti mortem et
superiores nostras victorias; ardere Galliam tot contumeliis acceptis sub populi Romani imperium
redactam superiore gloria rei militaris exstincta. Postremo quis hoc sibi persuaderet, sine certa re
Ambiorigem ad eiusmodi consilium descendisse? Suam sententiam in utramque partem esse tutam: si
nihil esset durius, nullo cum periculo ad proximam legionem perventuros; si Gallia omnis cum Germanis
consentiret, unam esse in celeritate positam salutem. Cottae quidem atque eorum, qui dissentirent,
consilium quem habere exitum? In quo si non praesens periculum, at certe longinqua obsidione fames
esset timenda.
[30] Hac in utramque partem disputatione habita, cum a Cotta primisque ordinibus acriter resisteretur,
"Vincite," inquit, "si ita vultis," Sabinus, et id clariore voce, ut magna pars militum exaudiret; "neque is
sum," inquit, "qui gravissime ex vobis mortis periculo terrear: hi sapient; si gravius quid acciderit, abs te
rationem reposcent, qui, si per te liceat, perendino die cum proximis hibernis coniuncti communem cum
reliquis belli casum sustineant, non reiecti et relegati longe ab ceteris aut ferro aut fame intereant."
[31] Consurgitur ex consilio; comprehendunt utrumque et orant, ne sua dissensione et pertinacia rem in
summum periculum deducat: facilem esse rem, seu maneant, seu proficiscantur, si modo unum omnes
sentiant ac probent; contra in dissensione nullam se salutem perspicere. Res disputatione ad mediam
noctem perducitur. Tandem dat Cotta permotus manus: superat sententia Sabini. Pronuntiatur prima luce

ituros. Consumitur vigiliis reliqua pars noctis, cum sua quisque miles circumspiceret, quid secum portare
posset, quid ex instrumento hibernorum relinquere cogeretur. Omnia excogitantur, quare nec sine
periculo maneatur, et languore militum et vigiliis periculum augeatur. Prima luce sic ex castris
proficiscuntur, ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo Ambiorige consilium
datum, longissimo agmine maximisque impedimentis.
[32] At hostes, posteaquam ex nocturno fremitu vigiliisque de profectione eorum senserunt, collocatis
insidiis bipertito in silvis opportuno atque occulto loco a milibus passuum circiter duobus Romanorum
adventum exspectabant, et cum se maior pars agminis in magnam convallem demisisset, ex utraque parte
eius vallis subito se ostenderunt novissimosque premere et primos prohibere ascensu atque iniquissimo
nostris loco proelium committere coeperunt.
[33] Tum demum Titurius, qui nihil ante providisset, trepidare et concursare cohortesque disponere, haec
tamen ipsa timide atque ut eum omnia deficere viderentur; quod plerumque eis accidere consuevit, qui in
ipso negotio consilium capere coguntur. At Cotta, qui cogitasset haec posse in itinere accidere atque ob
eam causam profectionis auctor non fuisset, nulla in re communi saluti deerat et in appellandis
cohortandisque militibus imperatoris et in pugna militis officia praestabat. Cum propter longitudinem
agminis minus facile omnia per se obire et, quid quoque loco faciendum esset, providere possent,
iusserunt pronuntiare, ut impedimenta relinquerent atque in orbem consisterent. Quod consilium etsi in
eiusmodi casu reprehendendum non est, tamen incommode accidit: nam et nostris militibus spem minuit
et hostes ad pugnam alacriores effecit, quod non sine summo timore et desperatione id factum videbatur.
Praeterea accidit, quod fieri necesse erat, ut vulgo milites ab signis discederent, quae quisque eorum

carissima haberet, ab impedimentis petere atque arripere properaret, clamore et fletu omnia
complerentur.
[34] At barbaris consilium non defuit. Nam duces eorum tota acie pronuntiare iusserunt, ne quis ab loco
discederet: illorum esse praedam atque illis reservari quaecumque Romani reliquissent: proinde omnia in
victoria posita existimarent. Erant et virtute et studio pugnandi pares; nostri, tametsi ab duce et a fortuna
deserebantur, tamen omnem spem salutis in virtute ponebant, et quotiens quaeque cohors procurrerat, ab
ea parte magnus numerus hostium cadebat. Qua re animadversa Ambiorix pronuntiari iubet, ut procul
tela coniciant neu propius accedant et, quam in partem Romani impetum fecerint, cedant (levitate
armorum et cotidiana exercitatione nihil eis noceri posse), rursus se ad signa recipientes insequantur.
[35] Quo praecepto ab eis diligentissime observato, cum quaepiam cohors ex orbe excesserat atque
impetum fecerat, hostes velocissime refugiebant. Interim eam partem nudari necesse erat et ab latere
aperto tela recipi. Rursus cum in eum locum unde erant egressi reverti coeperant, et ab eis qui cesserant et
ab eis qui proximi steterant circumveniebantur; sin autem locum tenere vellent, nec virtuti locus
relinquebatur, neque ab tanta multitudine coniecta tela conferti vitare poterant. Tamen tot incommodis
conflictati, multis vulneribus acceptis resistebant et magna parte diei consumpta, cum a prima luce ad
horam octavam pugnaretur, nihil quod ipsis esset indignum committebant. Tum Tito Balventio, qui
superiore anno primum pilum duxerat, viro forti et magnae auctoritatis, utrumque femur tragula
traicitur; Quintus Lucanius, eiusdem ordinis, fortissime pugnans, dum circumvento filio subvenit,
interficitur; Lucius Cotta legatus omnes cohortes ordinesque adhortans in adversum os funda vulneratur.
[36] His rebus permotus Quintus Titurius, cum procul Ambiorigem suos cohortantem conspexisset,

interpretem suum Gnaeum Pompeium ad eum mittit rogatum ut sibi militibusque parcat. Ille appellatus
respondit: si velit secum colloqui, licere; sperare a multitudine impetrari posse, quod ad militum salutem
pertineat; ipsi vero nihil nocitum iri, inque eam rem se suam fidem interponere. Ille cum Cotta saucio
communicat, si videatur, pugna ut excedant et cum Ambiorige una colloquantur: sperare ab eo de sua ac
militum salute impetrari posse. Cotta se ad armatum hostem iturum negat atque in eo perseverat.
[37] Sabinus quos in praesentia tribunos militum circum se habebat et primorum ordinum centuriones se
sequi iubet et, cum propius Ambiorigem accessisset, iussus arma abicere imperatum facit suisque ut idem
faciant imperat. Interim, dum de condicionibus inter se agunt longiorque consulto ab Ambiorige
instituitur sermo, paulatim circumventus interficitur. Tum vero suo more victoriam conclamant atque
ululatum tollunt impetuque in nostros facto ordines perturbant. Ibi Lucius Cotta pugnans interficitur cum
maxima parte militum. Reliqui se in castra recipiunt unde erant egressi. Ex quibus Lucius Petrosidius
aquilifer, cum magna multitudine hostium premeretur, aquilam intra vallum proiecit; ipse pro castris
fortissime pugnans occiditur. Illi aegre ad noctem oppugnationem sustinent; noctu ad unum omnes
desperata salute se ipsi interficiunt. Pauci ex proelio lapsi incertis itineribus per silvas ad Titum Labienum
legatum in hiberna perveniunt atque eum de rebus gestis certiorem faciunt.
[38] Hac victoria sublatus Ambiorix statim cum equitatu in Aduatucos, qui erant eius regno finitimi,
proficiscitur; neque noctem neque diem intermittit pedita tumque subsequi iubet. Re demonstrata
Aduatucisque concitatis postero die in Nervios pervenit hortaturque, ne sui in perpetuum liberandi atque
ulciscendi Romanos pro eis quas acceperint iniuriis occasionem dimittant: interfectos esse legatos duos

magnamque partem exercitus interisse demonstrat; nihil esse negoti subito oppressam legionem quae
cum Cicerone hiemet interfici; se ad eam rem profitetur adiutorem. Facile hac oratione Nerviis persuadet.
[39] Itaque confestim dimissis nuntiis ad Ceutrones, Grudios, Levacos, Pleumoxios, Geidumnos, qui
omnes sub eorum imperio sunt, quam maximas manus possunt cogunt et de improviso ad Ciceronis
hiberna advolant nondum ad eum fama de Tituri morte perlata. Huic quoque accidit, quod fuit necesse,
ut nonnulli milites, qui lignationis munitionisque causa in silvas discessissent, repentino equitum adventu
interciperentur. His circumventis magna manu Eburones, Nervii, Aduatuci atque horum omnium socii et
clientes legionem oppugnare incipiunt. Nostri celeriter ad arma concurrunt, vallum conscendunt. Aegre is
dies sustentatur, quod omnem spem hostes in celeritate ponebant atque hanc adepti victoriam in
perpetuum se fore victores confidebant.
[40] Mittuntur ad Caesarem confestim ab Cicerone litterae magnis propositis praemiis, si pertulissent:
obsessis omnibus viis missi intercipiuntur. Noctu ex materia, quam munitionis causa comportaverant,
turres admodum CXX excitantur incredibili celeritate; quae deesse operi videbantur, perficiuntur. Hostes
postero die multo maioribus coactis copiis castra oppugnant, fossam complent. Eadem ratione, qua pridie,
ab nostris resistitur. Hoc idem reliquis deinceps fit diebus. Nulla pars nocturni temporis ad laborem
intermittitur; non aegris, non vulneratis facultas quietis datur. Quaecumque ad proximi diei
oppugnationem opus sunt noctu comparantur; multae praeustae sudes, magnus muralium pilorum
numerus instituitur; turres contabulantur, pinnae loricaeque ex cratibus attexuntur. Ipse Cicero, cum
tenuissima valetudine esset, ne nocturnum quidem sibi tempus ad quietem relinquebat, ut ultro militum
concursu ac vocibus sibi parcere cogeretur.

[41] Tunc duces principesque Nerviorum qui aliquem sermonis aditum causamque amicitiae cum
Cicerone habebant colloqui sese velle dicunt. Facta potestate eadem quae Ambiorix cum Titurio egerat
commemorant: omnem esse in armis Galliam; Germanos Rhenum transisse; Caesaris reliquorumque
hiberna oppugnari. Addunt etiam de Sabini morte: Ambiorigem ostentant fidei faciendae causa. Errare
eos dicunt, si quidquam ab his praesidi sperent, qui suis rebus diffidant; sese tamen hoc esse in
Ciceronem populumque Romanum animo, ut nihil nisi hiberna recusent atque hanc inveterascere
consuetudinem nolint: licere illis incolumibus per se ex hibernis discedere et quascumque in partes velint
sine metu proficisci. Cicero ad haec unum modo respondit: non esse consuetudinem populi Romani
accipere ab hoste armato condicionem: si ab armis discedere velint, se adiutore utantur legatosque ad
Caesarem mittant; sperare pro eius iustitia, quae petierint, impetraturos.
[42] Ab hac spe repulsi Nervii vallo pedum IX et fossa pedum XV hiberna cingunt. Haec et superiorum
annorum consuetudine ab nobis cognoverant et, quos clam de exercitu habebant captivos, ab eis
docebantur; sed nulla ferramentorum copia quae esset ad hunc usum idonea, gladiis caespites
circumcidere, manibus sagulisque terram exhaurire nitebantur. Qua quidem ex re hominum multitudo
cognosci potuit: nam minus horis tribus milium pedum XV in circuitu munitionem perfecerunt
reliquisque diebus turres ad altitudinem valli, falces testudinesque, quas idem captivi docuerant, parare
ac facere coeperunt.
[43] Septimo oppugnationis die maximo coorto vento ferventes fusili ex argilla glandes fundis et
fervefacta iacula in casas, quae more Gallico stramentis erant tectae, iacere coeperunt. Hae celeriter ignem
comprehenderunt et venti magnitudine in omnem locum castrorum distulerunt. Hostes maximo clamore

sicuti parta iam atque explorata victoria turres testudinesque agere et scalis vallum ascendere coeperunt.
At tanta militum virtus atque ea praesentia animi fuit, ut, cum undique flamma torrerentur maximaque
telorum multitudine premerentur suaque omnia impedimenta atque omnes fortunas conflagrare
intellegerent, non modo demigrandi causa de vallo decederet nemo, sed paene ne respiceret quidem
quisquam, ac tum omnes acerrime fortissimeque pugnarent. Hic dies nostris longe gravissimus fuit; sed
tamen hunc habuit eventum, ut eo die maximus numerus hostium vulneraretur atque interficeretur, ut se
sub ipso vallo constipaverant recessumque primis ultimi non dabant. Paulum quidem intermissa flamma
et quodam loco turri adacta et contingente vallum tertiae cohortis centuriones ex eo, quo stabant, loco
recesserunt suosque omnes removerunt, nutu vocibusque hostes, si introire vellent, vocare coeperunt;
quorum progredi ausus est nemo. Tum ex omni parte lapidibus coniectis deturbati, turrisque succensa est.
[44] Erant in ea legione fortissimi viri, centuriones, qui primis ordinibus appropinquarent, Titus Pullo et
Lucius Vorenus. Hi perpetuas inter se controversias habebant, quinam anteferretur, omnibusque annis de
locis summis simultatibus contendebant. Ex his Pullo, cum acerrime ad munitiones pugnaretur, "Quid
dubitas," inquit, " Vorene? aut quem locum tuae probandae virtutis exspectas ? hic dies de nostris
controversiis iudicabit." Haec cum dixisset, procedit extra munitiones quaque pars hostium confertissima
est visa irrumpit. Ne Vorenus quidem tum sese vallo continet, sed omnium veritus existimationem
subsequitur. Mediocri spatio relicto Pullo pilum in hostes immittit atque unum ex multitudine
procurrentem traicit; quo percusso et exanimato hunc scutis protegunt, in hostem tela universi coniciunt
neque dant regrediendi facultatem. Transfigitur scutum Pulloni et verutum in balteo defigitur. Avertit hic

casus vaginam et gladium educere conanti dextram moratur manum, impeditumque hostes circumsistunt.
Succurrit inimicus illi Vorenus et laboranti subvenit. Ad hunc se confestim a Pullone omnis multitudo
convertit: illum veruto arbitrantur occisum. Gladio comminus rem gerit Vorenus atque uno interfecto
reliquos paulum propellit; dum cupidius instat, in locum deiectus inferiorem concidit. Huic rursus
circumvento fert subsidium Pullo, atque ambo incolumes compluribus interfectis summa cum laude sese
intra munitiones recipiunt. Sic fortuna in contentione et certamine utrumque versavit, ut alter alteri
inimicus auxilio salutique esset, neque diiudicari posset, uter utri virtute anteferendus videretur.
[45] Quanto erat in dies gravior atque asperior oppugnatio, et maxime quod magna parte militum
confecta vulneribus res ad paucitatem defensorum pervenerat, tanto crebriores litterae nuntiique ad
Caesarem mittebantur; quorum pars deprehensa in conspectu nostrorum militum cum cruciatu necabatur.
Erat unus intus Nervius nomine Vertico, loco natus honesto, qui a prima obsidione ad Ciceronem
perfugerat suamque ei fidem praestiterat. Hic servo spe libertatis magnisque persuadet praemiis, ut
litteras ad Caesarem deferat. Has ille in iaculo illigatas effert et Gallus inter Gallos sine ulla suspicione
versatus ad Caesarem pervenit. Ab eo de periculis Ciceronis legionisque cognoscitur.
[46] Caesar acceptis litteris hora circiter XI diei statim nuntium in Bellovacos ad M. Crassum quaestorem
mittit, cuius hiberna aberant ab eo milia passuum XXV; iubet media nocte legionem proficisci celeriterque
ad se venire. Exit cum nuntio Crassus. Alterum ad Gaium Fabium legatum mittit, ut in Atrebatium fines
legionem adducat, qua sibi iter faciendum sciebat. Scribit Labieno, si rei publicae commodo facere posset,
cum legione ad fines Nerviorum veniat. Reliquam partem exercitus, quod paulo aberat longius, non putat

exspectandam; equites circiter quadringentos ex proximis hibernis colligit.
[47] Hora circiter tertia ab antecursoribus de Crassi adventu certior factus eo die milia passuum XX pro
cedit. Crassum Samarobrivae praeficit legionemque attribuit, quod ibi impedimenta exercitus, obsides
civitatum, litteras publicas frumentumque omne quod eo tolerandae hiemis causa devexerat relinquebat.
Fabius, ut imperatum erat, non ita multum moratus in itinere cum legione occurrit. Labienus interitu
Sabini et caede cohortium cognita, cum omnes ad eum Treverorum copiae venissent, veritus, si ex
hibernis fugae similem profectionem fecisset, ut hostium impetum sustinere posset, praesertim quos
recenti victoria efferri sciret, litteras Caesari remittit, quanto cum periculo legionem ex hibernis educturus
esset; rem gestam in Eburonibus perscribit; docet omnes equitatus peditatusque copias Treverorum tria
milia passuum longe ab suis castris consedisse.
[48] Caesar consilio eius probato, etsi opinione trium legionum deiectus ad duas redierat, tamen unum
communis salutis auxilium in celeritate ponebat. Venit magnis itineribus in Nerviorum fines. Ibi ex
captivis cognoscit, quae apud Ciceronem gerantur, quantoque in periculo res sit. Tum cuidam ex
equitibus Gallis magnis praemiis persuadet uti ad Ciceronem epistolam deferat. Hanc Graecis
conscriptam litteris mittit, ne intercepta epistola nostra ab hostibus consilia cognoscantur. Si adire non
possit, monet ut tragulam cum epistola ad amentum deligata intra munitionem castrorum abiciat. In
litteris scribit se cum legionibus profectum celeriter adfore; hortatur ut pristinam virtutem retineat. Gallus
periculum veritus, ut erat praeceptum, tragulam mittit. Haec casu ad turrim adhaesit neque ab nostris
biduo animadversa tertio die a quodam milite conspicitur, dempta ad Ciceronem defertur. Ille perlectam
in conventu militum recitat maximaque omnes laetitia adficit. Tum fumi incendiorum procul videbantur;

quae res omnem dubitationem adventus legionum expulit.
[49] Galli re cognita per exploratores obsidionem relinquunt, ad Caesarem omnibus copiis contendunt.
Hae erant armata circiter milia LX. Cicero data facultate Gallum ab eodem Verticone, quem supra
demonstravimus, repetit, qui litteras ad Caesarem deferat; hunc admonet, iter caute diligenterque faciat:
perscribit in litteris hostes ab se discessisse omnemque ad eum multitudinem convertisse. Quibus litteris
circiter media nocte Caesar adlatis suos facit certiores eosque ad dimicandum animo confirmat. Postero
die luce prima movet castra et circiter milia passuum quattuor progressus trans vallem et rivum
multitudinem hostium conspicatur. Erat magni periculi res tantulis copiis iniquo loco dimicare; tum,
quoniam obsidione liberatum Ciceronem sciebat, aequo animo remittendum de celeritate existimabat:
consedit et quam aequissimo loco potest castra communit atque haec, etsi erant exigua per se vix
hominum milium septem praesertim nullis cum impedimentis, tamen angustiis viarum quam maxime
potest contrahit, eo consilio, ut in summam contemptionem hostibus veniat. Interim speculatoribus in
omnes partes dimissis explorat quo commodissime itinere vallem transire possit.
[50] Eo die parvulis equestribus proeliis ad aquam factis utrique sese suo loco continent: Galli, quod
ampliores copias, quae nondum convenerant, exspectabant; Caesar, si forte timoris simulatione hostes in
suum locum elicere posset, ut citra vallem pro castris proelio contenderet, si id efficere non posset, ut
exploratis itineribus minore cum periculo vallem rivumque transiret. Prima luce hostium equitatus ad
castra accedit proeliumque cum nostris equitibus committit. Caesar consulto equites cedere seque in
castra recipere iubet, simul ex omnibus partibus castra altiore vallo muniri portasque obstrui atque in his
administrandis rebus quam maxime concursari et cum simulatione agi timoris iubet.

[51] Quibus omnibus rebus hostes invitati copias traducunt aciemque iniquo loco constituunt, nostris vero
etiam de vallo deductis propius accedunt et tela intra munitionem ex omnibus partibus coniciunt
praeconibusque circummissis pronuntiari iubent, seu quis Gallus seu Romanus velit ante horam tertiam
ad se transire, sine periculo licere; post id tempus non fore potestatem: ac sic nostros contempserunt, ut
obstructis in speciem portis singulis ordinibus caespitum, quod ea non posse introrumpere videbantur,
alii vallum manu scindere, alii fossas complere inciperent. Tum Caesar omnibus portis eruptione facta
equitatuque emisso celeriter hostes in fugam dat, sic uti omnino pugnandi causa resisteret nemo,
magnumque ex eis numerum occidit atque omnes armis exuit.
[52] Longius prosequi veritus, quod silvae paludesque intercedebant neque etiam parvulo detrimento
illorum locum relinqui videbat, omnibus suis incolumibus copiis eodem die ad Ciceronem pervenit.
Institutas turres, testudines munitionesque hostium admiratur; legione producta cognoscit non decimum
quemque esse reliquum militem sine vulnere: ex his omnibus iudicat rebus, quanto cum periculo et
quanta cum virtute res sint administratae. Ciceronem pro eius merito legionemque collaudat; centuriones
singillatim tribunosque militum appellat, quorum egregiam fuisse virtutem testimonio Ciceronis
cognoverat. De casu Sabini et Cottae certius ex captivis cognoscit. Postero die contione habita rem gestam
proponit, milites consolatur et confirmat: quod detrimentum culpa et temeritate legati sit acceptum, hoc
aequiore animo ferendum docet, quod beneficio deorum immortalium et virtute eorum expiato
incommodo neque hostibus diutina laetatio neque ipsis longior dolor relinquatur.
[53] Interim ad Labienum per Remos incredibili celeritate de victoria Caesaris fama perfertur, ut, cum ab
hibernis Ciceronis milia passuum abesset circiter LX, eoque post horam nonam diei Caesar pervenisset,

ante mediam noctem ad portas castrorum clamor oreretur, quo clamore significatio victoriae
gratulatioque ab Remis Labieno fieret. Hac fama ad Treveros perlata Indutiomarus, qui postero die castra
Labieni oppugnare decreverat, noctu profugit copiasque omnes in Treveros reducit. Caesar Fabium cum
sua legione remittit in hiberna, ipse cum tribus legionibus circum Samarobrivam trinis hibernis hiemare
constituit et, quod tanti motus Galliae exstiterant, totam hiemem ipse ad exercitum manere decrevit. Nam
illo incommodo de Sabini morte perlato omnes fere Galliae civitates de bello consultabant, nuntios
legationesque in omnes partes dimittebant et quid reliqui consili caperent atque unde initium belli fieret
explorabant nocturnaque in locis desertis concilia habebant. Neque ullum fere totius hiemis tempus sine
sollicitudine Caesaris intercessit, quin aliquem de consiliis ac motu Gallorum nuntium acciperet. In his ab
Lucio Roscio, quem legioni tertiae decimae praefecerat, certior factus est magnas Gallorum copias earum
civitatum, quae Armoricae appellantur, oppugnandi sui causa convenisse neque longius milia passuum
octo ab hibernis suis afuisse, sed nuntio allato de victoria Caesaris discessisse, adeo ut fugae similis
discessus videretur.
[54] At Caesar principibus cuiusque civitatis ad se evocatis alias territando, cum se scire quae fierent
denuntiaret, alias cohortando magnam partem Galliae in officio tenuit. Tamen Senones, quae est civitas in
primis firma et magnae inter Gallos auctoritatis, Cavarinum, quem Caesar apud eos regem constituerat,
cuius frater Moritasgus adventu in Galliam Caesaris cuiusque maiores regnum obtinuerant, interficere
publico consilio conati, cum ille praesensisset ac profugisset, usque ad fines insecuti regno domoque
expulerunt et, missis ad Caesarem satisfaciendi causa legatis, cum is omnem ad se senatum venire

iussisset, dicto audientes non fuerunt. Tantum apud homines barbaros valuit esse aliquos repertos
principes inferendi belli tantamque omnibus voluntatum commutationem attulit, ut praeter Aeduos et
Remos, quos praecipuo semper honore Caesar habuit, alteros pro vetere ac perpetua erga populum
Romanum fide, alteros pro recentibus Gallici belli officiis, nulla fere civitas fuerit non suspecta nobis.
Idque adeo haud scio mirandumne sit, cum compluribus aliis de causis, tum maxime quod ei, qui virtute
belli omnibus gentibus praeferebantur, tantum se eius opinionis deperdidisse ut a populo Romano
imperia perferrent gravissime dolebant.
[55] Treveri vero atque Indutiomarus totius hiemis nullum tempus intermiserunt, quin trans Rhenum
legatos mitterent, civitates sollicitarent, pecunias pollicerentur, magna parte exercitus nostri interfecta
multo minorem superesse dicerent partem. Neque tamen ulli civitati Germanorum persuaderi potuit, ut
Rhenum transiret, cum se bis expertos dicerent, Ariovisti bello et Tencterorum transitu: non esse amplius
fortunam temptaturos. Hac spe lapsus Indutiomarus nihilo minus copias cogere, exercere, a finitimis
equos parare, exules damnatosque tota Gallia magnis praemiis ad se allicere coepit. Ac tantam sibi iam his
rebus in Gallia auctoritatem comparaverat ut undique ad eum legationes concurrerent, gratiam atque
amicitiam publice privatimque peterent.
[56] Vbi intellexit ultro ad se veniri, altera ex parte Senones Carnutesque conscientia facinoris instigari,
altera Nervios Aduatucosque bellum Romanis parare, neque sibi voluntariorum copias defore, si ex
finibus suis progredi coepisset, armatum concilium indicit. Hoc more Gallorum est initium belli, quo lege
communi omnes puberes armati convenire consuerunt; qui ex eis novissimus convenit, in conspectu
multitudinis omnibus cruciatibus affectus necatur. In eo concilio Cingetorigem, alterius principem

factionis, generum suum, quem supra demonstravimus Caesaris secutum fidem ab eo non discessisse,
hostem iudicat bonaque eius publicat. His rebus confectis, in concilio pronuntiat arcessitum se a
Senonibus et Carnutibus aliisque compluribus Galliae civitatibus; huc iturum per fines Remorum
eorumque agros popula turum ac, priusquam id faciat, castra Labieni oppugnaturum. Quae fieri velit
praecipit.
[57] Labienus, cum et loci natura et manu munitissumis castris sese teneret, de suo ac legionis periculo
nihil timebat; ne quam occasionem rei bene gerendae dimitteret, cogitabat. Itaque a Cingetorige atque eius
propinquis oratione Indutiomari cognita, quam in concilio habuerat, nuntios mittit ad finitimas civitates
equitesque undique evocat: his certum diem conveniendi dicit. Interim prope cotidie cum omni equitatu
Indutiomarus sub castris eius vagabatur, alias ut situm castrorum cognosceret, alias colloquendi aut
territandi causa: equites plerumque omnes tela intra vallum coniciebant. Labienus suos intra munitionem
continebat timorisque opinionem, quibuscumque poterat rebus, augebat.
[58] Cum maiore in dies contemptione Indutiomarus ad castra accederet, nocte una intromissis equitibus
omnium finitimarum civitatum quos arcessendos curaverat, tanta diligentia omnes suos custodiis intra
castra continuit, ut nulla ratione ea res enuntiari aut ad Treveros perferri posset. Interim ex consuetudine
cotidiana Indutiomarus ad castra accedit atque ibi magnam partem diei consumit; equites tela coniciunt et
magna cum contumelia verborum nostros ad pugnam evocant. Nullo ab nostris dato responso, ubi visum
est, sub vesperum dispersi ac dissipati discedunt. Subito Labienus duabus portis omnem equitatum
emittit; praecipit atque interdicit, proterritis hostibus atque in fugam coniectis (quod fore, sicut accidit,
videbat) unum omnes peterent Indutiomarum, neu quis quem prius vulneret, quam illum interfectum

viderit, quod mora reliquorum spatium nactum illum effugere nolebat; magna proponit eis qui occiderint
praemia; summittit cohortes equitibus subsidio. Comprobat hominis consilium fortuna, et cum unum
omnes peterent, in ipso fluminis vado deprehensus Indutiomarus interficitur, caputque eius refertur in
castra: redeuntes equites quos possunt consectantur atque occidunt. Hac re cognita omnes Eburonum et
Nerviorum quae convenerant copiae discedunt, pauloque habuit post id factum Caesar quietiorem
Galliam.
C. IVLI CAESARIS COMMENTARIORVM DE BELLO GALLICO LIBER SEXTVS
[1] Multis de causis Caesar maiorem Galliae motum exspectans per Marcum Silanum, Gaium Antistium
Reginum, Titum Sextium legatos dilectum habere instituit; simul ab Gnaeo Pompeio proconsule petit,
quoniam ipse ad urbem cum imperio rei publicae causa remaneret, quos ex Cisalpina Gallia consulis
sacramento rogavisset, ad signa convenire et ad se proficisci iuberet, magni interesse etiam in reliquum
tempus ad opinionem Galliae existimans tantas videri Italiae facultates ut, si quid esset in bello detrimenti
acceptum, non modo id brevi tempore sarciri, sed etiam maioribus augeri copiis posset. Quod cum
Pompeius et rei publicae et amicitiae tribuisset, celeriter confecto per suos dilectu tribus ante exactam
hiemem et constitutis et adductis legionibus duplicatoque earum cohortium numero, quas cum Quinto
Titurio amiserat, et celeritate et copiis docuit, quid populi Romani disciplina atque opes possent.
[2] Interfecto Indutiomaro, ut docuimus, ad eius propinquos a Treveris imperium defertur. Illi finitimos
Germanos sollicitare et pecuniam polliceri non desistunt. Cum ab proximis impetrare non possent,
ulteriores temptant. Inventis nonnullis civitatibus iureiurando inter se confirmant obsidibusque de
pecunia cavent: Ambiorigem sibi societate et foedere adiungunt. Quibus rebus cognitis Caesar, cum

undique bellum parari videret, Nervios, Aduatucos ac Menapios adiunctis Cisrhenanis omnibus
Germanis esse in armis, Senones ad imperatum non venire et cum Carnutibus finitimisque civitatibus
consilia communicare, a Treveris Germanos crebris legationibus sollicitari, maturius sibi de bello
cogitandum putavit.
[3] Itaque nondum hieme confecta proximis quattuor coactis legionibus de improviso in fines Nerviorum
contendit et, priusquam illi aut convenire aut profugere possent, magno pecoris atque hominum numero
capto atque ea praeda militibus concessa vastatisque agris in deditionem venire atque obsides sibi dare
coegit. Eo celeriter confecto negotio rursus in hiberna legiones reduxit. Concilio Galliae primo vere, ut
instituerat, indicto, cum reliqui praeter Senones, Carnutes Treverosque venissent, initium belli ac
defectionis hoc esse arbitratus, ut omnia postponere videretur, concilium Lutetiam Parisiorum transfert.
Confines erant hi Senonibus civitatemque patrum memoria coniunxerant, sed ab hoc consilio afuisse
existimabantur. Hac re pro suggestu pronuntiata eodem die cum legionibus in Senones proficiscitur
magnisque itineribus eo pervenit.
[4] Cognito eius adventu Acco, qui princeps eius consili fuerat, iubet in oppida multitudinem convenire.
Conantibus, priusquam id effici posset, adesse Romanos nuntiatur. Necessario sententia desistunt
legatosque deprecandi causa ad Caesarem mittunt: adeunt per Aeduos, quorum antiquitus erat in fide
civitas. Libenter Caesar petentibus Aeduis dat veniam excusationemque accipit, quod aestivum tempus
instantis belli, non quaestionis esse arbitrabatur. Obsidibus imperatis centum hos Aeduis custodiendos
tradit. Eodem Carnutes legatos obsidesque mittunt usi deprecatoribus Renis, quorum erant in clientela:
eadem ferunt responsa. Peragit concilium Caesar equitesque imperat civitatibus.
[5] Hac parte Galliae pacata totus et mente et animo in bellum Treverorum et Ambiorigis insistit.

Cavarinum cum equitatu Senonum secum proficisci iubet, ne quis aut ex huius iracundia aut ex eo, quod
meruerat, odio civitatis motus exsistat. His rebus constitutis, quod pro explorato habebat Ambiorigem
proelio non esse concertaturum, reliqua eius consilia animo circumspiciebat. Erant Menapii propinqui
Eburonum finibus, perpetuis paludibus silvisque muniti, qui uni ex Gallia de pace ad Caesarem legatos
numquam miserant. Cum his esse hospitium Ambiorigi sciebat; item per Treveros venisse Germanis in
amicitiam cognoverat. Haec prius illi detrahenda auxilia existimabat quam ipsum bello lacesseret, ne
desperata salute aut se in Menapios abderet aut cum Transrhenanis congredi cogeretur. Hoc inito consilio
totius exercitus impedimenta ad Labienum in Treveros mittit duasque legiones ad eum proficisci iubet;
ipse cum legionibus expeditis quinque in Menapios proficiscitur. Illi nulla coacta manu loci praesidio freti
in silvas paludesque confugiunt suaque eodem conferunt.
[6] Caesar partitis copiis cum Gaio Fabio legato et Marco Crasso quaestore celeriterque effectis pontibus
adit tripertito, aedificia vicosque incendit, magno pecoris atque hominum numero potitur. Quibus rebus
coacti Menapii legatos ad eum pacis petendae causa mittunt. Ille obsidibus acceptis hostium se habiturum
numero confirmat, si aut Ambiorigem aut eius legatos finibus suis recepissent. His confirmatis rebus
Commium Atrebatem cum equitatu custodis loco in Menapiis relinquit; ipse in Treveros proficiscitur.
[7] Dum haec a Caesare geruntur, Treveri magnis coactis peditatus equitatusque copiis Labienum cum
una legione, quae in eorum finibus hiemaverat, adoriri parabant, iamque ab eo non longius bidui via
aberant, cum duas venisse legiones missu Caesaris cognoscunt. Positis castris a milibus passuum XV
auxilia Germanorum exspectare constituunt. Labienus hostium cognito consilio sperans temeritate eorum

fore aliquam dimicandi facultatem praesidio quinque cohortium impedimentis relicto cum viginti
quinque cohortibus magnoque equitatu contra hostem proficiscitur et mille passuum intermisso spatio
castra communit. Erat inter Labienum atque hostem difficili transitu flumen ripisque praeruptis. Hoc
neque ipse transire habebat in animo neque hostes transituros existimabat. Augebatur auxiliorum cotidie
spes. Loquitur in concilio palam, quoniam Germani appropinquare dicantur, sese suas exercitusque
fortunas in dubium non devocaturum et postero die prima luce castra moturum. Celeriter haec ad hostes
deferuntur, ut ex magno Gallorum equitum numero nonnullos Gallicis rebus favere natura cogebat.
Labienus noctu tribunis militum primisque ordinibus convocatis, quid sui sit consili proponit et, quo
facilius hostibus timoris det suspicionem, maiore strepitu et tumultu, quam populi Romani fert
consuetudo castra moveri iubet. His rebus fugae similem profectionem effecit. Haec quoque per
exploratores ante lucem in tanta propinquitate castrorum ad hostes deferuntur.
[8] Vix agmen novissimum extra munitiones processerat, cum Galli cohortati inter se, ne speratam
praedam ex manibus dimitterent--longum esse per territis Romanis Germanorum auxilium exspectare,
neque suam pati dignitatem ut tantis copiis tam exiguam manum praesertim fugientem atque impeditam
adoriri non audeant--flumen transire et iniquo loco committere proelium non dubitant. Quae fore
suspicatus Labienus, ut omnes citra flumen eliceret, eadem usus simulatione itineris placide
progrediebatur. Tum praemissis paulum impedimentis atque in tumulo quodam collocatis "Habetis,"
inquit, "milites, quam petistis facultatem: hostem impedito atque iniquo loco tenetis: praestate eandem
nobis ducibus virtutem, quam saepe numero imperatori praestitistis, atque illum adesse et haec coram

cernere existimate." Simul signa ad hostem converti aciemque dirigi iubet, et paucis turmis praesidio ad
impedimenta dimissis reliquos equites ad latera disponit. Celeriter nostri clamore sublato pila in hostes
immittunt. Illi, ubi praeter spem quos fugere credebant infestis signis ad se ire viderunt, impetum modo
ferre non potuerunt ac primo concursu in fugam coniecti proximas silvas petierunt. Quos Labienus
equitatu consectatus, magno numero interfecto, compluribus captis, paucis post diebus civitatem recepit.
Nam Germani qui auxilio veniebant percepta Treverorum fuga sese domum receperunt. Cum his
propinqui Indutiomari, qui defectionis auctores fuerant, comitati eos ex civitate excesserunt. Cingetorigi,
quem ab initio permansisse in officio demonstravimus, principatus atque imperium est traditum.
[9] Caesar, postquam ex Menapiis in Treveros venit, duabus de causis Rhenum transire constituit; quarum
una erat, quod auxilia contra se Treveris miserant, altera, ne ad eos Ambiorix receptum haberet. His
constitutis rebus paulum supra eum locum quo ante exercitum traduxerat facere pontem instituit. Nota
atque instituta ratione magno militum studio paucis diebus opus efficitur. Firmo in Treveris ad pontem
praesidio relicto, ne quis ab his subito motus oreretur, reliquas copias equitatumque traducit. Vbii, qui
ante obsides dederant atque in deditionem venerant, purgandi sui causa ad eum legatos mittunt, qui
doceant neque auxilia ex sua civitate in Treveros missa neque ab se fidem laesam: petunt atque orant ut
sibi parcat, ne communi odio Germanorum innocentes pro nocentibus poenas pendant; si amplius
obsidum vellet, dare pollicentur. Cognita Caesar causa reperit ab Suebis auxilia missa esse; Vbiorum
satisfactionem accipit, aditus viasque in Suebos perquirit.
[10] Interim paucis post diebus fit ab Vbiis certior Suebos omnes in unum locum copias cogere atque eis

nationibus quae sub eorum sint imperio denuntiare, ut auxilia peditatus equitatusque mittant. His
cognitis rebus rem frumentariam providet, castris idoneum locum deligit; Vbiis imperat ut pecora
deducant suaque omnia ex agris in oppida conferant, sperans barbaros atque imperitos homines inopia
cibariorum adductos ad iniquam pugnandi condicionem posse deduci; mandat, ut crebros exploratores in
Suebos mittant quaeque apud eos gerantur cognoscant. Illi imperata faciunt et paucis diebus intermissis
referunt: Suebos omnes, posteaquam certiores nuntii de exercitu Romanorum venerint, cum omnibus suis
sociorumque copiis, quas coegissent, penitus ad extremos fines se recepisse: silvam esse ibi infinita
magnitudine, quae appellatur Bacenis; hanc longe introrsus pertinere et pro nativo muro obiectam
Cheruscos ab Suebis Suebosque ab Cheruscis iniuriis incursionibusque prohibere: ad eius initium silvae
Suebos adventum Romanorum exspectare constituisse.
[11] Quoniam ad hunc locum perventum est, non alienum esse videtur de Galliae Germaniaeque moribus
et quo differant hae nationes inter sese proponere. In Gallia non solum in omnibus civitatibus atque in
omnibus pagis partibusque, sed paene etiam in singulis domibus factiones sunt, earumque factionum
principes sunt qui summam auctoritatem eorum iudicio habere existimantur, quorum ad arbitrium
iudiciumque summa omnium rerum consiliorumque redeat. Itaque eius rei causa antiquitus institutum
videtur, ne quis ex plebe contra potentio rem auxili egeret: suos enim quisque opprimi et circumveniri
non patitur, neque, aliter si faciat, ullam inter suos habet auctoritatem. Haec eadem ratio est in summa
totius Galliae: namque omnes civitates in partes divisae sunt duas.
[12] Cum Caesar in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani. Hi cum per se
minus valerent, quod summa auctoritas antiquitus erat in Aeduis magnaeque eorum erant clientelae,